—
Faizsiz fintek, işletmeler ve bireyler için ödemeler, finansman, kitle fonlaması, varlık yönetimi ve e‑ticaret ile entegrasyondan şimdi‑al‑sonra‑öde ve varlık tokenizasyonu gibi daha yeni alanlara genişleyen bir gelişim içindedir.
Yetersiz hizmet verilen segmentlere yönelik faaliyet gösteren İsviçre merkezli Horizon Capital, faizsiz ticaret fonu kurarken, ABD’de, dijital bankacılık alanında faaliyet gösteren İslami fintek Fardows, 2021 yılı sonu itibarıyla faizsiz çek hesapları ve robo‑
danışmanlık hizmetleri sunmaya başlamıştır. 2021’in başlarında İngiltere’de lanse edilen vakıf bazlı dijital start‑up Waqfinity, Evkaf (İslami vakıflar) uygulamasını canlandırmayı amaçlamaktadır.
Diğer yenilikçi çözüm örnekleri arasında; Alman bulut bankacılık platformu Mambu ile Suudi merkezli Ta3meed ortaklığıyla KOBİ’lere yönelik satın alma siparişi finansmanı sağlayan ilk İslami fintek, Londra Borsası’nda işlem gören Supply@ME Capital (SYME)’in stok parasallaştırma fintek çözümü, Suudi P2P platformu Raqamyah gibi dijital varlık sağlayıcıları ve varlık yönetimi robo‑danışmanları yer almaktadır.
KPMG’ye göre, küresel düzeyde fintek yatırımları 2021’in ilk yarısında 98 milyar dolarlık büyüklüğe ulaşmış olup bunun sadece küçük bir bölümü İslami finteke kanalize olmuştur. İslami fintekin büyüme potansiyelinden daha fazla yararlanabilmek için alınacak aksiyonların başında politika yapıcılar ve düzenleyici otoritelerin yönlendirdiği elverişli bir faaliyet ortamını tesis etmek, özel eğitim programları düzenlemek ve İslami finans kurumları arasında gelişmiş iş birliğini sağlamak gelmektedir.
REFINITIV Islamic Finance Development Report 2021’de yer alan ve faizsiz finans ekosisteminin gelişim göstergelerini izleyen Islamic Finance Development Indicator (IFDI) sıralamasında en üst sıralarda yer alan ülkeler Malezya, Endonezya, Suudi Arabistan, Bahreyn ve BAE olurken, finansal kapsayıcılık ve hızla büyüyen bir dijital ekosisteme erişilebilirlik de dâhil olmak üzere çeşitli nedenlerle finteklerin genişlemesine yoğun bir şekilde yatırım yapmaktadırlar. Pandeminin finansal hizmetlerin dijitalleşmesini hızlandırmasıyla birlikte İslami fintek, işletmeler ve bireyler için ödemeler, finansman, kitle fonlaması, varlık yönetimi ve e‑ticaret ile entegrasyondan şimdi‑al‑sonra‑öde ve varlık tokenizasyonu gibi daha yeni alanlara genişleyen bir gelişim içindedir.
Çevresel, Sosyal ve Yönetişim (ÇSY) sukuku ana akım olmaya doğru evrilmektedir.
Faizsiz finans sistemi toplam varlıklarının %19’unu oluşturan sukuk varlıkları, 2020’de %16 artışla 631 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. 2020’de, 15 ülke sukuk ihraç ederken; sukuk ihraççısı ilk beş ülke – Malezya, Suudi Arabistan, Endonezya, Türkiye ve Kuveyt 2020’deki toplam sukuk ihraçlarının %86’sını gerçekleştirmiştir. Sukuk pazarının yükselen ülkelerinden biri olan ve sukuk ihraçlarında güçlü bir ivme yakalayan Türkiye, 2020 yılında hem kurumsal hem de toplam ihraçlarda 4. sırada yer almış ve sırasıyla %10,8 ve %8,7 pazar payı elde etmiştir.
Kaynak: TKBB Türkiye 10,8
Katar 3,9 İran 2,3 Kuveyt 2,6
Bahreyn 1,7 Endonezya 0,9
Mısır 0,2
Birleşik Arap Emirlikleri 16,2 Suudi Arabistan 14,2
Malezya 47,3
ÜLKE BAZLI KURUMSAL SUKUK İHRAÇLARI (2020)
Kaynak: TKBB
Birleşik Arap Emirlikleri 8,1
Suudi Arabistan 18,2 Malezya 29,5
ÜLKE BAZLI TOPLAM SUKUK İHRAÇ DAĞILIMI (2020)
2020’de, KİK bölgesi ve Güneydoğu Asya’daki hükümetler 588 milyar ABD dolarlık sukuk toplamına ulaşırken, devlet sukuk arzının %93’ünü hayata geçirmişlerdir. Pandeminin olumsuz etkilerine karşı ekonomik toparlanmayı finanse etmek için sukuk etkin bir araç olarak öne çıkmıştır.
Birçok jumbo ihracın olduğu 2020’de ve 2021’nin özellikle ilk yarısında devlet sukuklarına olan yüksek talep, ürünün çekiciliğinin arttığını göstermektedir.
Küresel sukuk, devam eden ekonomik toparlanma, borç piyasalarında artan likidite ve güçlü yatırımcı talebi nedeniyle 2021’de de görece yüksek performansını korumuştur. KİK ülkeleri ve Türkiye’den yapılan yüksek ihraçlar 2021 yılına güçlü bir başlangıç sağlarken, Güneydoğu Asya’dan (Malezya, Endonezya, Brunei) gelen büyük çaplı ihraçlar yılın devamında bu eğilimin sürmesini sağlamıştır. Suudi Arabistan, 2021’in ikinci çeyreğinde yurt içi ihraçlarını neredeyse ikiye katlamıştır.
S&P Global Ratings’e göre, Suudi Arabistan kurumsal ve devlet sukuk ihraçları toplamı 2021 yılında %37 artışla 36,9 milyar ABD dolarına ulaşmıştır.
2021 yılında, Birleşik Krallık hükümeti, yedi yıl aradan sonra pazara dönüş yaparak son ihracının iki katı olan 500 milyon ABD dolarlık sukuk ihracı gerçekleştirmiştir.
2021’deki jumbo ihraçlardan olan Saudi Aramco’nun 6 milyar ABD dolarlık ilk sukuku, 29 katılımcıdan oluşan bir konsorsiyumdan 60 milyar ABD dolarının üzerinde bir talebe ulaşarak yankı uyandırmıştır.
Endonezya, online devlet tahvilleri (SBN) platformu aracılığıyla 27 trilyon rupiah (1,9 milyar ABD doları) ticareti yapılabilir perakende sukuk ihraç ederek şimdiye kadarki en büyük perakende sukuk işlemini tamamlamıştır.
Maldivler, 200 milyon ABD dolarlık ihraçla uluslararası sukuk piyasasındaki ilk işlemini yapmıştır.
Yıl içerisinde piyasa standardizasyonunu iyileştirmeye yönelik düzenleme ve politika geliştirme çalışmaları yoğunluk kazanmıştır. Bazı pazarlarda ihracı teşvik etmek için vergi düzenlemeleri getirilmiştir. Bu inisiyatif, sektör genelinde standardizasyonu iyileştirmiştir.
Standardizasyon açısından önemli bir diğer gelişme, Uluslararası İslami Finans Piyasası (IIFM)’nın, Sürekli Sukuk Al Mudarabah Tier 1 Standart Belgelerini yayınlamasıdır. Uluslararası en iyi faizsiz finans uygulamalarına dayanan belgeler, tüm ülkelerce sorunsuz bir şekilde benimsenebilecek sağlam temele dayalı bir dokümantasyon sunmaktadır.
Mısır parlamentosu ekonomi komitesi, 2021 yılında devletin sukuk ihracına ilişkin çerçeveyi belirleyen sukuk yasasında yapılan değişiklikleri tamamlamıştır. Pazarda önemli bir oyuncu olacağı öngörülen Mısır’ın ilk sukuk ihracının 2022 yılı ilk yarısında gerçekleşmesi beklenmektedir.
2021 yılında sürdürülebilirlik ve yeşil temalı sukukta büyüme yaşanırken ÇSY ve yeşil sukuk toplam pazar büyüklüğü 15 milyar ABD dolarını aşmış durumdadır.
Kaynak: REFINITIV, Quarterly Sukuk Monitor, Q4‑2021
SUKUK İHRAÇLARI GELİŞİMİ (MİLYAR ABD DOLARI)
2017
Kaynak: REFINITIV, Sustainable Islamic Finance Monitor, Q4‑2021
ÇSY SUKUK İHRAÇLARI GELİŞİMİ (MİLYON ABD DOLARI)
2017
Refinitiv Quarterly Sukuk Monitor’e göre, 2021 yılında küresel sukuk sektörü 185 milyar ABD dolarını aşan ihraç gerçekleştirmiştir. Gerek mevcut gerekse yeni pazarlarda artan ilgiyle karşılanmaya devam eden ÇSY sukuk ihraçları 2021’de toplam 5,3 milyar ABD doları ile yeni bir zirveye ulaşmıştır.
Bu tutar küresel olarak 2021’de ihraç edilen toplam sukukun
%3,2’sini temsil etmektedir. Yeşil sukuk, 2021’de ihraç edilen ÇSY sukuk değerinin %29’unu oluşturmuştur.
ÇSY sukuk ihracında, Suudi Arabistan, Endonezya ve Malezya merkezli ihraççıların liderliği devam etmektedir. Bangladeş, Nijerya ve Türkiye’den yeni ihraççılar ÇSY sukuk piyasasında dikkat çekmektedir.
2021 yılında Malezya, gelirleri BM’nin Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları ile uyumlu sosyal ve yeşil finans projelerini finanse etmek için kullanılacak, 10 yıl vadeli 800 milyon ABD doları değerinde ilk dolar bazlı devlet sürdürülebilirlik sukukunu ihraç etmiştir. Ayrıca Endonezya, bugüne kadarki en uzun vadeli yeşil sukuk işlemi olan 750 milyon ABD dolarlık 30 yıllık vadeli sürdürülebilirlik sukuk ihracını da gerçekleştirmiştir.
2020’de, sürdürülebilir altyapı ve temiz ulaşım projelerini finanse etmek üzere 38,4 milyon ABD dolarlık ilk kurumsal yeşil sukuk ihracını yapmış olan Türkiye’de 2021 yılında Kuveyt Türk 350 milyon ABD doları tutarında Sürdürülebilir Tier 2 Sermaye Benzeri Sukuk ihracını gerçekleştirmiştir. Sukuk ihracı 150’yi aşan yatırımcı kuruluştan 12 kat fazla talep görmüştür. Wakala/
Murabaha yapısını benimseyen sukuk, dünyanın ilk Sürdürülebilir Tier 2 Sukuk ihracı olma özelliğini taşımaktadır. Yine 2021 yılında
Emlak Katılım, katılım bankacılığına özel bir fon toplama yöntemi olan Özel Fon Havuzu Katılma Hesabı üzerinden Türkiye’nin ilk emek‑sermaye ortaklığına dayalı yeşil sukuk ihracını yapmıştır.
Yaklaşık 52 milyon TL tutarlı ihraç 371 gün vadeli olarak gerçekleştirilmiştir.
İslam Kalkınma Bankası (IsDB) gerçekleştirdiği 2,5 milyar ABD dolarlık sukuk ihracı ile bugüne kadarki en büyük sürdürülebilirlik ve ÇSY sukuku ihracına imza atmıştır. Banka, toplam 5,2 milyar ABD doları ile sürdürülebilirlik sukukunun en büyük ihraççı kurumu konumuna gelmiştir.
2021’de başka bir ilke daha imza atan IsDB, tahsisli satış yoluyla tek bir yatırımcıdan sağlanan 400 milyon ABD doları değerindeki Teminatlı Gecelik Finansman Oranı (SOFR) bağlantılı sukuku piyasaya sürmüştür. Sukuk, ilk AAA dereceli ihraç olarak da yeni bir küresel çıta teşkil etmiştir.
Ekim 2020’de Abu Dhabi merkezli Etihad Havayolları, karbonsuz ekonomiye geçişe katkıda bulunmak ve sürdürülebilir havacılığa öncülük etmek amacıyla tasarladığı ilk geçiş sukukunu ihraç etmiştir.
ÇSY yatırımlarına olan talebin, küresel piyasalarda ana akıma yakınsaması bu işlemlerin yoğunlaştığı bölgelerden olan KİK ülkelerindeki devlet ve kurumsal ihraççıları, faaliyetlerini bu pazara yönlendirmeye teşvik etmektedir.
Önümüzdeki dönemde, yeşil ve sürdürülebilirlik geçiş projelerini finanse etmek için KİK piyasalarında hem tahvil hem de sukuk olmak üzere daha fazla ÇSY bazlı borçlanma beklenmektedir.
%29
YEŞİL SUKUK