Fehusfenc Muharebesi (24 Ekim 1585)

Tebriz kalesinin tamamlanmasına yakın birkaç yeniçeri hamama gittikleri sırada halktan bazı kişilerce öldürülmesi, askerler arasında infiale sebep olmuş ve bunlar Tebriz’de katliama girişmişti. Bu kargaşa ve olaylar o sırada hasta olan Özdemiroğlu Osman Paşa’nın duruma hâkim olmasını engelledi.222 Osman Paşa’nın hastalığının arttığı haberlerinin yayılmaya başlaması üzerine, Neheng Deresi bölgesindeki muharebede Osmanlı kuvvetlerini yenmiş olduğu için cesaretlenen Hamza Mirza’yı taarruza geçmeye teşvik etti.

Yeniden harekete geçen Safevi ordusu Fehusfenc Nehri kenarına geldiğinde Hamza Mirza kuvvetlerin başında ve ordusunun merkezinde yer almakta, sağ cenahı

Tokmak Han, sol cenahı da Şahruh Han223 _{komuta etmekteydi. Osmanlı ordusunu ise,}

Osman Paşa’nın hastalığının had safhaya ulaşması sebebiyle yine serdar olarak Cigalazade Sinan Paşa komuta etmekteydi.224 _{Ordunun sağ kanadında Karaman ve}

Diyarbakır eyaleti askeri, sol kanadında ise Anadolu ve Rum askeri konuşlanmıştı.225

Fehusfenc Nehri iki orduyu birbirinden ayırmaktaydı. İlk etapta tedbirli davranan iki taraf karşılıklı ok atışarak birbirini yokladılar.226 _{Şehzade Hamza Mirza en çok da}

Osmanlı topçusunun maharetinden korkmaktaydı. Ancak iki ordu arasındaki mesafe topların menzilinden fazla olması sebebiyle Osmanlılar, devrin en önemli muharebe

222 _{Kütükoğlu, Osmanlı-İran Siyasi Münasebetleri-I, s. 156-157.}

223 _{İsgəndər Bəy Münşi, Tarix-i Aləmara-yi Abbasi, s. 607. Harimi ise Safevilerin sol kolunda Emir Han’ın}

bulunduğunu ifade etse de Emir Han Türkmen Tebriz’in Osmanlılar tarafında Şehzade Hamza Mirza tarafından katledilmiştir. Harimi’nin Safevi ordusuyla ilgili verdiği diziliş için bkz. Rahîmîzade, Zafername ve Gonca, s. 103. Emir Han’ın öldürülmesiyle ilgili bilgi için bkz. Kütükoğlu, Osmanlı-İran Siyasi Münasebetleri-I, s. 152n30.

224 _{Rahîmîzade, Zafername ve Gonca, s. 103.}

225 _{Oruç Bey Bayat, İlişkiler, s. 151; Âsafî, Şecaatnâme, s. 254; Âlî, Künhü’l-Ahbar, s. 475.} 226 _{Âlî, Künhü’l-Ahbar, s. 475.}

68

destek silahı olan topu bu çarpışmada etkin olarak kullanamadılar.227 _{Osmanlı topçusu}

bu muharebede sadece birkaç atış yapabildi.228

İkindi vaktine kadar devam eden karşılıklı ok atışından sonra iki ordu birbiriyle sıcak teması sağladı ve Safeviler hücuma kalktı. Merkezde bulunan Hamza Mirza Osmanlı kuvvetlerini çözebilmek için sol cenahtaki Şahruh Han’ı emrindeki askerlerle Karaman ve Diyarbakır askerinin üzerine gönderdi. Bu kanatta çok şiddetli süren çarpışmalar neticesinde Osmanlı askerleri ağır zayiatlar verdi. Sağ kanadın sarsılmasıyla birlikte Şahruh Han Osmanlı ordusunun ardına sarkmayı başardı.229

Havanın kararmaya başlamasıyla Osmanlı ordusunun durumu iyice güçleşti.230

Karanlığın etkisini azaltarak görüş mesafesini arttırmak için yakılan meşaleler ise geri çekilen askerlerden dolayı nefer azlığının görülmesine ve Safevilere açık hedef olunmasına sebep oldu.231 _{Askerlerin merkeze çekilmesi ve meşalelerin yanmasıyla}

kanatta açıkta kalan Diyarbakır Beylerbeyi Mehmed Paşa ve Karaman Beylerbeyi Murad Paşa belli bir süre daha çarpışmaya devam etti. Ancak Mehmed Paşa atından

227 _{Oruç Bey Bayat, İlişkiler, s. 151.}

228 _{Âlî, Künhü’l-Ahbar, s. 476; Rahîmîzade, Zafername ve Gonca, s. 103.} 229 _{İsgəndər Bəy Münşi, Tarix-i Aləmara-yi Abbasi, s. 607.}

230 _{Havanın kararmasıyla Osmanlı askerinin kimseyi ayırt edemeyip birbirini vurmaya başladığı ifade}

edilmektedir. Bkz. “Kimse bakmaz oldu hem yoldaşına, görse yoldaşın urur-idi başına” Âsafî, Şecaatnâme, s. 254-255.

69

düştü ve Safeviler tarafından yakalanarak öldürüldü.232 _{Murad Paşa ise atının bir su}

kuyusuna düşmesiyle Safevilerce esir alındı.233

Savaşın sonlarına doğru Osmanlı ordusu çekilirken Safevi askerleri takip amacıyla ileri çıkmışlar, ancak top arabalarının zincirlerine takılarak yere düşmüşlerdi. Burada bir miktar Safevi askeri imha edilse de muharebenin sonucunu değiştirecek bir başarı elde edilemedi.234 _{Gece karanlığının iyice çökmesi üzerine kaçan Osmanlı}

askerini takip etmekten vazgeçen Hamza Mirza kuvvetlerini toplayarak muharebeyi bitirdi.235 İki kuvvet arasındaki en şiddetli çarpışmalardan biri olan Fehusfenc Muharebesi’nde236 _{Osmanlılar birçok önemli paşa ve beyi kaybetti.}237 _{Bu savaşın}

kaybedilmesinin sebebiyle ilgili en ilginç değerlendirmeyi ise Mustafa Âlî yapmış ve paşalar arasındaki çekişmenin buna sebep olduğunu ifade etmiştir.238

Osmanlı ordusunun böyle bir ağır kayıp vermesi asker arasında da infiale sebep olmuş ve geri dönülmesi için serdara baskı yapılmaya başlanmıştır. Bunun üzerine

232 _{Mehmed Paşa’nın şehadetiyle ilgili kroniklerde çok farklı bilgiler bulunmaktadır. İsgəndər Bəy}

Münşi’ye göre ağır yaralı yakalanan Mehmed Paşa’nın yaşama ihtimalinin olmaması üzerine öldürülmüştür. Bkz. İsgəndər Bəy Münşi, Tarix-i Aləmara-yi Abbasi, s. 607. Bir başka görüşe göre ise, muharebe sırasında bir askere sert bir mızrak darbesi vuran Mehmed Paşa, darbenin şiddetiyle atından düşmüş ve aceleyle üzengiye basmadan bir daha ata binmeye çalışırken atın diğer tarafına

yuvarlanmıştır. Bu sırada Safevi askerlerinin ortasında kalan Paşa, bir çavuşun kendisini ihbar etmesiyle ele geçirilip öldürülmüştür. Bkz. Talikizâde, Tebriziyye, s. 72. Bir diğer Safevi müellifi ve savaşın da görgü tanığı olan Oruç Bey Bayat ise, Mehmed Paşa’nın başının Hamza Mirza’nın emriyle kesildiğini ileri sürmüştür. Bkz. Oruç Bey Bayat, İlişkiler, s. 152. Mustafa Âlî ise, Mehmed Paşa’nın Murad Paşa’yla birlikte kuyuya düştüklerini ve başının kuyudan dışarıda kalmasından dolayı Safeviler tarafından başı kesilerek şehit edildiğini yazmaktadır. Bkz. Âlî, Künhü’l-Ahbar, s. 477.

233 _{Oruç Bey Bayat, İlişkiler, s. 152; Talikizâde, Tebriziyye, s. 73; Âlî, Künhü’l-Ahbar, s. 477; İsgəndər Bəy}

Münşi, Tarix-i Aləmara-yi Abbasi, s. 607-608; Âsafî, Şecaatnâme, s. 255; Tarih-i Osman Paşa, s. 89; Rahîmîzade, Zafername ve Gonca, s. 104.

234 _{Tarih-i Osman Paşa, s. 89.}

235 _{Oruç Bey Bayat, İlişkiler, s. 152; İsgəndər Bəy Münşi, Tarix-i Aləmara-yi Abbasi, s. 608.} 236 _{Oruç Bey Bayat, İlişkiler, s. 152.}

237 _{Oruç Bey Bayat, İlişkiler, s. 152; Talikizâde, Tebriziyye, s. 74; Tarih-i Osman Paşa, s. 89.} 238 _{Âlî, Künhü’l-Ahbar, s. 476.}

70

Tebriz’de muhafazaya kalacak asker ve mühimmat belirlenip Tebriz muhafazası da Hadım Cafer Paşa’ya tevdi edilmiştir.239