(a) Nakit (kasa, banka, alınan çekler);
Para (nakit) bir finansal varlıktır; çünkü bir değişim aracını temsil eder ve dolayısıyla bütün işlemlerin ölçülmesi ve finansal tablolara yansıtılmasında esas teşkil eder. Bir banka ya da benzeri bir finan-sal kuruluş nezdindeki nakit mevduat da bir finanfinan-sal varlıktır, çün-kü sahibine, sözleşmeden doğan, kuruluştan nakit çekme veya
ba-kiyesine karşılık kredi veren lehine bir finansal borcun ödenmesin-de kullanılacak çek veya benzer bir araç keşiödenmesin-de etme hakkını temsil eder.
(b) Başka bir işletmenin özkaynağına (hisse senedine) dayalı finan-sal araçlar;
Özkaynağa dayalı finansal araç, bir işletmenin tüm borçları çıkarıl-dıktan sonra varlıklarında bir payı/hakkı gösteren sözleşmedir.
(c) Sözleşmeden doğan haklar:
Sözleşmeden (yazılı/sözlü) doğan nakit alma hakkını temsil eden fi-nansal varlıklar arasında; ticari alacaklar (senetsiz), alacak senetle-ri, kredi alacakları (ortaklardan, iştiraklerden, bağlı ortaklıklardan, personelden alacaklar) alacak tahvilleri (Kamu kesimi ve özel ke-sim tahvil senet ve bonoları) sayılabilir. Tahviller ve bonolar finan-sal araçlardır; çünkü ihraç edenin (devlet veya özel sektör) nakit ödeme yükümlülüğünü temsil ederler. Bu nedenle hamilinin finan-sal varlığı, düzenleyenin ise finanfinan-sal borcudurlar.
d) İşletmenin özkaynağına dayalı finansal aracıyla ödenecek/ öde-nebilecek olan ve:
- Türev olmayan sözleşmeler;
- Türev sözleşmeler;
Maddi varlıklar (stoklar ve maddi duran varlıklar gibi), kiralama konusu varlıklar ve maddi olmayan duran varlıklar (patentler ve ti-cari markalar gibi) finansal varlık değillerdir. Söz konusu maddi varlıkların ve maddi olmayan duran varlıkların kontrolü, bir nakit girişi sağlamaya veya başka bir finansal varlık elde etmeye imkan
yaratır; fakat nakit veya başka bir finansal varlık elde etmeye yöne-lik mevcut bir hak sağlamaz.
Gelecekte sağlayacağı ekonomik fayda, nakit veya başka bir finan-sal varlık elde etme hakkı yerine hizmet veya mal alımı olan varlık-lar (peşin ödenmiş giderler gibi) finansal varlık değildir.
10.2. Finansal borç
Aşağıdaki borçlardan herhangi biridir:
(a) Sözleşmeden doğan yükümlülükler:
Sözleşmeye (yazılı/sözlü) bağlı nakit ödeme yükümlülüğünü temsil eden finansal borçlar arasında ticari borçlar (senetsiz), borç senetle-ri, kredi borçları (banka kredilesenetle-ri, ortaklara, iştiraklere, bağlı ortak-lıklara ve personele borçlar), borç tahvilleri (çıkarılmış tahviller) sa-yılabilir.
(b) İşletmenin özkaynağına dayalı finansal aracıyla ödenecek veya ödenebilecek olan sözleşmeler:
- İşletmenin değişken sayıda özkaynağına dayalı finansal aracını vermek zorunda olduğu ya da olabileceği bir türev olmayan sözleş-me;
- İşletmenin belirli sayıda özkaynağına dayalı finansal aracını, belir-li bir nakdini ya da başka bir finansal varlığını takas etmesi dışında-ki şedışında-killerde ödenecek ya da ödenebilecek bir türev sözleşme.
Bir işletmenin özkaynağına dayalı finansal araçlarını nakit ya da başka bir finansal varlık karşılığında satın alması yükümlülüğünü içeren bir sözleşme, geri satın alınan tutarın bugünkü değeri kadar (örneğin, forward geri satın alma fiyatı, opsiyon kullanma fiyatı
ve-ya diğer geri satın alım tutarının bugünkü değeri) bir finansal borç doğurur. Bu durum, sözleşmenin kendisinin özkaynağa dayalı fi-nansal araç olduğu durumlarda bile geçerlidir. İşletmenin forward sözleşmesi çerçevesinde özkaynağına dayalı finansal araçlarını na-kit karşılığı satın alma yükümlülüğü buna bir örnektir.
10.3. Özkaynağa dayalı finansal araçlar
Özkaynağa dayalı finansal araçlara örnek olarak; satılamayan adi hisse senetleri, bazı imtiyazlı hisse senetleri, hisse alım hakkı veren finansal araçlar, veya bir finansal varlık veya sabit tutarda bir nakit karşılığında, bir işletmenin ihraç ettiği sabit sayıdaki satılamayan adi hisse senedine alım için başvurmak veya satın almak konusun-da hamiline imkan veren yazılı alım opsiyonları gösterilebilir.
10.4. Türev finansal araçlar
Finansal araçlar, asıl araçlar (alacaklar, borçlar ve hisse senedine dayalı finansal araçlar gibi) ile türev finansal araçları (finansal op-siyonlar, vadeli işlem sözleşmeleri-futures sözleşmeler ve forward sözleşmeler, vadeli faiz oranı takasları ve döviz takasları gibi) içe-rir.
Türev finansal araçlar bir tarafa, potansiyel olarak lehte koşullarda, finansal varlık veya borçların karşı tarafla sözleşmeye dayalı olarak el değiştirme hakkını veya potansiyel olarak aleyhte koşullarda, fi-nansal varlık veya borçların karşı tarafla sözleşmeye dayalı olarak el değiştirme yükümlülüğünü verir.
Bir opsiyon sözleşmesindeki yükümlülüğün yerine getirilmesi, sa-dece opsiyon hamilinin opsiyonu kullanmayı tercih etmesiyle ger-çekleşirken; bir forward sözleşmesinin tarafları işlemi kararlaştırı-lan zamanda yerine getirme yükümlülüğü taşırlar.
Finansal olmayan kalemlerin alım satımına ilişkin sözleşmeler fi-nansal araç tanımına uymaz; çünkü taraflardan birinin fifi-nansal ol-mayan bir varlık veya hizmet alınmasına yönelik sözleşmeye daya-lı hakkı ile karşı tarafın buna tekabül eden borcu, taraflardan hiçbi-rine bir finansal varlığın alınması, verilmesi veya takasına ilişkin mevcut bir hak veya yükümlülük doğurmaz. Örneğin, sadece finan-sal olmayan bir varlığın alınmasına veya verilmesine dayanan söz-leşmeler (örneğin gümüş üzerine yazılı opsiyon, futures veya for-ward sözleşmeleri) finansal araç değildir. Birçok ticari mal sözleş-mesi bu türdendir. Bazıları standart yapıdadır ve tıpkı bazı türev fi-nansal araçlar gibi organize pazarlarda alınıp satılırlar. Örneğin, bir ticari mal vadeli işlem (futures) sözleşmesi hemen nakit karşılığı alınıp satılabilir, çünkü bir pazarda alınıp satılmak üzere kayıtlıdır ve birçok kez el değiştirebilir. Ancak sözleşmeyi alıp satan taraflar esasen sözleşmenin üzerine yazıldığı ticari malı alıp satmaktadır.
11. FİNANSAL ARAÇLAR: MUHASEBEŞLEŞTİRME VE