1. ELEKTRONIK TICARETE GENEL BAKIġ
1.3. Ġnternetten AlıĢveriĢlerde Ödeme Yöntemleri
Tüketiciler internetten satın alma yaparken, ilerleyen teknoloji sayesinden bir çok ödeme yöntemini seçme imkanına kavuĢmuĢtur. Çevrimiçi yapılan alıĢveriĢlerde kullanılan baĢlıca ödeme yöntemleri Ģunlardır:
Kredi Kartı ve Borç Kartı ile Ödeme:Kredi kartları, üzerinde sahibinin isim, soy isim bilgileri yanında, hesap numarası ve son kullanma tarihi bulunan plastik kartlardır. Kredi kartı ile yapılan ödeme, kart sahibinin hesap ekstresine yansımaktadır (Seyidoğlu, 2001). Kredi kartı ile ödeme online alıĢveriĢlerde en çok kullanılan yöntem (Chou vd., 2004) olmasına karĢın, gizlilik ve güvenlik konularında çeĢitli riskler içermektedir (Laudon ve Traver, 2001).
Borç kartı (debit card) ise Ģekil olarak kredi kartına benzemekle birlikte, asıl olan ödeme zamanı açısından kredi kartından farklılık göstermektedir. Borç kartlarında ödeme yapıldığı an, belirtilen miktar alıcının banka hesabından düĢmektedir (Kim vd, 2010b).
Elektronik Fon Transferi (EFT): Elektronik fon transferinde, bakiyelerin alacaklandırma ve borçlandırmaları bilgisayar ağları üzerinden yapılmaktadır (Seyidoğlu, 2001).
Kapıda Ödeme: Bu ödeme yönteminde tüketiciler sipariĢlerini internet üzerinden vermekte, ancak ödemeyi ürünün teslimi sırasında nakit, kredi kartı vb. ile yapabilmektedir. Örneğin yemeksepeti.com‟da verilen bir yemek sipariĢinin ödemesi yemeğin teslimi sırasında yapılmaktadır.
Elektronik Çek (e-çek):Kullanım olarak gerçek çeklerle aynı prosedüre sahip olan elektronik çeklerde, gerçek çeklerden farklı olarak dijital imzaya gerek duyulmaktadır (Elibol & Kesici, 2004).
Elektronik Cüzdan (e-cüzdan):Kullanıcı bilgilerinin bir defaya mahsus olmak üzere tanımlanmasıyla indirilen bir yazılım olan elektronik cüzdan, müĢterinin e-posta adresi ve Ģifresi ile çalıĢmaktadır (bkmexpress.com.tr).
Elektronik Para (e-para):Paranın elektronik ortamda sunulduğu elektronik paralar kredi kartıyla ödemeye alternatif olarak üretilmiĢ olup (Kim vd, 2010b), sadece sanal ortamda kullanılabilmektedir (Yu vd., 2002).
Akılı Kart/Smart Kart:Akıllı kartlar Ģekil olarak kredi kartlarına benzemekle birlikte (Taherdoost vd., 2011), “akıllı” olarak anılmasını sağlayan, kiĢisel bilgilerin yanında elektronik cüzdan gibi uygulamaların saklanmasını sağlayan çipler barındırmaktadır (McKitterick & Dowling, 2003).
5 Sanal Kart: Sadece çevrimiçi ödemelerde kullanılan sanal kartlar hesabın bağlı olduğu diğer kartlardan farklı kart numarası ve CVV‟ye sahiptir (Kaya, 2009).
6 2. TÜRKIYE’DE ELEKTRONIK TICARETIN VE ĠNTERNETTEN SATIN
ALMANIN GELIġIMI
Türkiye elektronik ticaret ilk olarak 1992‟de Merkez Bankası ile bankalar arasında gerçekleĢen Elektronik Fon Transferi (EFT) uygulaması ile baĢlamıĢtır (Gökgül, 2014). Daha sonar 1995‟te ĠGEME UNCTAD (BirleĢmiĢ Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı) tarafından Ankara ticaret noktası seçilmiĢtir. 1997 yılında ülkemizde elektronik ticaret ağının kurulmasına karar verilmesiyle TUBĠTAK, TUENA (Türkiye Ulusal Enformasyon Altyapı Merkezi)‟nın temelini atmıĢtır ve daha sonra ise ETKK (Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu) oluĢturulmuĢtur. ETTK‟da kamu, özel sektör ve üniversite katılımcıları ile Rekabet Kurumu‟nun da temsilcileri bulunmuĢtur.
(Aydemir, 2004) 1999 yılında ilk sanal alıĢveriĢ sitesi ülkemizde açılmıĢ olup, günümüzde sanal ortamın faydalarından yararlanmak isteyen birçok iĢletme tarafından sanal mağazalar açılmıĢtır (Akbulut, 2007).
ġekil 1: Ġnternet Kullanan Bireylerin Internet Üzerinden KiĢisel Kullanım Amacıyla Mal veya Hizmet SipariĢi Verme ya da Satın Alma Oranları
Kaynak: TUĠK Hanehalkı BiliĢim Teknolojileri Kullanım AraĢtırması, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014
ġekil 1‟de yıllara göre internet kullanan bireylerin internet üzerinden kiĢisel kullanımamacıyla mal veya hizmet sipariĢi verme ya da satın alma oranları görülmektedir. Baz alınan zaman aralıkları nisan ayından marta kadar geçen bir yıllık süredir. Örneğin 2010 yılı verisi 2009 yılının nisan ayından 2010 yılının mart ayına kadar geçen süredeki satın alma miktarıdır. Görüleceği üzere, mal ve hizmet satın alımı 2010 yılından beri düzenli olarak artmaktadır.
0,0%
7 ġekil 2: Tüketicilerin Internetten Satın Aldıkları Ürün ve Hizmetlerin Türleri Kaynak: TUĠK Hanehalkı BiliĢim Teknolojileri Kullanım AraĢtırması, 2012, 2013, 2014
ġekil 2‟de tüketicilerin internetten satın aldıkları ürün ve hizmetlerin türleri gösterilmiĢtir. Zaman aralığı önceki Ģekilde olduğu gibi nisan ayından mart ayına kadardır. Giyim ve spor eĢyaları bütün yıllar boyunca en çok satın alınan ürünlerdir.
2010 yılında %24,30 (TUĠK, 2010), 2011 yılında %28,80 (TUĠK, 2011) olan giyim ve spor eĢyası satın alma oranı 2012 yılında hızla artıĢ göstermiĢtir ve %44,4‟e (TUĠK, 2012) yükselmiĢtir. Bu artıĢ 2013 ve 2014 yıllarında devam ederek sırasıyla %48,6 (TUĠK, 2013) ve % 51,9 (TUĠK, 2014) oranına kadar yükselmiĢtir. 2010 yılında internetten alıĢveriĢ yapan bireylerin %23,8‟I (TUĠK, 2010) elektronik araç alırken, 2011 yılında bu oran %27,8‟e (TUĠK, 2011) yükselmiĢ, 2012 yılında ise %25,5‟e (TUĠK, 2012) gerilemiĢtir. 2013 ve 2014 yıllarında ise internetten alıĢveriĢlerde elektronik eĢya alım oranı sırasıyla %25,8 (TUĠK, 2013) ve %24,9 (TUĠK, 2014) olmuĢtur. Mobilya ve oyuncak gibi ev eĢyaları alma oranı 2010 yılında %19,3 (TUĠK, 2010) ve 2011 yılında %19,8 (TUĠK, 2011) iken 2012 yılında artıĢ göstererek
%21,2‟ye (TUĠK, 2012) yükselmiĢtir. Bu yükseliĢ 2013 ve 2014 yıllarında da devam etmiĢ, sırasıyla internetten yapılan alıĢveriĢlerde ev eĢyası alma oranları %25,6 (TUĠK, 2013) ve %27 (TUĠK, 2014) olmuĢtur. Aynı Ģekilde seyahat bileti alma ve araç kiralama oranları 2012 yılında %17,4 (TUĠK, 2012) iken 2013 yılında %20 (TUĠK, 2013) ve 2014 yılında %26,8 (TUĠK, 2014) oranına ulaĢmıĢtır. E-kitap dahil olmak üzere, kitap, dergi ve gazete alma oranı ise son üç yılda hemen hemen değiĢmemiĢtir.
0 10 20 30 40 50 60
giyim ve spor elektronik araçlar ev eşyası seyahat gıda kitap, dergi, gazete
2012 2013 2014
8 Tablo 1: Sanal Tedarikçilerin Pazar Payları
Marka 2009 2010 2011 2012 2013 2014
9 Tablo 1‟de sanal tedarikçilerin pazar payları verilmiĢtir. Hepsiburada %15 pazar payı ile pazar lideridir. eBay‟in sahip olduğu gittigidiyor.com ve n11.com firmaları iĢleyiĢ bakımından Hepsiburada ile aynı konsepte sahiptir.
2013 ve 2014 yılları göz önüne alındığında Kliksa en büyük büyüme oranına sahiptir. Kliksa 2012 yılında kurulmuĢ olup (kliksa.com), 3 yıl içinde pazarın
%5,40‟ına sahip olmayı baĢarmıĢtır. n11.com ise %2,60‟lık oran ile en fazla büyüyen ikinci firmadır. n11.com da 2012 yılında kurulmuĢ olup (n11.com) 2 yıl içinde
%7,20‟lik pazar payıyla en büyük üçüncü Ģirket olmayı baĢarmıĢtır. son olarak, son 6 yılın pazar lideri Hepsiburada.com %2,50 oranı ile en çok büyüyen üçüncü firma olmuĢtur. Hepsiburada‟yı %8,10 pazar payı ile gittigidiyor.com izlemekte olup, pazar payındaki %0,60‟lık düĢüĢle en büyük düĢüĢ oranına sahiptir. Bu düĢüĢün sebebi n11.com ve Hepsiburada firmalarının Pazar paylarındaki artıĢ olarak yorumlanabilir.
Çünkü her üç firma da hem firmalara hem de tüketicilere satıĢ imkanı veren, aynı konsepte sahiptir. Hem alım hem de satım iĢlemi yapan firmalar tabloda görüleceği üzere pazarın toplamının %33,1‟ine sahiptir.
10 3. TEKNOLOJI KABUL MODELLERI
3.1. TEKNOLOJĠ KABUL MODELĠ (TAM)
Teknoloji Kabul Modeli (Technology Acceptance Model, TAM), tüketicilerin bilgi teknolojilerini benimseme sebeplerini açıklamak ve tahmin etmek amacıyla geliĢtirilmiĢ olup (Davis, 1989; Davis vd., 1989), tüketicilerin bilgi teknolojilerini benimsemesini ölçen en etkili model olarak görülmektedir (Kim vd., 2010b; Van der Heijden, 2003).
TAM, temel olarak Fisbein ve Ajzen‟in (1975) ortaya koyduğu Nedenli Eylem Teorisi‟ne (Theory of Reasoned Action = TRA) dayanmaktadır (Davis, 1986; Revels vd., 2010). Nedenli Eylem Teorisi neredeyse bütün insan davranıĢlarına odaklanırken, Teknoloji Kabul Modeli bilgisayar kullanım davranıĢına odaklanmıĢtır (Davis vd., 1989).
ġekil 3: Teknoloji Kabul Modeli (TAM)
Kaynak: Davis, F. D., Bagozzi, R. P., & Warshaw, P. R. (1989). User Acceptance of Computer Technology: A Comparison of Two Theoretical Models. Management Science, 35 (8), 982-1002
Teknoloji Kabul Modeli‟ne göre tüketicilerin gerçek sistem kullanıĢı (actual system use), kullanım niyetine (behavioral intention to use = BI) bağlıdır. Kullanım niyeti ise temel olarak kullanıma yönelik tutum (attitude toward using = A), algılanan kullanıĢlılık (perceived usefulness = PU) ve algılanan kullanım kolaylığına (perceived ease of use =PEOU) bağlıdır (Davis, 1986; Davis vd., 1989; Wu & Wang, 2005). Bu ana etkenler dıĢında, dıĢ etkenler (external variables) ise algılanan kullanım kolaylığını ve algılanan kullanıĢlılığı etkilemektedir.
Algılanan kullanıĢlılık (PU) "kiĢinin belirli sistemi kullanmasının iĢ performansını artıracağına olan inancının derecesi"dir (Davis, 1989). Bu durumda, tüketiciler bir uygulamanın iĢlerine yarayacağını düĢündükleri ölçüde o uygulamayı kullanmak isteyeceklerdir. Algılanan kullanım kolaylığı (PEOU) ise kiĢinin belirli bir sistemi kullanmanın fiziksel veya zihinsel bir çaba gerektirmeyeceğine olan inancının derecesidir (Davis, 1989). Bu noktada, belirli bir sistemin kullanıcı dostu olma derecesi algılanan kullanım kolaylığıyla doğru bir orantı içerisindedir denilebilir (Nysveen vd., 2005). Tutum (attitude toward using) kiĢinin değerlendirmelerinin
11 amaçlanan davranıĢa yönelik etkisinin derecesidir denilebilir (Fisbein &Ajzen, 1975).
TAM için ise, kullanıma yönelik tutum, kiĢinin değerlendirmelerinin belirli bir sistemi iĢinde kullanmasına olan etkisinin derecesidir (Davis, 1986). Kullanım niyeti (behavioral intention to use) ise kiĢinin bir teknolojiyi kullanma ihtimalidir (Schierz vd., 2010). Son olarak, dıĢ etkenler (external variables) kiĢinin yaĢı, cinsiyeti, geliri gibi demografik etkenlerin yanında, teknolojiye ilgi, internet kullanım sıklığı gibi kullanıcı özellikleri de olabilmektedir (Davis, 1986).
3.2. BĠRLEġTĠRĠLMĠġ TEKNOLOJĠ KABUL VE KULLANIM TEORĠSĠ (UTAUT)
BirleĢtirilmiĢ Teknoloji Kabul ve Kullanım Teorisi (UTAUT - Unified Theory of Acceptance and Use of Technology), yeni teknolojilerin baĢarısını ölçmek amacıyla ortaya çıkan, sekiz modelin birleĢtirildiği bir modeldir (Venkatesh vd., 2003). Modele göre, kiĢinin belirtilen teknolojiyi kullanımı (use behavior) temel olarak kullanım niyetine (behavioral intention) ve kolaylaĢtırıcı koĢullar (faciliating conditions) ile belirlenmektir. Kullanım niyeti ise performans beklentisi (performance expectancy), çaba beklentisi (effort expectancy) ve sosyal etki (social influence) ile belirlenmektedir. Model ayrıca yaĢ (age), cinsiyet (gender), deneyim (experience) ve kullanım için gönüllüğü (voluntariness of use) moderatör olarak kabul etmiĢtir.
(Venkatesh vd., 2003)
ġekil 4: BirleĢtirilmiĢ Teknoloji Kabul ve Kullanım Teorisi (UTAUT)
Kaynak: Venkatesh, V., Morris, M. G., Davis, G. B., & Davis, F. D. (2003). User Acceptance of Information Technology: Toward a Unified View. MIS Quarterly, 7 (3), 425-478
12 Performans beklentisi (performance expectancy), kiĢinin belli bir sistemi kullanarak iĢ performansına yönelik kazanımlar elde etmesine iliĢkin inanç derecesidir (Venkatesh vd., 2003). Performans beklentisi, Teknoloji Kabul Modeli‟nde bulunan algılanan kullanıĢlılık (perceived usefulness) ile benzeĢmektedir (Kim vd., 2010b). Çaba beklentisi (effort expectancy) ise bir sistemi kullanmanın kolaylık derecesi olarak tanımlanabilir (Venkatesh vd., 2003). Bu anlamda çaba beklentisi, Teknoloji Kabul Modeli‟nde bulunan algılanan kullanım kolaylığı ile benzeĢmektedir (Kim vd., 2010b). KolaylaĢtırıcı koĢullar (facilitating conditions), kiĢinin bir sistem kullanımını destekleyen organizasyonel ve teknik altyapının ne derece var olduğuna olan inanç derecesidir (Venkatesh vd., 2003). Sosyal etki (social influence) ise kiĢinin kendisi için önemli olan kiĢiler tarafından yeni bir sistemi kullanması gerektiğine yönelik algılarının düzeyidir (Venkatesh vd., 2003).
13 4. ARAġTIRMA MODELĠ VE HĠPOTEZLER
4.1. Algılanan Kullanım Kolaylığı (Perceived Ease of Use – PEOU)
KiĢinin belirli bir sistemi kullanmanın fiziksel veya zihinsel bir çaba gerektirmeyeceğine olan inancının derecesi (Davis, 1989) olan algılanan kullanım kolaylığı bir sistemi kullanmanın zorluğunu yansıtmaktadır (Zhou, 2011).
Algılanan kullanım kolaylığı doğrudan, algılanan kullanıĢlılığı (Davis, 1989;
Igbaria vd., 1995; Venkatesh & Davis, 2000) ve algılanan eğlenceyi (Igbaria vd., 1995) etkilemesinin yanında, kullanıma yönelik tutumu ve davranıĢa yönelik niyeti etkilemektedir (Dewan & Chen, 2005; Davis, 1989).
Teknoloji kabulünü inceleyen birçok çalıĢmada olduğu gibi (Davis vd., 1989;
Nysveen vd., 2005; Venkatesh & Davis, 2000; Kim vd., 2010b; Ha & Stoel, 2009), bu çalıĢmada da araĢtırma modelinde, algılanan kullanım kolaylığının, algılanan kullanıĢlılığı, algılanan eğlenceyi ve kullanım niyetini pozitif ve doğrudan etkilediği kabul edilecektir.
4.2. Algılanan KullanıĢlılık (Perceived Usefulness - PU)
“KiĢinin belirli sistemi kullanmasının iĢ performansını artıracağına olan inancının derecesi" (Davis, 1989) olan algılanan kullanıĢlılık, teknolojinin benimsenmesini inceleyen bir çok çalıĢmada önemli bir faktör olarak kabul edilmiĢtir (Kim vd., 2007; Dahlberg vd., 2003; Ondrus & Pigneur, 2006; Mallat, 2007; Kim vd., 2010a). Davis‟e (1989) göre, bir uygulama kiĢilerin iĢlerini yapmada ne kadar yardımcı olursa, o kadar kullanılacağını ileri sürmüĢtür.
Algılanan kullanıĢlılık da algılanan kullanım kolaylığı gibi kullanıma yönelik tutumu ve davranıĢa yönelik niyeti etkilemekle birlikte, etkisi algılanan kullanım kolaylığından daha fazladır (Dewan & Chen, 2005; Davis, 1989).
Ġlgili literatür incelendiğinde, araĢtırma modelinde algılanan kullanıĢlılığın kullanım niyetini pozitif ve doğrudan etkilediği kabul edilecektir.
4.3. Sosyal Etki (Social Influence – SI)
KiĢinin kendisi için önemli olan kiĢiler tarafından yeni bir sistemi kullanması gerektiğine yönelik algılarının düzeyi (Venkatesh vd., 2003) olan sosyal etki, bazı araĢtırmacılar tarafından sosyal norm (social norm) olarak da tanımlanmaktadır (Ajzen, 1991).
Teknoloji Kabul Modeli‟nde bir faktör olarak değerlendirilmemiĢ olmasına karĢın, biliĢim sistemleri alanında çalıĢan birçok araĢtırmacı tarafından davranıĢa dönüĢ tutum ve niyeti etkileyen önemli bir faktör olarak kabul edilmiĢtir (Shin, 2009;
Davis, 1989; Hsu & Lu, 2007). Ayrıca sosyal etkinin algılanan kullanıĢlılığı olumlu etkilediği bir çok araĢtırma tarafından ispatlanmıĢtır (Hong & Tam, 2006; Lu vd., 2005).
14 Ġlgili literatür incelendiğinde, araĢtırma modelinde sosyal etkinin algılanan kullanıĢlılığı ve kullanım niyetini pozitif ve doğrudan etkilediği kabul edilecektir.
4.4. Algılanan Güvenlik (Perceived Security - PS)
Algılanan güvenlik, kiĢinin belirli bir bilgi teknolojisinin kullanımının güvenli olduğuna dair inancının derecesidir (Shin, 2009; Yenisey vd., 2005). Bu noktada güvenlik, teknik güveliğin (Flavian & Guinaliu, 2006) yanında kiĢilerin güvende hissetmesini (Shin & Kim, 2008) de kapsamaktadır.
Her ne kadar TAM ve UTAUT‟ta algılanan güvenlik internetten satın alma niyetini etkileyen bir faktör olarak alınmasa da, elektronik ödeme sistemlerinin kullanılmasıyla ilgili diğer birçok çalıĢmada algılanan güvenliğin etkisi ispatlanmıĢtır (Chellappa & Pavlou, 2002; Pousttchi, 2003; Zhou, 2011).
Ġlgili literatür incelendiğinde, araĢtırma modelinde algılanan güvenliğin algılanan kullanıĢlılığı pozitif ve doğrudan etkilediği kabul edilecektir.
4.5. Algılanan Eğlence (Perceived Enjoyment - PE)
Algılanan eğlence, alıĢveriĢin, performans beklentilerinin ötesinde, kendi baĢına da bir destekleyici ve güçlendirici etki sağlayacağına dair kiĢinin sahip olduğu inançtır (Childers vd., 2001). Daha önceki çalıĢmalarda da (Davis vd., 1992; Lee vd., 2005; Bruner & Kumar, 2005; Ha & Stoel, 2009) algılanan eğlencenin tüketicilerin teknoloji kullanımında en etkili değiĢkenlerden birisi olduğu belirtilmiĢtir.
Önceki çalıĢmalarda olduğu gibi (Ha & Stoel, 2009; Pavlou, 2003) bu çalıĢmanın da araĢtırma modelinde algılanan eğlencenin algılanan kullanıĢlılığı pozitif ve doğrudan etkilediği kabul edilecektir.
4.6. Kullanım Niyeti (Behavioral Intention - BI)
KiĢinin bir teknolojiyi kullanma ihtimali (Schierz vd., 2010) olan kullanım niyeti, bu çalıĢmada kiĢinin internetten satın almayı gerçekleĢtirmek için ortaya koyduğu istem ve çabalardır (Esen & Büyük, 2012) Ģeklinde tanımlanabilir. Daha önceki çalıĢmalarda (Mathieson, 1991; Venkatesh & Davis, 2000; Schierz vd., 2010) kullanım niyetinin tüketici kabulünü ve ilerideki kullanımını belirleyeceği kabul edildiğinden dolayı, bu çalıĢmada kullanım niyeti araĢtırma modelinin bağımlı değiĢkeni olarak kabul edilmiĢtir.
4.7. AraĢtırma Modeli
Literatür çalıĢmasına istinaden önerilen araĢtırma modeli Ģekil 1deki gibidir.
Önerilen bu model, bağımlı değiĢken olan kullanım niyeti ve bağımsız değiĢkenlerin arasındaki iliĢkiyi anlamada yardımcı olacaktır. Önceki çalıĢmalar esas alınarak hazırlanan bu modele göre kullanım niyeti 5 ana değiĢkenden etkilenmektedir. Bu değiĢkenler, sosyal etki (SI), algılanan güvenlik (PS), algılanan eğlence (PE), algılanan kullanım kolaylığı (PEOU) ve algılanan kullanıĢlılıktır (PU).
15 ġekil 5: Önerilen AraĢtırma Modeli
AraĢtırmanın önerilen modelinde görüldüğü üzere, algılanan kullanıĢlılık kullanım niyetini doğrudan etkilemektedir. Bununla birlikte, sosyal etki ve algılanan kullanım kolaylığı kullanım niyetini hem doğrudan etkilemekte, hem de algılanan kullanıĢlılık üzerinden dolaylı olarak etkilemektedir. Algılanan güvenlik ve algılanan eğlence ise algılanan kullanıĢlılığı doğrudan etkilemektedir. Algılanan kullanım kolaylığı, algılanan kullanıĢlılığı doğrudan etkilemekle birlikte algılanan eğlence üzerinden dolaylı olarak etkilemektedir. Literatür çalıĢması ve model göz önüne alındığında aĢağıdaki araĢtırma hipotezleri ortaya çıkmıĢtır:
H1= Sosyal etki kullanım niyeti üzerinde doğrudan etkilidir (%95 güvenilirlik seviyesinde)
H2= Sosyal etki algılanan kullanıĢlılık üzerinde doğrudan etkilidir (%95 güvenilirlik seviyesinde)
H3= Algılanan güvenlik algılanan kullanıĢlılık üzerinde doğrudan etkilidir (%95 güvenilirlik seviyesinde)
H4= Algılanan eğlence algılanan kullanıĢlılık üzerinde doğrudan etkilidir (%95 güvenilirlik seviyesinde)
H5= Algılanan kullanım kolaylığı algılanan kullanıĢlılık üzerinde doğrudan etkilidir (%95 güvenilirlik seviyesinde)
H6= Algılanan kullanım kolaylığı algılanan eğlence üzerinde doğrudan etkilidir (%95 güvenilirlik seviyesinde)
16 H8= Algılanan kullanıĢlılık kullanım niyeti üzerinde doğrudan etkilidir (%95 güvenilirlik seviyesinde)
5. TEKĠRDAĞ ĠLĠNDE BULUNAN TÜKETĠCĠLERĠN ĠNTERNETTEN SATIN ALMA YAKLAġIMLARININ ANALĠZĠ
AraĢtırma kapsamında Tekirdağ merkez ve ilçelerindeki 200 kiĢiyle yapılmıĢtır.
Anketler, kolayda örnekleme ve kartopu örnekleme yöntemleriyle, yüz yüze anket görüĢmesi yapılarak uygulanmıĢtır. AraĢtırmaya katılan 200 örneklemin 3 tanesi eksik cevaplanmasından dolayı elenmiĢ, analiz için toplam 197 anket göz önünde bulundurulmuĢtur.
5.1. ÖRNEKLEM ĠLGĠLĠ BULGULAR
ġekil 6: Örneklemin Cinsiyet Dağılımı
AraĢtırmaya katılan 200 kiĢinin %53‟ü (104 kiĢi) kadın, %47‟si (93 kiĢi) ise erkektir.
Tablo 2: Örneklemin YaĢ Dağılımı YaĢ Aralığı Frekans Oran
18-20 51 %25,9
21-25 48 %24,4
26-30 31 %15,7
31-35 24 %12,2
36-40 20 %10,2
46+ 23 %11,7
AraĢtırmaya katılanların %25,90‟ı (51 kiĢi) 18 ile 20 yaĢları arasında, %24,40‟ı (48 kiĢi) 21 ile 25 yaĢları arasında; %15,70‟i (31 kiĢi) 26 ile 30 yaĢları arasında,
%12,20‟si (24 kiĢi) 31 ile 35 yaĢları arasında, %10,20‟si 36 ile 40 yaĢları arasında 93; 47%
104; 53%
Erkek Kadın
17 olmakla beraber, %11,70‟i (23 kiĢi) ise 46 yaĢından büyüktür. Örneklemin ya ortalaması 28,4 yıldır.
ġekil 7: Örneklemin Medeni Durum Dağılımı
AraĢtırmaya katılanların %34,5‟i (68 kiĢi) evli, %65,5‟i (129 kiĢi) ise bekardır.
Kadınların %63,5‟i (66 kiĢi) bekar iken %36,5‟Ġ (38 kiĢi) evlidir. Erkeklerin ise %67,7‟si (63 kiĢi) bekar iken %32,3‟ü (30 kiĢi) evlidir.
ġekil 8: Örneklemin Eğitim Düzeyi Dağılımı
129; 65,5%
68; 34,5%
Bekar Evli
2;
1,02% 4; 2,03%
13; 6,6%
31; 15,74%
120; 60,91%
20; 10,15%
7; 3,55%
Ġlkokul Ortaokul Lise Önlisans Üniversite Yüksek Lisans Doktora
18 AraĢtırmaya katılanların %1,02‟si (2 kiĢi) ilkokul, %2,03‟ü (4 kiĢi) ortaokul,
%6,6‟sı (13 kiĢi) lise, %15,74‟ü (31 kiĢi) önlisans, %60,91‟i (120 kiĢi) üniversite,
%10,15‟i (20 kiĢi) yüksek lisans ve %3,55‟i (7 kiĢi) Doktora mezunudur.
ġekil 9: Örneklemin Eğitim Düzeyi Dağılımı (Kadın)
AraĢtırmaya katılan kadınların %1,9‟u (2 kiĢi) ilkokul, %2,9‟u (3 kiĢi) ortaokul,
%9,6‟sı (10 kiĢi) lise, %16,3‟ü (17 kiĢi) önlisans, %53,8‟i (56 kiĢi) üniversite, %11,5‟i (12 kiĢi) yüksek lisans ve %3,8‟i (4 kiĢi) doktora mezunudur.
2; 1,9% 3; 2,9%
10; 9,6%
17; 16,3%
56; 53,8%
12; 11,5%
4; 3,8%
Ġlkokul Ortaokul Lise Önlisans Lisans Yüksek Lisans Doktora
19 ġekil 10: Örneklemin Eğitim Düzeyi Dağılımı (Erkek)
AraĢtırmaya katılan erkeklerin içinde ilkokul mezunu bulunmamakla birlikte,
%1,1‟i (1 kiĢi) ortaokul, %3,2‟si (3 kiĢi) lise, %15,1‟i (14 kiĢi) önlisans, %68,8‟i (64 kiĢi) üniversite, %8,6‟sı (8 kiĢi) yüksek lisans ve %3,2‟si (3 kiĢi) doktora mezunudur.
ġekil 11: Örneklemin Meslek Dağılımı
1; 1,1% 3; 3,2%
14; 15,1%
64; 68,8%
8; 8,6%
3; 3,2%
Ortaokul Lise Önlisans Lisans Yüksek Lisans Doktora
41; 20,8%
53; 26,9%
1; 0,5%
8; 4,1%
73; 37,1%
12; 6,1% 9; 4,6%
Kamu Özel Sektör GiriĢimci Emekli Öğrenci ÇalıĢmıyor Diğer
20 AraĢtırmaya katılanların %20,8‟i (41 kiĢi) kamuda çalıĢtığını, %26,9‟u (53 kiĢi) özel sektörde çalıĢtığını, %0,5‟i (1 kiĢi) giriĢimci olduğunu, %4,1‟i (8 kiĢi) emekli olduğunu, %37,1‟i (73 kiĢi) öğrenci olduğunu, %6,1‟i (12 kiĢi) çalıĢmadığını belirtmiĢtir. Geri kalan 9 kiĢi (%4,6) ise mesleğini bu grupların dıĢında belirtmiĢtir.
ġekil 12: Örneklemin Meslek Dağılımı (Kadın)
AraĢtırmaya katılan kadınların %22,1‟i (23 kiĢi) kamuda çalıĢtığını, %25‟i (26 kiĢi) özel sektörde çalıĢtığını, %1‟i (1 kiĢi) giriĢimci olduğunu, %4,8‟i (5 kiĢi) emekli olduğunu, %31,7‟si (33 kiĢi) öğrenci olduğunu, %8,7‟si (7 kiĢi) çalıĢmadığını belirtmiĢtir. Geri kalan 7 kiĢi (%6,7) ise mesleğini bu grupların dıĢında belirtmiĢtir.
23; 22,1%
26; 25%
1; 1%
5; 4,8%
33; 31,7%
9; 8,7%
7; 6,7%
Kamu Özel Sektör GiriĢimci Emekli Öğrenci ÇalıĢmıyor Diğer
21 ġekil 13: Örneklemin Meslek Dağılımı (Erkek)
AraĢtırmaya katılan erkeklerin %19,4‟ü (18 kiĢi) kamuda çalıĢtığını, %29‟u (27 kiĢi) özel sektörde çalıĢtığını, %3,2‟si (3 kiĢi) emekli olduğunu, %43‟ü (40 kiĢi) öğrenci olduğunu, %3,2‟si (3 kiĢi) çalıĢmadığını belirtmiĢtir. Geri kalan 2 kiĢi (%2,2) ise mesleğini bu grupların dıĢında belirtmiĢtir.
18; 19,4%
27; 29%
3; 3,2%
40; 43%
3; 3,2% 2; 2,2%
Kamu Özel Sektör Emekli Öğrenci ÇalıĢmıyor Diğer
22 Gelir Seviyesi
ġekil 14: Örneklemin Gelir Seviyesi
AraĢtırmaya katılanların gelir durumuna bakıldığında, araĢtırmaya katılanlardan 191 kiĢi ilgili soruyu cevaplamıĢtır. Katılımcıların %42,93‟ü (82 kiĢi) aylık 1000 TL ve altında, %21,99‟u (42 kiĢi) aylık 1001 TL ile 2000 TL arasında,
%18,85‟i (36 kiĢi) aylık 2001TL ile 3000TL arasında, %7,33‟ü (14 kiĢi) aylık 3001 TL ile 4000 TL arasında; %2,62‟si (5 kiĢi) aylık 4001 TL ile 5000 TL arasında ve % 6,28‟i (12 kiĢi) aylık 5000 TL‟den fazla kazandığını belirtmiĢtir.
82; 42,93%
42; 21,99%
36; 18,5%
14; 7,33%
5; 2,62%
12; 6,28%
0-1000 1001-2000 2001-3000 3001-4000 4001-5000 +5001
23 ġekil 15: Örneklemin Gelir Seviyesi (Kadın)
AraĢtırmaya katılanların gelir durumuna bakıldığında, araĢtırmaya katılan kadınlardan 99 kiĢi ilgili soruyu cevaplamıĢtır. Katılımcıların %41,4‟ü (41 kiĢi) aylık 1000 TL ve altında, %26,3‟ü (26 kiĢi) aylık 1001TL ile 2000TL arasında, %20,2‟si (20 kiĢi) aylık 2001 TL ile 3000 TL arasında, %7,1‟i (7 kiĢi) aylık 3001 TL ile 4000 TL arasında; %2,2‟si (2 kiĢi) aylık 4001 TL ile 5000 TL arasında ve % 3‟ü (3 kiĢi) aylık 5000 TL‟den fazla kazandığını belirtmiĢtir.
ġekil 16: Örneklemin Gelir Seviyesi (Erkek)
41; 41,4%
26; 26,3%
20; 20,2%
7;
7,1%
2; 2% 3; 3%
0-1000 1001-2000 2001-3000 3001-4000 4001-5000 +5001
41; 44,6%
16; 17,4%
16; 17,4%
7; 7,6%
3; 3,3% 9; 9,8%
0-1000 1001-2000 2001-3000 3001-4000 4001-5000 +5001
24 AraĢtırmaya katılanların gelir durumuna bakıldığında, araĢtırmaya katılan erkeklerden 92 kiĢi ilgili soruyu cevaplamıĢtır. Katılımcıların %44,6‟sı (41 kiĢi) aylık 1000 TL ve altında, %17,4‟ü (16 kiĢi) aylık 1001TL ile 2000 TL arasında, %17,4‟ü (16 kiĢi) aylık 2001 TL ile 3000 TL arasında, %7,6‟sı (7 kiĢi) aylık 3001 TL ile 4000 TL arasında; %3,3‟ü (3 kiĢi) aylık 4001 TL ile 5000 TL arasında ve % 9,8‟i (9 kiĢi) aylık 5000 TL‟den fazla kazandığını belirtmiĢtir.
Ġnternetten AlıĢveriĢ Yapma Sıklığı
ġekil 17: Örneklemin Ġnternetten AlıĢveriĢ Yapma Sıklığı
AraĢtırmaya katılanlara internetten alıĢveriĢ yapma sıklıkları sorulduğunda araĢtırmaya katılanların %25,4‟ü (50 kiĢi) yılda bir, %15,7‟si (31 kiĢi) 6 ayda bir,
%24,4‟ü (48 kiĢi) 3 ayda bir, %22,3‟ü (44 kiĢi) ayda bir ve %12,2‟si (24 kiĢi) ayda birden fazla alıĢveriĢ yaptığını belirtmiĢtir.
50; 25,4%
31; 15,7%
48; 24,4%
44; 22,3%
24; 12,2%
Yılda Bir 6 Ayda Bir 3 Ayda Bir Ayda Bir Ayda Birden Fazla
25 ġekil 18: Örneklemin Ġnternetten AlıĢveriĢ Yapma Sıklığı (Kadın)
AraĢtırmaya katılanlara internetten alıĢveriĢ yapma sıklıkları sorulduğunda araĢtırmaya katılan kadınların %20,2‟si (21 kiĢi) yılda bir, %18,3‟ü (19 kiĢi) 6 ayda bir,
%23,1‟i (24 kiĢi) 3 ayda bir, %24‟ü (25 kiĢi) ayda bir ve %14,4‟ü (15 kiĢi) ayda birden fazla alıĢveriĢ yaptığını belirtmiĢtir.
ġekil 19: Örneklemin Ġnternetten AlıĢveriĢ Yapma Sıklığı (Erkek) 21; 20,2%
19; 18,3%
24; 23,1%
25; 24%
15; 14,4%
Yılda Bir 6 Ayda Bir 3 Ayda Bir Ayda Bir Ayda Birden Fazla
29; 31,2%
12; 12,9%
24; 25,8%
19; 20,4%
9; 9,7%
Yılda Bir 6 Ayda Bir 3 Ayda Bir Ayda Bir Ayda Birden Fazla
26 AraĢtırmaya katılanlara internetten alıĢveriĢ yapma sıklıkları sorulduğunda araĢtırmaya katılan erkeklerin %31,2‟si (29 kiĢi) yılda bir, %12,9‟u (12 kiĢi) 6 ayda bir,
%25,8‟i (24 kiĢi) 3 ayda bir, %20,4‟ü (19 kiĢi) ayda bir ve %9,7‟si (9 kiĢi) ayda birden fazla alıĢveriĢ yaptığını belirtmiĢtir.
Çevrimiçi AlıĢveriĢ Ġçin Ödeme Yöntemi
ġekil 20: Örneklemin Çevrimiçi AlıĢveriĢ Ġçin Tercih Ettiği Ödeme Yöntemleri AraĢtırmaya katılanlara çevrimiçi alıĢveriĢlerde en çok tercih ettikleri ödeme yöntemi sorulmuĢ, 171 katılımcı bu soruyu cevaplamıĢtır. Verilen cevaplara göre, ilgili soruya cevap verenlerin %47‟si (82 kiĢi) kredi kartıyla, %24‟ü (42 kiĢi) havale ve EFT ile, %21‟i (36 kiĢi) kapıda, %8‟i ise (14 kiĢi) diğer ödeme yöntemleriyle ödeme yaptıklarını belirtmiĢtir.
AlıĢveriĢ Yapılan Siteler
AraĢtırmaya katılanlara internetten alıĢveriĢ yapmak için tercih ettikleri siteleri yazmaları istenmiĢtir.
82; 47%
42; 24%
36; 21%
14; 8%
Kredi Kartı Havale / EFT Kapıda Ödeme Diğer
hepsiburada
27 ġekil 21: En Çok AlıĢveriĢ Yapılan Siteler
Katılımcıların %32,5‟i (64 kiĢi) hepsiburada.com‟u, %25,4‟ü (50 kiĢi) gittigidiyor.com‟u, 21,‟ü (42 kiĢi) markafoni‟yi, %20,3‟ü (40 kiĢi) trendyol‟u, %11,2‟si (22 kiĢi) morhipo‟yu, %10,7‟si (21 kiĢi) sahibinden.com‟u, %7,6‟sı (15 kiĢi) kitapyurdu‟nu, %7,6‟sı (15 kiĢi) D&R‟ı, %6,6‟sı (13 kiĢi) n11.com‟u ve %4,6‟sı (9 kiĢi) ise limango‟yu çevrimiçi alıĢveriĢlerde tercih ettikleri siteler olarak belirtmiĢlerdir.
En Çok Satın Alınan Ürünler
AraĢtırmaya katılanlara internetten yaptıkları alıĢveriĢlerde en çok aldıkları ürün çeĢitleri sorulmuĢtur.
ġekil 22: En Çok Satın Alınan Ürünler
ġekil 22: En Çok Satın Alınan Ürünler