Faaliyet tabanl maliyet sisteminin tan m n de i ik aç lardan birçok ekilde yapabiliriz. Geni anlamda faaliyet tabanl maliyetleme yöntemi; gerçekle tirilen faaliyetleri tan mlar, bu faaliyetlerle ilgili maliyetleri izler ve bu faaliyetlere ait maliyetlerin mamullere yüklenmesinde çe itli da t m anahtarlar kullan r. Bu da t m anahtarlar , mamullerle ilgili faaliyet tüketimlerini yans t r.26
Turney’e göre bu sistem ilk olarak stratejik amaçlarla kullan lmak üzere geli tirilmi tir. Daha sonras nda ise sistemi uygulayan i letmelerin de i ik amaçlara yönelik faydalar sa lad görülmü tür. Örne in; endirekt unsurlar n de er analizi ve performans de erleme gibi. Dolay s yla FTM’yi, sadece mamul maliyetleme sistemi de il, ayn zamanda i letmenin faaliyetleri ile ilgili bilgi sa layan bir veri taban olarak da görebiliriz.
Öker’e göre ise ‘’FTM sistemi, ürünlerin i letmenin kaynaklar n faaliyetler baz nda tüketti i, dolay s yla endirekt giderlerin faaliyetler baz nda s n fland r lmas gerekti i anlay yla hareket eden ve ürün ile endirekt giderler aras nda sadece üretim hacmine ba l olmaks z n çe itli seviyelerde do rusal ili ki kuran bir maliyet ve yönetim anlay olarak tan mlanabilir.’’27
Faaliyet tabanl maliyetlendirme yönteminde temel esas, her faaliyetle ilgili ayr bir havuz olu turarak, endirekt maliyetleri bu havuzlarda toplamak ve her bir maliyet havuzu ile ilgili maliyet da t m anahtar n seçmektir. Faaliyet tabanl maliyetlendirme yöntemi, daha do ru maliyet bilgisi vererek, sat fiyat nda ve ürün karmas gibi kararlarda yönetime yard mc olmaktad r.28
26 Turney, Peter B. B., ‘’What Is The Scope Of Activity-Based Costing?’’ Journal of Cost Management (Winter
Faaliyet Tabanl Maliyetleme Sistemi yeni bir maliyetleme yöntemidir.Ancak sistemin uygulama sonuçlar na bak ld nda, mamul maliyetlemenin ötesinde önemli say labilecek düzeyde bir yönetim arac oldu unu görebiliriz. Buradan yola ç karak FTMS’yi, daha do ru mamul maliyet bilgisi vermek üzere tasarlanm , bunun yan s ra i letme yönetimi için stratejik bilgilerde sa layan ve yönetimin daha do ru kararlar almas na yard mc olan bir maliyet yönetim muhasebesi sistemidir.29
Faaliyet Tabanl Maliyetleme Yöntemi, ça da bir üretim dü üncesidir. Bu dü ünce üretim i letmelerinde tüm faaliyetlerin sürekli iyile tirilmesi eklindedir.
Bunun gerçekle tirilebilmesi için yöneticiler; kârl ve katma de eri yüksek olan stratejileri kendilerine amaç edinmelidirler, bu amaca uygun mamuller tasarlamal d r ve sürekli iyiye gidi ten kaç nmamal d rlar. Sürekli iyi gidi te amaç üretim girdilerinde tasarruf, kalite yükseltme, maliyet azaltma, verimlilik-moral ve yetenek art rma olmal d r. FTM, endirekt gibi görülen baz giderleri direkt hale getirmektir. Bu sayede gerçek maliyetlere daha anlaml bir biçimde ula lacakt r.30
FTM sistemini kullanan bir i letme genel üretim maliyetlerini yüksek üretim hacmine sahip mamullerden, dü ük üretim hacmine sahip mamullere do ru kayd rmaya ba lar. Çünkü bu sistemde genel üretim maliyetleri toplu olarak ele al n p mamullere yay lmaz, parçalara ayr l r ve mamullere kadar izlenir. Genel üretim maliyetlerinin büyük k sm parti düzeyindeki maliyetler oldu u için ve faaliyet tabanl maliyetleme yönteminde dü ük üretim hacimli partiler içerisindeki mamul birim say s daha az olaca ndan ortalama üretim maliyeti mamul ba na daha yüksek ç kacakt r.31
Bu tan mlamalar; Faaliyet Tabanl Maliyet Sisteminin, birim maliyetlerini günümüz artlar nda do ru rakamlara en yak n bulan ve i letme yönetiminin hem karar verme hem de bütçeleme aç s ndan ihtiyaç duydu u bir sistem oldu unu göstermektedir.
29 Ahmet Do an, ‘’Faaliyete Dayal Maliyet Sistemi ve Türkiye Uygulamas ’’ (Yay nlanmam Doktora Tezi) Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi, 1996. s.100.
30 Zeyyat Hatipo lu, Maliyet Muhasebesi, Sedak Yay nlar , stanbul, 1995 s.72.
31 Muzaffer Civelek, Maliyet Muhasebesi, Detay Yay nevi, Ankara, 2002, s.410.
Bir maliyet yönetiminin amac yönetime gerekli bilgileri zaman nda ve do ru olarak sa lamakt r. Bu bilgi mamul üretiminde kullan lan i letme kaynaklar n n daha iyi yönetilmesini sa larken maliyet, kalite ve kârl l k aç s ndan i letmenin rekabet gücünü art r r.
Faaliyet tabanl maliyetlendirme ‘’baz maliyet türlerinin üretim hacmine ba l olmaks z n çok daha kolay saptanabilece inden hareketle, üretilen mamul ve hizmet maliyetlerinin sa l kl saptanabilme düzeyinin yükseltilmesi amac na dayanmaktad r.’’
Geleneksel yakla mda GÜG’nin mamullere yüklenmesi süreci genelde üç a amal bir süreçtir. Üçüncü a amada maliyetlerin esas üretim yerlerinden mamullere yüklenmesi için, ç kt hacmine dayal anahtarlar kullan l r. Buna göre; direkt i çilik saatleri ve kullan lan direkt madde tutarlar gibi yükleme anahtarlar endirekt maliyetlerin mamullere yüklenmesindeki temel ölçütleri olu turmaktad r.
Buna kar n, üretim hacmi, tüm GÜG türlerinin olu umunda belirleyici durumda de ildir. Üretim hacminden çok, üretim süreçlerinin yap s ve farkl l klar , endirekt maliyetlerin düzeyini belirleyen temel etkenler olarak kar m za ç kabilir. Bu nedenle sa l kl bir maliyet hesab için, maliyet yerlerinden mamullere yükleme a amas nda, maliyetlerin olu umunu belirleyen etkenleri, en iyi ekilde temsil edecek ölçütlerin kullan lmas gereklidir.
Bu durumda u iki soruya yan t bulmak FTM’nin ortaya ç k n belirleyen temel amaçlar ortaya koyabilir.
• Çe itli mamullere, hacim bazl yüklendi i için hatal maliyet hesaplamalar na neden olan maliyet türleri nelerdir?
• Bu maliyet türlerinin mamullere daha sa l kl biçimde yüklenmesi için nas l bir yol izlenmelidir?
Bu çerçevede FTM yönetiminin gereklili i, geleneksel maliyet sistemlerinde, maliyetlerin mamullere yüklenmesi için kullan lan hacim tabanl anahtarlar nedeniyle ortaya ç kan yanl lar n giderilmesi amac na dayanmaktad r.
Bu kapsamda; faaliyet tabanl maliyet yönetiminin ba l ca amaçlar unlard r :
• Dü ük katma de ere sahip, di er bir ifadeyle, mamul ve hizmet üretiminde de er olu turmayan faaliyetlere ait maliyetleri ortadan kald rmak ya da, en dü ük düzeye indirmek,
• Kârl l art rmak üzere gerçekle tirilen katma de eri yüksek faaliyetlerin kolayla t r lmas nda, etkin ve verimli bir bilgi taban sa lamak,
• Zay f varsay mlar ve yetersiz maliyet da t m ndan kaynaklanan yanl l klar ortadan kald rmak,
• Problemlerin temel nedenlerinin saptanmas n ve bu etkenlerin düzeltilmesini sa lamak,
• Yöneticilere alacaklar kararlarda daha sa l kl , daha gerçekçi maliyet bilgilerini haz rlayarak raporlayabilmek,
• Faaliyetlerin, maliyetlerin ve ilgili faaliyet yerlerinin do ru tan mlanmas ve daha detayl bir biçimde izlenmesine olanak sa lamak.32
32Maliyet muhasebesinin amaçlar konusunda u kaynaklardan yararlanm olup, ayr nt l bilgi için bkz., Ahmet Do an, ‘’Faaliyete Dayal Maliyet Sistemi: Yap s , Farkl l klar ve Maliyetleme Süreci’’ Çukurova Üniversitesi BF Dergisi, c.6, S.1, 1996. s.210 ; Rüstem Hac rüstemo lu, Münir Rakrak, Maliyet Muhasebesinde Güncel Yakla mlar, Türkmen Kitabevi, 2002, stanbul, s.25.