2.2.4 Finansal Performans Verimliliği Açısından Ġç Kontrol ve Denetimin Önemi
ġüphesiz ki günümüz ekonomilerinde iĢletmeler arasındaki artarak devam eden rekabette, mali ve yönetsel açıdan sağlam alt yapıları olan iĢletmeler ayakta kalacak, hatta bir adım öne çıkacaktır. ĠĢletmelerin mali ve yönetsel açıdan sağlam olmalarının bağlı olduğu nedenlerden birisi denetimdir. Ġyi bir denetim mekanizmasına sahip olmanın yolu ilk olarak, iç kontrolden geçer.
Zira iĢletmeye güven esasının temelinde iç kontrol sisteminin sağlam olması yer almaktadır. Finansal raporlamanın güvenilirliği, iĢletme varlıklarının suiistimallere
35 karĢı korunması, iĢletme faaliyetlerinin etkinliği, verimliliği, yasalara ve diğer düzenlemelere uygunluğun sağlanması, etkin bir iç kontrol sisteminin varlığı ile mümkün olmaktadır (Doyrangöl, 2007: 302).
Ġç kontrol, iĢletmenin hedeflerini ve sahip olduğu varlıkları korumak, finansal iĢlemlerinin doğruluğunu ve güvenilirliğini saptamak, iĢletme faaliyetlerinin etkinliğini ve verimliliğini arttırmak, oluĢabilecek hata ve hilelerin önlemek, belirlenmiĢ iĢletme politikalarına bağlı kalmak amacıyla gerçekleĢtirilen tüm önlem ve yöntemlerin tamamıdır (Alagöz, 2008: 98).
Etkin bir iç kontrol sistemine sahip bir iĢletmenin, ortaya çıkabilecek muhtemel hata ve hileleri önleyerek daha iyi bir finansal performansa sahip olması kaçınılmazdır.
Denetim ve Ġç Kontrol 2.3
2.3.1 Genel Olarak Denetim
ĠĢletmelerin faaliyet gösterdikleri ülkede ve dünya genelinde küreselleĢmenin etkisiyle birlikte rekabet gün geçtikçe tırmanmaktadır. Bu rekabet ortamında iĢletme faaliyetlerinin daha yoğun ve dolayısıyla daha karmaĢık olması, iĢletmelerin finansal tablolarının daha objektif, reel, güvenilir ve kabul edilebilir olmasını zorlaĢtıracaktır. Bu rekabet ortamında iĢletmenin reel sonuçlara ulaĢabilmesinin temel faktörlerinden birisi de iĢletmenin denetime tabi olmasıdır. ġüphesiz ki denetlenen iĢletme, faaliyetleri içerisinde hata ve yanlıĢların daha kolay fark edilip, telafi edilmesine neden olacaktır.
Denetim, iktisadi iĢlemlerin önceden belirlenen ölçütlere uygun olup olmadığının belirlenmesi, rapor oluĢturmak için kanıt toplanması, değerlendirilmesi ve sonuçların ilgilere iletilmesidir (Erdoğan, 2006: 5) Denetim iĢletmenin faaliyetlerinin yasa ve kurallara uygunluğunu belirleyen kontrol mekanizmasıdır. Bu denetim iĢini profesyonel olarak yapan kiĢi ya da kurumlara da denetçi denilmektedir. ĠĢletmenin verimli bir Ģekilde faaliyet gösterebilme nedenlerinden biri de Ģüphesiz tarafsız bir denetim sistemine tabi olmasıdır. ĠĢletmelerin ayrıca denetime neden tabi olmaları gerektiği aĢağıdaki gibi açıklanmıĢtır (Kepekçi,2004: 10-13; DurmuĢ ve TaĢ, 2008: 6);
a. Menfaat ÇatıĢması: Mali tablo kullanıcıları, Ģirket ortak ya da yöneticileri ile mali tablonun hazırlanmasından sorumlu olan kiĢi ya da kuruluĢlar arasında anlaĢmazlık yaĢanabilir. Burada Ģirket finansal tabloları üzerinde oynama
36 yapılarak iĢletmenin durumunun olması gerekenden daha iyi ya da daha kötü gösterilmesi talep edilebilir. Örneğin, bilanço makyajlaması gibi.
b. ĠĢlemlerde Yapılabilecek Hatalar: ĠĢletmenin finansal iĢlemlerini yapanların gerek dönem içinde yaptığı iĢlemlerde gerekse dönem sonu iĢlemlerde ve mali tabloların hazırlanmasında, iĢletmeler büyüdükçe ve teknoloji ilerledikçe hata yapma ihtimali artmaktadır. Ancak iĢletmenin finansal iĢlemleri tarafsız ve doğru bir Ģekilde denetime tabi olursa bu hatanın bulunması ve çözümü daha kolay olacaktır.
c. Mali Tabloları Kullananların Sayılarının, Etkinliklerinin Artması ve Güvenilir Bilgiye Ġhtiyaç Duyulması: Tarafsız bir denetime tabi olan iĢletmeler iĢletme dıĢında 3.kiĢilere ve yatırımcılar nezdinde tercih edilen bir iĢletme olma ihtimali artacaktır.
d. Maliyet ve Zaman Kaybı: Dönem sonu finansal tabloları hazırlanan iĢletme, bunları yetkili mercilere sunmadan yapacağı denetimle olabilecek muhtemel hataların önüne geçecektir. Zira yetkili mercilere sunulduktan sonra ortaya çıkan hataların telafisi daha zor ve zaman alıcı olacaktır.
e. Bilgi Edinmede KarĢılaĢılan Güçlükler: Yatırım analizi yapılırken hangi Ģirkete yatırım yapılacağı konusunda en doğru kararı vermek için iĢletmelerin denetimden geçmesi daha objektif sonuçlara sahip olması neden olacaktır.
f. Yasal Zorunluluklar: ĠĢletmeler Ģirket türüne ve faaliyet alanına göre farklı denetimlere tabidir. Örneğin, gıda iĢletmesi Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı‟na bağlı kurumlar tarafından denetime tabi olacaktır. Payları borsa iĢlem göre halka açık Ģirketler ise bağımsız denetime tabidirler. Bu bir ihtiyari karar değil, yasal zorunluluktur.
g. Diğer Nedenler: ĠĢletmenin faaliyet sonuçlarının ilgilendirdiği kesimler ile iĢletmenin farklı yerlerde olması, bu kiĢi ya da kurumların kendilerinin denetim yetkisinin olmaması veya denetimi yapacak bilgi, birikim, zaman olmaması nedeniyle iĢletmenin denetimine ihtiyaç duyulmaktadır.
Denetim, amaçlarına göre üç baĢlık altında incelenir;
h. Faaliyet Denetimi: ĠĢletmenin karlılık, büyüme, geliĢim gibi ekonomik faktörlerini ortaya koymak, bu amaçla önceden belirlenmiĢ iĢletme hedeflerinin uygulanabilirliğini test etmek, iĢletme baĢarı derecesini ölçmek, iĢletme
37 hedeflerine ulaĢmada karĢısına çıkabilecek engelleri ve olumsuzlukları ortaya koyarak iĢletmenin yönetimini destekleyen sistematik incelemelerdir (Kaval, 2008; 9)
i. Muhasebe Denetimi: ĠĢletmenin finansal tablolarının ve tablolara dayanak oluĢturan kayıt, belge ve diğer evraklar üzerinden gerçekleĢtirilen çalıĢmaları temel alan ve bulguları denetin raporunda ifade eden, böylece finansal tablolardan yararlanacak kiĢi ya da kuruluĢlara makul bir güvence veren sistematik incelemelerdir (Kaval, 2008: 10)
j. Uygunluk Denetimi: ĠĢletme faaliyetlerinin, ilgili birimlerce oluĢturulmuĢ kanun, tüzük, yönetmelik, genelge ya da talimatlara uygun olarak gerçekleĢip gerçekleĢmediğinin incelenmesidir.
Denetim bir süreçtir, denetim öncesi teklif alınması ve değerlendirilmesi ile baĢlar, sonrasında planlama ve program geliĢtirme için hazırlık çalıĢmaları gelir, ardından denetim planı hazırlanır ve denetim planının uygulanması gerçekleĢtirirken sonrasında denetim tamamlanır ve denetim raporu oluĢturulur, rapor sonrası yapılması gereken faaliyetler yapıldıktan sonra denetim sonra ermiĢ olur.