Fotoğraf Sanatında Fütürist Pratikler

Fütürizm tıpkı diğer avangard sanat akımları gibi 1900’lerin baĢlarında görülen bir akımdır. Ġlk olarak Ġtalya'da ortaya çıkar. Sözcük anlamı “gelecekçilik” olan fütürist hareketin öncüsü, Ġtalyan bir edebiyatçı olan Filippo Tommaso Marinetti'dir. Paris’te 20 ġubat 1909’de Marinetti’nin "Le Figaro Gazetesi” nde yayımladığı manifesto, “futurisita” “fütürizm bildirisi” gelecekçiliğin manifestosu olur. “Marinetti, etkili ve coşkulu bir dille, mekanik güçlerle donanmış dünyayı

alkışlıyor, geçmişle bütün bağları koparıyordu. Hızı ve saldırganlığı, yurtseverliği ve savaşı yüceltiyor (…) geçmişin kutsal kalıntılarının saklandığı yerler saydığı kitaplıkları ve müzeleri yıkacağına dair söz veriyordu.” 73

1900’lerde yaĢanan bilimsel ve teknik geliĢmelerle birlikte insanoğlu ilerlemeye ve geliĢime inanıyordu. Toplum da bu oranda tüm yeniliklere ayak uydurmak zorunda kalarak hırslı, mücadeleci ve saldırgan bir yapıya büründü. Geleneksel yapı tam anlamı ile bir çözülme yaĢamıĢ, modern zamanların belki de en hızlı dönemi yaĢanır olmuĢtu. Yüzyıl baĢında yaĢanan fütürizm akımı da toplumsal yapının içine girdiği hızlı gidiĢatın bir göstergesi gibi makineleĢmeyi destekliyor ve savaĢ düĢüncelerini yüceltiyordu.

Fütürist düĢünceler dikkat edilecek olursa o dönemde geliĢim gösteren siyasi bir görüĢ olan faĢist dünya görüĢünü destekler niteliktedir. Bu anlamı ile fütürizmde sosyal ve özelikle siyasal eğilimlerin ayrı bir yeri ve önemi vardır. Ayrıca fütürizm ile birlikte modernist sürecin zaten kökünü kazıdığı tüm geleneksel yapılara, özellikle de geleneksel kurumlara karĢı savaĢ açılmıĢ olur. Fütürist hareketle beraber Ġtalya’nın geçmiĢin ezici ağırlıklarında kurtulmasını amaçlayan sanatçılar, müzeleri ve kitaplıkları yok edeceklerine dair sözler verirken bu yolla kendi siyasal seçimlerini eserlerinde yansıtmaktan da kaçınmazlar.

73

Bir anlamda fütürizmle birlikte klasik tüm estetik öğeler bir kenara itilmiĢti. ÇalıĢmalar daha çok deneysel bir havayı beraberinde getiriyordu. Kente ait ve endüstriyel konular, hız ve devinim içinde ele alınıyordu. OluĢturulan eserlerde yaĢantıların parçalı bir yapı içinde sunumu söz konusuydu. Önemli olan güzeli yakalamak değil aktarılmak istenen asıl konuyu yansıtmaktı. Konular özellikle hareket, hız, dinamizm ve ıĢık hareketleri yoluyla ele alınıyordu. Bu noktada fütüristik fotoğrafta hareket ve ıĢığın birlikte kullanımı yaygın olarak görülür. Ayrıca üst üste çekim ve baskılar da kullanılan diğer teknikler arasındadır. Fotoğrafta uzun süreli pozlamalar, normal gözün algılayamadığı görüntülerin oluĢmasına da fırsat verir.

Fot 7: Anton Giulio Bragaglia, Viyolacı, 1913

Fütürizm hakkında genel bir çerçeve oluĢturduktan sonra Ģimdi de bu alanda fotoğraf sanatında eserler üreten belli baĢlı sanatçıları ele almaya geçelim. Birsel Matara’nın da belirttiği gibi fotoğrafta “Hareket halinde bir cismin kamera ile eş

hızda çekim süresince takip edilmesi, hem net hem de silinmiş görüntüler verir. Bu tür çalışmalar durağan cisimlerle veya stüdyoda da yapılabilir. Çekim sırasında makineyi hafif sallamakla elde edilen titreşimler estetik bir etki olarak kullanılabilir.” 74

A. Beyhan Özdemir’in “Fotoğrafik Dilyetisinin Evrimi Bağlamında

Müdahale Sorunsalı” isimli tezinde belirttiğine göre, fütürizm alanında fotoğrafta

74

belki de en çok isminden bahsedilen sanatçı Anton Giulio Bragaglia’dır.

“Fotodinamizm” olarak isimlendirdiği çalıĢmaları, hareketin zamansal süreç içinde

dinamik kayıtlarının yapılması anlamında önemlidir. “Bragaglia‟nın fotoğraflarında

insanlar, iç mekanlarda basit hareketler yaparlar. Siyah fon önünde tek bir figür vardır. Onun hareketi farklı aşamalar ve düzensiz aralıklarla gösterilir, arada da hareketin oluşturduğu netsizlik örnekleri görülür.” 75

Bragaglia, “Fotodynamic Portraits” “Fotodinamik Portreler” olarak isimlendirdiği çalıĢmalarında hareketi,

tüm karmaĢıklığı ile birlikte vermek amacındaydı. O hareketin sürekliliğine inanarak, bunun yansıtılmasına önem veriyor ve yine hareketin biçimini tanımlamaya çalıĢıyordu.

Bir baĢka öne çıkan fütürist fotoğraf sanatçısı ise Giacomo Balla’dır. Resmin yanı sıra fotoğrafla ilgili de çalıĢmalar yapan Balla, fotoğrafa “kronofotoğraf” tekniğini kazandırmıĢtır. Bu teknikte fütürizmin amaçladığı hareketli görüntüyü yansıtan Balla, çalıĢmalarında bir sürecin farklı evrelerini birbiri sıra fotoğraflayarak bu yolla hareket çözümlemesi yapmıĢtır. “Uzun süre fotoğrafçılıkla uğraşan Balla,

bir olayın art arda gelen evrelerini tek bir görüntüymüş gibi saptayan “kronofotoğraf” tekniğinin hareketi çözümleyişinden açıkça yararlanmayı amaçlıyordu. Keman Yayının Ritimleri (1912) adlı tabloda, her şey bir kronofotoğrafta olduğu gibi görülür.” 76

Söz konusu çalıĢmada hem hareket hem de durağanlık bir arada görülür. Keman çalanın eli, yay ve keman hareket halinde iken çevredeki diğer nesneler sabit bir pozisyondadır.

Fütürist tarza örnek çalıĢmalar üreten bir diğer fotoğrafçı ise Jacques Henri Lartigue’dir. Fransız bir fotoğraf sanatçısı ve ressam olan Lartigue, tıpkı fütürist hareketin önerdiği doğrultuda, modern döneme ait materyallerin fotoğraflarını çekmiĢtir. Çok küçük yaĢta fotoğrafa adım atan sanatçı, baĢlangıçta kendi özel yaĢamını aile, akraba, dost ve çevresini belgelemek ile iĢe baĢlar. Daha sonraları ise sözünü ettiğimiz türden fütürizme örnek fotoğraflar üretir. Lartigue özellikle araba

75

A. Beyhan Özdemir, Fotoğrafik Dilyetisinin Evrimi Bağlamında Müdahale Sorunsalı, Dokuz Eylül Üniversitesi, Doktora Tezi, 1996, 55 s. 76

yarıĢları, çeĢitli makineler ve havacılık ile ilgili fotoğraflarıyla anılır ve çektiği nesneleri hareket ve devinim içinde görüntüleme çabası içinde çalıĢmalar üretir.

Fot 8: Jacques Henri Lartigue, Zissou Driving his 'Bob on Four Wheels, 1910