Faktör Analizi Verilerinin Yorumlanması

ÇalıĢma kapsamında bağımlı değiĢkenler ve bağımsız değiĢken için iki ayrı faktör analizi uygulaması yapılmıĢtır. Ayrıca faktör analizlerinde dik döndürme yöntemleri altında varimax (maksimum değiĢkenlik) tekniği kullanılmıĢtır.

Varimax döndürme yöntemi quartimax yani en büyük çeyrek yönteminin bir modifikasyonu olup, basit yapıya ulaĢmada faktör yükleri matrisinin sütunlarına öncelik vermektedir. Bu yöntemle her sütundaki bazı yük değerleri 1‟e yaklaĢtırılmakta, geriye kalan çok sayıda değeri ise 0 (sıfır)‟a yaklaĢtırmaktadır (Çokluk vd., 2014). Bu yöntemde döndürme faktör varyanslarının maksimum olmasını sağlayacak Ģekilde yapılmaktadır (Tatlıdil, 1992).

DeğiĢkenler arasında belli bir korelasyon bulunması, faktör analizi yapabilmenin ön Ģartıdır.Bartlett kğresellik testi değiĢkenler arasında yeterli oranda iliĢki olup olmadığını gösterirken Kaiser-Meyer-Olkin değiĢkenler arası korelasyonların faktör analizine uygunluğunu ölçer, yani bütün soru grubunun genel olarak faktör analizine uygunluğunu ölçer (DurmuĢ vd., 2011).

Bartlett testinde p değeri 0,05 anlamlılık derecesinden düĢük ise değiĢkenler arasındaki iliĢki faktör analizi yapmaya yeterli düzeydedir. KMO ise 0 ile 1 arasında değer alır. KMO örnekleme değerinin en alt sınırı 0,50 olarak Kabul edilmiĢtir. KMO değeri 0,50 ile 0,60 arasında ise örnekleme yeterliliği kötüdür.0,60 ile 0,70 arasında ise örnekleme yeterliliği orta düzeydedir. KMO değeri 0,70 ile 0,80 arasında iken örnekleme yeterliliği iyi olarak Kabul edilirken bu değerin 0,80‟den yüksek olması durumunda örnekleme yeterliliği mükemmel olarak Kabul edilir. (DurmuĢ vd., 2011)

30 5.3.2.1. Bağımsız DeğiĢkenler Ġçin Faktör Analizi

AraĢtırma modelinin öngördüğü 5 bağımsız değiĢkenin (algılanan kullanıĢlılık, algılanan kullanım kolaylığı, algılanan eğlence, algılanan güven ve sosyal etki) sahip olduğu değiĢkenler faktör analizine sokulmuĢtur. Bağımsız değiĢkenler için toplam olarak 5 faktör analizi yapılmıĢtır. Bunun nedeni bazı değiĢkenlerin birden fazla faktör grubuna girmesidir.

Tablo 4: KMO ve Bartlett's Testleri (1. Deneme)

Kaiser-Meyer-Olkin Örneklem Uygunluğu Ölçüsü ,857 Bartlett’s Küresellik Testi YaklaĢık Ki-kare 1797,024

df (Serbestlik derecesi) 253 Sig.(Anlamlılık düzeyi) ,000

Tablo4‟te görüldüğü üzere, KMO değeri 0,857‟dir. Bu noktada değiĢkenlerin homojen olduğu ve yeterlilik düzeyinin mükemmel olduğu söylenebilir (DurmuĢ vd., 2011). Ayrıca Bartlett‟s testine göre anlamlılık düzeyi 0,00 çıkmıĢtır yani 0,05‟ten küçüktür. Bu durumda verilerin faktör analizine uygun olduğu söylenebilir.

Ancak 16. değiĢken (Soru 16: Ġnternetten alıĢveriĢ sayesinde mağazaları gezme zahmetinden kurtulurum) birden çok faktör grubunda, birbirine yakın değerler almıĢtır (Faktör 1 = 0,446; Faktör 3 = 0,478; Faktör 4 = 0,495)(EK 2‟de Varimax Rotation ile yapılan Rotated Component Matrix tablosu bulunabilir). Bu sebeple 16.

değiĢken çıkarılarak, geriye kalan 22 bağımsız değiĢkenle yeniden faktör analizi yapılmıĢtır.

Tablo 5: KMO ve Bartlett's Testleri (2. Deneme)

Kaiser-Meyer-Olkin Örneklem Uygunluğu Ölçüsü ,873 Bartlett’s Küresellik Testi YaklaĢık Ki-kare 1571,496

df (Serbestlik derecesi) 231 Sig.(Anlamlılık düzeyi) ,000

Tablo5‟te görüldüğü üzere, KMO değeri 0,873‟tür. Bu noktada değiĢkenlerin homojen olduğu ve yeterlilik düzeyinin mükemmel olduğu söylenebilir (DurmuĢ vd., 2011). Ayrıca Bartlett‟s testine göre anlamlılık düzeyi 0,00 çıkmıĢtır yani 0,05‟ten küçüktür. Bu durumda verilerin faktör analizine uygun olduğu söylenebilir.

Ancak 34. değiĢken (Soru 34: Ġnternetten alıĢveriĢ yapmadan önce sosyal medya ve bloglarda paylaĢılan bilgi, düĢünce ve deneyimleri incelerim.) birden çok faktör grubunda, birbirine yakın değerler almıĢtır (Faktör 1 = 0,445; Faktör 4 = 0,453;

Faktör 5 = -0,309)(EK 3‟te Varimax Rotation ile yapılan Rotated Component Matrix tablosu bulunabilir). Bu sebeple 34. değiĢken çıkarılarak, geriye kalan 21 bağımsız değiĢkenle yeniden faktör analizi yapılmıĢtır.

31 Tablo 6: KMO ve Bartlett's Testleri (3. Deneme)

Kaiser-Meyer-Olkin Örneklem Uygunluğu Ölçüsü ,878 Bartlett’s Küresellik Testi YaklaĢık Ki-kare 1532,587

df (Serbestlik derecesi) 210 Sig.(Anlamlılık düzeyi) ,000

Tablo6‟da görüldüğü üzere, KMO değeri 0,878‟dir. Bu noktada değiĢkenlerin homojen olduğu ve yeterlilik düzeyinin mükemmel olduğu söylenebilir (DurmuĢ vd., 2011). Ayrıca Bartlett‟s testine göre anlamlılık düzeyi 0,00 çıkmıĢtır yani 0,05‟ten küçüktür. Bu durumda verilerin faktör analizine uygun olduğu söylenebilir.

Ancak 35. değiĢken (Soru 35: Ailemi ve arkadaĢlarımı internetten alıĢveriĢ yapmaları için teĢvik ederim.) birden çok faktör grubunda, birbirine yakın değerler almıĢtır (Faktör 2 = -0,341; Faktör 4 = 0,407; Faktör 5 = 0,340)(EK 4‟te Varimax Rotation ile yapılan Rotated Component Matrix tablosu bulunabilir). Bu sebeple 35.

değiĢken çıkarılarak, geriye kalan 20 bağımsız değiĢkenle yeniden faktör analizi yapılmıĢtır.

Tablo 7: KMO ve Bartlett's Testleri (4. Deneme)

Kaiser-Meyer-Olkin Örneklem Uygunluğu Ölçüsü ,876 Bartlett’s Küresellik Testi YaklaĢık Ki-kare 1486,544

df (Serbestlik derecesi) 190 Sig.(Anlamlılık düzeyi) ,000

Tablo7‟de görüldüğü üzere, KMO değeri 0,876‟dır. Bu noktada değiĢkenlerin homojen olduğu ve yeterlilik düzeyinin mükemmel olduğu söylenebilir (DurmuĢ vd., 2011). Ayrıca Bartlett‟s testine göre anlamlılık düzeyi 0,00 çıkmıĢtır yani 0,05‟ten küçüktür. Bu durumda verilerin faktör analizine uygun olduğu söylenebilir.

Ancak 28. değiĢken (Soru 28: Ġnternetten alıĢveriĢ yapmak güvenlidir.) ters kodlanmaması gerekirken ters kodlandığında anlam kazanmaktadır(EK 5‟te Varimax Rotation ile yapılan Rotated Component Matrix tablosu bulunabilir). Bu sebeple 28.

değiĢken çıkarılarak, geriye kalan 19 bağımsız değiĢkenle yeniden faktör analizi yapılmıĢtır (EK 6‟da Varimax Rotation ile yapılan Rotated Component Matrix tablosu bulunabilir).

Faktör analizi sonucunda 4 ana faktör ortaya çıkmıĢtır. Faktör analizinden sonra her faktörün güvenilirliği sayısal olarak test edilmelidir (DurmuĢ vd., 2011).

Güvenilirlik analizinde Alpha modeli kullanılmıĢ olup, her yeni faktör için güvenilirlik analizi gerçekleĢtirilmiĢtir.

32 1. Faktör altında ağırlığı olan sorular:

Soru 14: Ġnternetten alıĢveriĢ yapmak hızlıdır.

Soru 15: Ġnternetten istediğim zaman 7/24 alıĢveriĢ yapabilirim.

Soru 21: Ġnternetten alıĢveriĢ sayesinde evimden / iĢyerimden, vb. ayrılmadan alıĢveriĢ yapabilirim (kapıya kadar teslim)

Soru 18: Ġnternette aradığım bir ürün ve/veya hizmeti kolayca bulabilirim.

Soru 19: Ġnternette aradığım bir ürün ve/veya hizmet ile ilgili detaylı bilgilere ulaĢabilirim.

Soru 13: Ġnternetten alıĢveriĢ yapmak kolaydır.

Soru 27: Sadece güvendiğim sitelerden alıĢveriĢ yapmayı tercih ederim.

Soru 20: Ġnternetten alıĢveriĢ yaparken ürün ve/veya hizmetler arasında kolay ve hızlı bir Ģekilde karĢılaĢtırma yapabilirim.

Soru 17: Ġnternetten alıĢveriĢ sayesinde trafikte zaman kaybetmekten kurtulurum.

Soru 22: Ġnternetten alıĢveriĢ yapmak daha ucuzdur.

Faktör 1 için yapılan güvenilirlik analizinde Cronbach‟s Alpha değeri 0,895 çıkmıĢ olup, faktörün güvenilir olduğunu göstermektedir. Bu değiĢkenlerin altındaki sorular algılanan kullanıĢlılık (soru 13, soru 14, soru 15, soru 17, soru 22) ve algılanan kullanım kolaylığı (soru 18, soru 19, soru 20, soru 21) ile ilgili bütün soruları kapsamakla birlikte; algılanan güven ile ilgili soruyu (soru 27) da kapsamaktadır. Bu noktada 1. Faktör‟ün adı “kolaylık ve kullanıĢlılık” olarak revize edilmiĢtir.

2. Faktör altında ağırlığı olan sorular:

Soru 24: Ġnternetten alıĢveriĢ yapmak, mağazada alıĢveriĢ yapmaktan daha fazla risk içerir.

Soru 25:Ġnternetten alıĢveriĢ yaparken kredi kartı bilgilerim güvende olmayabilir.

Soru 23: Ġnternetten alıĢveriĢ yapmak kiĢisel bilgilerimi tehlikeye sokar.

Soru 26: Ġnternetten alıĢveriĢ yaptığım mal ve/veya hizmetler beklentilerimi karĢılamayabilir.

2.Faktör‟ün altında ağırlığı olan soruların hepsi araĢtırmanın önerilen modelinde sunulan algılanan güvene iliĢkin sorulardır. Bu noktada bu faktörün adı

“algılanan güven” olarak kalmıĢtır.

3.Faktör altında ağırlığı olan sorular:

Soru 31: Ġnternet kiĢiye özgü farklı bir alıĢveriĢ deneyimi yaĢamamı sağlar.

33 Soru 30: Ġnternette sağlanan bilgi ve resimler alıĢveriĢi daha kolay ve eğlenceli hale getirir.

Soru 29: Ġnternetten alıĢveriĢ yapmak eğlencelidir.

3.Faktör‟ün altında ağırlığı olan soruların hepsi araĢtırmanın önerilen modelinde sunulan algılanan eğlenceye iliĢkin sorulardır. Bu noktada bu faktörün adı

“algılanan eğlence” olarak kalmıĢtır.

4. Faktör altında ağırlığı olan sorular:

Soru 33: Ġnternetten alıĢveriĢ yapmadan önce arkadaĢlarıma danıĢırım.

Soru 32: Ġnternetten alıĢveriĢ yapmadan önce aileme danıĢırım.

4.Faktör‟ün altında ağırlığı olan soruların hepsi araĢtırmanın önerilen modelinde sunulan sosyal etkiye iliĢkin sorulardır. Bu noktada bu faktörün adı “sosyal etki” olarak kalmıĢtır.

5.3.2.2. Bağımlı DeğiĢken Ġçin Faktör Analizi

AraĢtırma modelinin bağımlı değiĢkeni olan “kullanım niyeti”ne ait sorular için faktör analizi gerçekleĢtirilerek değiĢken altında öngörülen soruların hepsinin

“kullanım niyeti”ni yansıtıp yansıtmadığı ölçülmeye çalıĢılmıĢtır.

Tablo 8: KMO ve Bartlett's Testleri

Kaiser-Meyer-Olkin Örneklem Uygunluğu Ölçüsü ,919 Bartlett’s Küresellik Testi YaklaĢık Ki-kare 1011,689

df (Serbestlik derecesi) 28 Sig.(Anlamlılık düzeyi) ,000

Tablo8‟de görüldüğü üzere, KMO değeri 0,919‟duır. Bu noktada değiĢkenlerin homojen olduğu ve yeterlilik düzeyinin mükemmel olduğu söylenebilir (DurmuĢ vd., 2011). Ayrıca Bartlett‟s testine göre anlamlılık düzeyi 0,00 çıkmıĢtır yani 0,05‟ten küçüktür. Bu durumda verilerin faktör analizine uygun olduğu söylenebilir.

Rotated component matrix tablosuna bakıldığında bütün değiĢkenlerin tek bir faktör altında toplandığı görülmektedir. Bu durumda bağımlı değiĢken olan kullanım niyeti öngörülen soruların hepsini kapsamaktadır.

Kullanım Niyeti altında ağırlığı olan sorular:

Soru 36: Ġnternetten alıĢveriĢ yapmak iyi bir fikirdir.

Soru 37: Ġnternetten alıĢveriĢ yapmak akıllıcadır.

Soru 38: Ġnternetten alıĢveriĢ yapmak yararlıdır.

Soru 39: Ġnternetten alıĢveriĢ yapmak hakkında olumlu düĢünüyorum.

34 Soru 40: Ġnternetten alıĢveriĢ yaparım.

Soru 41: Fırsat bulduğumda internetten alıĢveriĢ yapma niyetim var.

Soru 42: Gelecek 6 aylık süre içerisinde internetten alıĢveriĢ yapma niyetim var.

Soru 43: Gelecek 5 yıllık süre içerisinde internetten alıĢveriĢ yapma niyetim var.

5.4. ARAġTIRMANIN ÖNERĠLEN MODELĠNĠN YENĠDEN DĠZAYN EDĠLMESĠ