Faaliyet kiralaması uygulamalarında yukarıda açıklanan yöntemler ve bunların kıyaslamalarından da farklı şeyler yaşanabilmektedir. Her şeyden önce, yatırımcı,
karşılaştırmak istediği yatırım seçenekleri olarak finansal kiralama ve faaliyet
kiralamasını kabul edebilir. Bunun dışında şu anda yürürlükteki kanuna aykırı da
olsa kiracı alt-kiralama (sub-leasing) yaparak kiralama maliyetlerini etkileyebilir ve tercihlerini değiştirebilir.
1. Faaliyet Kiralaması veya Finansal Kiralama Arasındaki Seçimler
Yatırımını kiralama yoluyla yapmaya karar veren bir yatırımcı herhangi bir finansal kiralama şirketinden finansal kiralama mı yoksa faaliyet kiralaması mı
faaliyet kiralaması arasındaki en temel farklılık bu tercihi de etkileyecek en önemli faktör olacaktır. Bu, şüphesiz ki mal mülkiyetinin devridir.
Yatırım malının mülkiyetinin kiralayanda mı kiracıda mı kalması gerektiği, daha
doğrusu kiracının bu yöndeki tercihi bu iki yatırım seçeneği arasında yapacağı seçimi
doğrudan doğruya etkileyecektir. Sözleşme süresi sonunda mal mülkiyetinin kiracıda
kalması ona malın artık değerine sahip olma olanağı vermekte ve bundan böyle söz
konusu yatırım malını kullanırken hiçbir bedel ödemek zorunda kalmayışını
sağlamaktadır. Ancak bu, aynı zamanda toplamda daha fazla kira bedelini finansal
kiralama şirketine ödemesini gerektirecektir. Kiracının geleceğe ilişkin planları bu
seçimin anahtarıdır.
2. Kiracının Alt-Kiralama Yapması Durumu
Kiracı, faaliyet kiralaması yoluyla elde ettiği bir yatırım malını yine anı yolla bir
başkasına kiralayarak kâr elde edebilmektedir. 3226 sayılı finansal kiralama
kanunu’nun 15’inci maddesi alt-kiralamayı yasaklıyor olsa da bu kanun dışı hareket
çoğu zaman hayat bulabilmektedir.
Kiracı, finansal kiralama işlemlerinde dahi, finansal kiralama ile edindiği ve o an
için atıl duran yatırım malını sadece finansal kiralama maliyetini düşürebilmek için
başkalarına kiralayabilmektedir. Kiracı, faaliyet kiralaması ile edindiği bir malı da
aynı şekilde sözleşmeye taraf olmayan üçüncü kişilere kiralayarak maliyetlerini
düşürebilmekte ve hatta kâr elde edebilmektedir.
Alt-kiralama işlemi kiracının maliyetlerini birebir etkilediğinden yatırım
kararlarıyla da doğrudan ilgilidir. Kiracının alt-kiralama yapması finansal kiralama şirketine fazladan bir yük getirmese de kanuna aykırı bu hareketin işleme konu
edilen yatırım malı üzerinde yaratacağı olumsuz bir etki şirketi sıkıntıya sokacaktır.
Alt-kiralama uygulamasının önüne geçilmesi, finansal kiralama şirketinin sıkı
takibi ile olanaklıdır. Ancak bu sıkı takip finansal kiralama şirketlerine maddi bir yük
getirdiğinden şirketler işleme konu edilen yatırım mallarına alt-kiralama
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRK TARIM SEKTÖRÜ FİNANSMANINDA FİNANSAL
KİRALAMANIN YERİ VE FAALİYET KİRALAMASININ
UYGULANABİLİRLİĞİ
I. TARIM SEKTÖRÜNDE FİNANSAL KİRALAMA
Çalışmanın birinci bölümünde açıklandığı gibi, Türk tarım sektörü, küçük ölçekte
verimsiz çalışan çok sayıda işletme, eğitimsiz işgücü ve finansman sıkıntıları gibi
önemli sorunları olan bir sektördür. Çalışmanın bu bölümünün amacı, sektörün
eğitim ve ölçek sorunlarını irdelemekten çok başka bir finansman yöntemi olan
finansal kiralamanın sektör genelinde yaygınlaştırılması ve gelişmiş finansal
kiralama uygulamalarından biri olan faaliyet kiralamasının uygulanabilirliğini
sınamaktır.
Türk çiftçisinin ve Türk tarım sektörünün en önemli finansman kaynağı, hiç
kuşkusuz T.C. Ziraat Bankası’dır. Banka, çiftçilere sunduğu kredi olanaklarını
giderek geliştirmekte, öte yandan alternatif finansman yöntemlerini de sektör
geneline yaymaya çalışmaktadır. Tarımda mekanizasyon sürecinin hızlanmasını
sağlamak adına yapılan bu çalışmalar T.C. Ziraat Bankası önderliğinde birçok özel
banka ve finans kurumunun ilgisinin bu sektöre kaymasına neden olmuş ve çiftçiler
için alternatif finansman yöntemlerinin yaratılması süreci büyük hız kazanmıştır.
Ülkemiz tarım sektöründe kriz yılları dışında yıllık ortalama 30.000 adet üzerinde
traktör satışı gerçekleştiği bilinmektedir. Öte yandan ülkemizde toplam 14.000 adet
de biçerdöver bulunduğu öngörülmektedir Bu biçerdöverlerin üçte birlik kısmının 21
yaşından büyük olduğu ve yılda ortalama 600 adet biçerdöverin yenilendiği de
bilinmektedir. Ortalama traktör fiyatı 50.000 YTL ve biçerdöver fiyatı da 110.000 Euro (200.000 YTL) civarında olduğu göz önüne alındığında sadece bu iki kalemin
yıllık satın alma büyüklüğü bir milyar Euro düzeyine ulaşmaktadır∗.
Sektörün bu büyük boyutu alternatif finansman yöntemlerinin yani farklılaştırılmış kredi olanaklarının yaratılmasını gerekli kılmıştır. Sektörün en büyük
finansman kaynağı olan T.C. Ziraat Bankası’nın dışındaki özel bankalar ve özellikle
finansal kiralama kuruluşlarının sektöre olan yoğun ilgisi bundandır. Finansal
kurumlar, finansman seçenekleri yönünden fakir olan bu sektörde farklılaştırılmış
ürünleriyle pazar payı ve kâr elde etme amacındadır.
Tarım sektörünün finansal kiralama piyasası açısından ilgi çekici bir hale gelmesinde rol oynayan nedenlerin başında sektörün yatırım seçeneklerine yabancı
olması ve bu nedenle pazarlık gücünü etkin bir biçimde kullanamaması gelmektedir. Bu durum, aynı zamanda finansal kiralama şirketlerinin tarım sektörü işlemlerindeki
teminat yapısını güçlü tutmasına olanak tanımaktadır. Finansal kiralama şirketleri
diğer sektöre aktaracakları kaynakları teminat altına alma konusunda daha fazla
güçlük çekmektedirler.
Finansal kiralama şirketlerinin tarım sektörüne yaptıkları finansal kiralama
işlemlerinden elde ettikleri alacakların şüpheli alacak haline dönüşme oranı diğer
sektörlerle göre oldukça düşüktür. Diğer sektörlerdeki herhangi bir küçük ya da orta
ölçekli işletmeye aktarılan kaynağın sorgulanması yerleşik bir düzende yaşayan ve
toprakları sayesinde geçimini sağlayan bir çiftçiye aktarılan kaynağı sorgulamaktan
çok daha güç olmaktadır.
Tablo 19, finansal kiralama şirketlerinin zaman içinde tarım sektörüne karşı
gösterdiği büyük ilgi artışını ortaya koymaktadır. 2001 yılından 2005 yılına kadar
geçen sürede finansal kiralama işlemleri içinde tarım sektörüne aktarılan pay %1
düzeyindeyken, bu oran 2004 yılında %4, 2005 yılında ise %7 düzeyini aşmıştır.
∗ Ülkemizde kullanılan biçerdöverlerin önemli bir bölümü ithal edilmektedir. Özel sektör bu alana yeni girmiş olup yerli biçerdöverlerin fiyatı 200.000 YTL’den başlarken ithal olanların fiyatları 75.000 ila 200.000 Euro aralığında bulunmaktadır.
Tablo 19 – Finansal Kiralamaya Konu Edilen Tarım Makineleri Yıl Finansal Kiralama
İşlemleri (Bin USD)
Tarım Sektörü Kiralamaları (Bin USD)
Tarım Sektörünün Payı(%) 2001 731.738 7.587 1,04 2002 1.327.646 15.558 1,17 2003 2.165.982 34.162 1,58 2004 2.920.845 119.765 4,10 2005 4.263.257 301.457 7,07
Kaynak: Finansal Kiralama Derneği, “Yıllık Sektörel Veriler”den yararlanılarak hazırlanmıştır.
Yaşanan bu gelişme ve sektöre girme eğilimi, söz konusu süreçte finansal
kiralama sektörünün de gösterdiği büyük gelişmenin doğal bir sonucu olarak kabul
edilebilir. 2001 yılında finansal kiralama şirketleri tarım sektörüne sadece 7,5 milyon
ABD Doları aktarmışken 2005 yılında bu rakam 300 milyon ABD Doları düzeyini
aşmıştır.