Yatırımcıların, fon birikimlerini uygun yatırım alanlarında değerlendirme kararı zor bir süreçtir. Tasarrufların hisse senetlerine aktarılmak istenmesi durumunda, piyasaların izlenmesi, elde edilen bilgilerin değerlendirilmesi ve çeĢitli yöntemler kullanılarak en uygun hisse senetlerinin seçilmesi gerekir. Tüm bu değerlendirme sürecindeki amaç, düĢük değerlenmiĢ veya getiri potansiyeline sahip hisse senetlerini belirleyerek yatırım kararı vermektir. Hisse senedi seçiminde yatırımcılar kullandıkları modellerle farklı bakıĢ açılarına uygun varlığın seçimini hedeflemektedirler (Horasan, 2009).
Finans uzmanları ya da yatırımcılar, firmaların sahip oldukları likidite, borç, etkinlik ve kârlılık oranları dıĢında, firmanın piyasadaki performansını ölçmeye yönelik piyasa temelli oranlardan da yararlanmaktadır. Özellikle sermaye piyasasının geliĢmesiyle birlikte önem kazanan piyasa temelli oranlar, menkul kıymet yatırımcılarına yol gösterici nitelikte bulunmaktadır. Oranların kullanılmasındaki temel amaç, hisse senetlerinin gerçek piyasa değerlerine ulaĢmasında katettikleri yolun ve zamanın belirlenmesi olmaktadır.
Hisse senetlerinin göreceli değerlemesinde kullanımı en yaygın olan oran, hisse senedinin piyasa fiyatının hisse baĢına kâra bölünmesi ile bulunan Fiyat/Kazanç (F/K) oranıdır. GeliĢmiĢ ve geliĢmekte olan piyasalarda sıkça kullanılan F/K oranı, piyasa analistleri ve potansiyel yatırımcılar için firmanın 1 TL‟ lik vergi sonrası hisse baĢına kârına karĢılık piyasadaki değerinin ne olması gerektiği konusunda önemli bir iĢarettir. Bir baĢka ifadeyle bu oran, hisse senedi için ödenen bedelin hisse baĢına kazancın kaç katı olduğunu açıklamaktadır (Öztürk, 2007).
F/K oranı, banka ve aracı kurumlardaki piyasa analistleri ve yatırımcılar tarafından Ģirketlerin ve endüstri kollarının potansiyel kârlılıklarını karĢılaĢtırmak için yaygın olarak kullanılmaktadır. Türkiye‟ de F/K oranı aracı kurumlar ve bankalar tarafından en çok kullanılan değerleme yöntemidir (Öztürk, 2007).
F/K oranı, bir hissenin değerinin düĢük ya da yüksek olduğunu gösterir. Bu oranın genel olarak düĢük çıkması tercih edilir. Bununla birlikte oranın düĢük veya yüksek olduğu, aynı sektörde faaliyet gösteren diğer iĢletmelerin F/K oranı ile veya sektörün ortalama F/K oranı ile karĢılaĢtırılması sonucunda anlaĢılır (Taner ve Akkaya, 2003).
Bu oran, Ģirketin ürettiği her bir birim net kâr baĢına piyasada biçilen değeri ifade etmektedir. Oranın yüksekliği, hisse senedi fiyatının yüksek değerlendiğini ya da yatırımcıların Ģirkette, gelecekte yüksek kâr üretme potansiyeli gördüğünü göstermektedir. Temel olarak ĠMKB de Fiyat/Kazanç oranı;
Toplam Piyasa Değeri Fiyat/Kazanç
Net Kâr (3.6)
formülüyle hesaplanmaktadır. Toplam piyasa değerinde, hesaplama tarihi itibariyle en son kapanıĢ fiyatı ve toplam hisse sayısı dikkate alınmaktadır. Formüldeki net kâr üç farklı yaklaĢımla bulunmakta ve bunlara göre üç farklı Fiyat/Kazanç oranı hesaplanmaktadır (Anonim, 2008).
i. Fiyat/Kazanç Oranı (TL1) = Toplam piyasa değeri / Son iki altıĢar aylık bağımsız denetimden geçmiĢ dönemin net kârlar-zararlar toplamı
Bu yöntemde Ģirketlerin son 12 aylık net kâr/zarar rakamları, bağımsız denetimden geçmiĢ altı aylık ve yıllık mali tablolarındaki net kâr/zarar rakamları kullanılarak elde edilmektedir.
ii. Fiyat/Kazanç Oranı (TL2) = Toplam piyasa değeri / Son dört üçer aylık dönemin net kârlar-zararlar toplamı
Bu yöntemde Ģirketlerin son 12 aylık net kâr/zarar rakamları, üçer aylık dönemler itibariyle gönderdikleri mali tablolarındaki net kâr/zarar rakamları kullanılarak elde edilmektedir. Her yeni üçer aylık mali tablo açıklandığında, son dört çeyrek kârları/zararları kaydırılarak son 12 aylık döneme isabet eden net kâr/zarar tutarı hesaplanmaktadır.
iii. Fiyat/Kazanç Oranı (ABD$) = ABD$ bazında Toplam piyasa değeri / Son dört üçer aylık dönem ABD$ olarak net kârlar-zararlar toplamı Bu yöntemde ise her üç aylık döneme isabet eden kâr/zarar, dönem sonu kurundan ABD Dolarına çevrilmektedir. Her yeni üçer aylık mali tablo açıklandığında, son dört çeyrek kârları/zararları kaydırılarak son 12 aylık döneme isabet eden ABD Doları bazında net kâr/zarar tutarı hesaplanmaktadır. Piyasa değeri de oranın
hesaplanma tarihindeki kurdan ABD Dolarına çevrilmek suretiyle hesaplamada dikkate alınmaktadır.
Fiyat/Kazanç oranı ĠMKB‟de bu üç yöntemle hesaplanmakta ve ilan edilmektedir. Formüllerin paydası negatif veya çok küçük olduğunda, Fiyat/Kazanç oranı anlamlı olmadığından hesaplanmamaktadır (Anonim, 2008).
F/K oranının zarar eden firmalara uygulanamaması bu oranın bir dezavantajını oluĢturmaktadır (Öztürk, 2007).
DüĢük F/K oranına sahip hisse senetlerinin yatırım performanslarının F/K oranı yüksek hisse senetlerine göre daha baĢarılı olduğunu ilk defa Nicholson (1960) ortaya koymuĢtur (Karan, 2001).
DüĢük F/K oranlı hisseler yatırım için verimli bir sahadır. Hisseler son 52 haftalık en yükseklerinden %50‟ lik bir düĢüĢ gösterdikten sonra, Ģirketlerin para kazanma yetenekleri göz önüne alınarak hangisinin ucuz kaldığını belirlemekte F/K analizi kullanılabilir. DüĢük F/K oranlı hisselere yatırım yapmanın faydalarını birçok inceleme göstermiĢtir. Son 12 ayın veya son mali yılın kârlarını baz alan bir F/K oranının 12‟ den az olması teyit edici bir gösterge olabilir. Buna alternatif olarak, son beĢ yıl içinde oluĢan en yüksek F/K oranının %40 altında iĢlem gören hisseler göz önüne alınabilir. Hangi formül kullanılırsa kullanılsın, alımdan önce düĢük F/K eleğinin uygulanmasının portföy için büyük faydaları olduğu göz ardı edilmemelidir (Gallea ve Patalon, 1998).
Birçok yatırımcı kazançların piyasada nasıl oluĢtuğu ile ilgilenir. Bu kazançların değerlendirildiğini gösteren F/K oranı,
Hisse Senedinin Piyasa Fiyatı F/K Oranı
Hisse Başına Kazanç (3.7)
Dağıtılabilir Net Kâr Hisse Başına Kazanç HBK
Hisse Senedi Sayısı (3.8)
biçiminde de gösterilmektedir. Burada paydada yer alan hisse baĢına kazanç, vergi sonrası net kârda, imtiyazlı ve kurucu hisselere ödenen temettü ve yönetim kurulu üyelerine ve çalıĢanlara ödenen temettü çıkarıldıktan sonra, kalan kârın ağırlıklı ortalama hisse sayısına bölünmesiyle bulunmaktadır. Hisse senedi piyasa fiyatı, dönem sonu piyasa fiyatıdır (BaĢtürk, 2004).
Hisse senetlerinin analizinde, bir hisse senedinin beklenen F/K oranının hesaplanması yatırımcılar için gerekli kılınır. Beklenen F/K oranı veya diğer bir deyiĢle, kazanç çarpanı; hisse baĢına kazanç tahminlerinin, hisse senedinin cari piyasa fiyatına bölünmesidir (BaĢtürk, 2004).
Hisse Başına Tahmin Edilen Kazanç Beklenen F/K
Cari Piyasa Fiyatı (3.9)
formülü ile hesaplanmaktadır. Bu yöntemde genel olarak firmaların F/K oranları beklenen F/K oranları ile veya piyasa ortalamaları ile karĢılaĢtırılmaktadır. KarĢılaĢtırma sonuçları Ģu üç koĢuldan birini gündeme getirir (BaĢtürk, 2004):
i. Eğer gerçek F/K oranı beklenen F/K oranından büyükse, hisse senedi değerinden yüksek fiyatlanmıĢtır, fiyatı düĢmeden satılmalıdır.
ii. Eğer gerçek F/K oranı beklenenden küçükse hisse senedi değerinden düĢük fiyatlanmıĢtır, fiyatların yükselmesine sebep olan bir beklenti ile satın alınabilir.
iii. Gerçek F/K oranı beklenen F/K oranına eĢitse, hisse senedi doğru fiyatlanmıĢtır ve önemli bir fiyat değiĢikliklerinin olma olasılığı yoktur.
Bu prosedür hisse senetlerinde satma ya da satın almayla ilgili karar vermede geniĢ çapta kullanılan bir yöntemdir. Pek çok sayıda menkul kıymet yöneticisi bu prosedürü kullanır. Sonuçta yüksek fiyatlanmıĢ hisse senetlerinin fiyatları, F/K oranlarının satıĢ baskısıyla, düĢük bir seviyede olabilecektir. DüĢük fiyatlanmıĢ hisse senetlerinin hem fiyatları hem de F/K oranları artmaya baĢlayacak ve doğru fiyatlanmıĢ hisse senetlerinin fiyatlarında, değiĢikliğe neden olacak tutarlı bir satın alma ya da satma baskısı olmayacaktır. Piyasadaki baskıların hisse senedi fiyatlarını, gerçek değerlere yakın fiyatlarda tutma eğiliminin olduğu, temel analistlerin ortak düĢüncesidir (BaĢtürk, 2004).
Aynı Ģekilde hisse senetlerinin F/K oranları ile içinde bulunduğu sektörün F/K oranları kıyaslandığında (BaĢtürk, 2004),
i. Hisse senedinin F/K oranı, içinde bulunduğu sektörün F/K oranından büyük ise hisse aĢırı fiyatlanmıĢtır ve elden çıkartılmalıdır.
ii. Hisse senedinin F/K oranı, içinde bulunduğu sektörün F/K oranından küçük ise hisse düĢük fiyatlanmıĢtır ve satın alınabilir.