Evren ve Örneklem

AraĢtırmanın evrenini Tokat Ġl sınırları içinde yaĢayan merkezi ilçede bulunan süpermarketlerden alıĢveriĢ yapan tüketiciler oluĢturmaktadır. AraĢtırma örneklemini oluĢturan birey sayısı 183‘ tür. Tokat Ġli, Merkez Ġlçe sınırları içerisindeki bireylerden tesadüfî örnekleme yöntemi kullanılarak araĢtırma alıĢveriĢ merkezlerinde yürütülmüĢtür.

3.2. Verilerin Toplanması

Bu araĢtırmada veri toplama aracı olarak anket formu kullanılmıĢtır. Bu form aracı bireylerin etiket okuma alıĢkanlıklarını belirlemek amacıyla araĢtırmacı tarafından hazırlanmıĢtır (Ek 1). Veri toplama aracının geliĢtirilmesi aĢamasından önce araĢtırmanın yapılandırılması ve belirlenen amaçlara ulaĢılabilmesi için konu ile ilgili literatür incelenmiĢtir. Literatür incelenmesinden elde edilen veriler yardımıyla veri toplama aracının kavramsal yapısı ve ana çerçevesi belirlenmiĢtir.

GeliĢtirilen anket formu 36 sorudan oluĢmaktadır. Anketin ilk 9 sorusu katılımcıların kiĢisel özellikleri ile ilgilidir. Anketteki diğer sorular etiket ve etiket okuma alıĢkanlığı ile ilgili sorulardır. Anketin kapsam geçerliliğini belirlemek amacıyla uzman görüĢleri alınmıĢtır. Ankete en son Ģekli verilmeden önce 10 birey üzerinde pilot çalıĢma yapılmıĢ ve uygulama sırasında amaca ulaĢmayı engelleyici ve amaca hizmet etmeyen maddeler düzeltilerek anket formuna en son Ģekli verilmiĢtir.

Veri toplama aracı 03.06.2009–13.07.2009 tarihleri arasında Tokat Ġli Merkezi sınırları içerisinde yer alan ve çalıĢma evreni olarak belirlenen alıĢveriĢ merkezlerine gidilerek araĢtırmacı tarafından yüz yüze görüĢmeler yoluyla uygulanmıĢtır. Uygulama sırasında alıĢveriĢ merkezlerinde bulunan ve araĢtırmaya katılmaya istekli bireyler tercih edilmiĢtir. Veri toplama aracı, araĢtırmacı tarafından bireylere araĢtırmanın amacı anket formunun doldurulma biçimi açıklanarak uygulanmıĢtır.

3.3. Verilerin Analizi

Anket formu aracılığı ile toplanan verilerin çözümlenmesinde SPSS (Statistical Program For Social Sciences) paket programından faydalanılmıĢtır. Verilerin analizinde frekans, yüzde ve ikili karĢılaĢtırmalar için ki-kare kullanılmıĢtır. Bazı ki-kare hesaplamalarında seçenek fazla olduğundan dolayı hücrelerde boĢ ya da 5‘den küçük değerlerin %20‘den fazla olduğu görülmüĢtür. Bu durumun ki-kare hesaplanmasının güvenilirliğini etkilediği bilinmesine rağmen incelenen değiĢkenler arasındaki iliĢkinin görülebilmesi için tablolarda elde edilen sonuçlar verilmiĢtir.

IV. BÖLÜM

BULGULAR VE TARTIġMA

Bu bölümde tüketicilerin gıda alıĢveriĢleri esnasında besin tercihlerini etkileyen etiket okuma alıĢkanlığını ve besin etiketleri konusundaki ilgilerini tespit etmek amacıyla yapılan araĢtırmanın bulguları hakkında bilgi verilmiĢ ve benzer konulardaki araĢtırmaların bulguları ile karĢılaĢtırılarak tartıĢmaları ile birlikte verilmiĢtir.

1. Tüketicilerin KiĢisel Özellikleri

Tablo 1‘de araĢtırmaya katılan tüketicilerin kiĢisel özellikleri verilmiĢtir.

Tablo 1. Tüketicilerin KiĢisel Özelliklerinin Dağılımları

f % Cinsiyet Kadın Erkek 89 94 48.6 51.4 Öğrenim Durumu Okuryazar Ġlkokul Ortaokul Lise Yüksekokul Üniversite 9 26 31 56 20 41 4.9 14.2 16.9 30.6 10.9 22.4 YaĢ 25 ve altı 26-30 31-35 36-40 41-45 46 ve üzeri 26 30 30 32 30 35 14.2 16.4 16.4 17.5 16.4 19.1 n=183

AraĢtırmaya katılan tüketicilerin cinsiyet, öğrenim durumu ve yaĢ durumlarına göre dağılımları Tablo 1‘de görülmektedir. Tüketicilerin %48.6‘ sı kadınlardan, %51.4‘ ü erkeklerden oluĢmaktadır. Tüketicilerin %4.9‘u okuryazar olup, %14.2‘si ilkokul, %16.9‘u ortaokul, %30.6‘sı lise, %10.9‘u yüksekokul ve %22.4‘ü üniversite mezunudur. Tüketicilerin %14.2‘ si 25 yaĢ ve altı, %16.4‘ü 26-30 yaĢ grubu, %16.4‘ü 31-35 yaĢ grubu, %17.5‘ i 36-40 yaĢ grubu, %16.4‘ü 41-45 yaĢ grubu ve %19.1‘ i 46 yaĢ ve üzeri grubunda yer almaktadır. Tüketiciler seçilirken cinsiyet, öğrenim durumu ve yaĢ değiĢkeni açısından özel bir seçime tabi tutulmamıĢlardır. Bu yüzden tüketicilerin cinsiyet, öğrenim ve yaĢ dağılımları tesadüfî bir dağılımı yansıtmaktadır.

2. Tüketicilerin Satın Aldığı Gıda Ürününün Ambalajı Üzerindeki Yazıları Okuma Durumları

Tablo 2‘de araĢtırmaya katılan tüketicilerin satın aldığı ürünlerin ambalajları üzerindeki yazıları okuma davranıĢlarının dağılımı verilmiĢtir.

Tablo 2. Tüketicilerin Satın Aldığı Gıda Ürününün Ambalajı Üzerindeki Yazıları Okuma Durumlarının Dağılımı

Etiket Okuma Durumu f %

Evet Hayır Bazen 94 15 74 51.4 8.2 40.4 Toplam 183 100.0

Tablo 2‘de tüketicilerin satın aldığı gıda ürünleri ambalajı üzerindeki yazıları okuma durumları gösterilmiĢtir. Tüketicilere satın aldıkları gıda ürünlerinin ambalajları üzerindeki yazıları okuyup okumadıkları sorulduğunda %51.4‘ü ―Evet‖, %8.2‘si ―Hayır‖ ve %40.4‘ü ―Bazen‖ cevabını vermiĢlerdir.

Çelebi, Kavas ve Kavas(1991)‘nın, yaptıkları çalıĢmada ankete katılanların %30.0‘ının paketlenmiĢ gıda maddelerini seçerken marka ismi, kalite ve etiket üzerindeki bilgilere önem verdiklerini ve %92.5‘inin gıda maddelerinin paketi üzerinde etiketini görmek istediklerini ortaya koymuĢtur.

Yurttagül (1991), yaptığı çalıĢmada; tüketicilerin %66.3‘ünün besin etiketi okumadığını saptamıĢtır.

Çelik ve Ünver (1994), Ankara Ġlinde yaĢayan çalıĢan kadın ve erkek tüketiciler ile çalıĢmayan ev kadını tüketicilerin gıda kontrolü ile ilgili uygulamalarım saptamak amacıyla 1488 kiĢi üzerinde yürüttükleri çalıĢmada, tüketicilerin yiyecek ambalajı üzerindeki yazıları okuyanların oranını %91.6, yiyecek ambalajı üzerindeki yazıları her zaman her yönüyle okuyanların oranını %46.3 olduğu belirlenmiĢtir.

Micthel ve ark. (1994)‘nın, Kuzey Virjinya'da 69 gönüllü kadın üzerinde yiyecek etiketleri ve beslenme konuları ile ilgili olarak yaptıkları çalıĢmada, bir besin maddesini satın alırken deneklerin %58.0‘ının hemen hemen her zaman, %31.0‘ının bazen yiyecek etiketini okuduklarını belirlemiĢlerdir. Bu araĢtırmada; yiyecek ambalajı üzerindeki yazıları okuyanların oranını %89.0 olarak saptamıĢlardır.

American Dietetic Association (1997), Kreuter ve arkadaĢları (1997), Neuhouser ve arkadaĢları (1999) gibi araĢtırmacıların yaptıkları çalıĢmalarda da etiket okuma oranı yüksek bulunmuĢtur.

Shine ve ark. (1997)‘nın, yaptıkları çalıĢmada katılımcıların %58.0‘ının etiket okuduklarını belirlemiĢlerdir.

Schupp, Gillespie ve Reed (1997)‘nın, paketlenmiĢ taze etler üzerindeki besin etiketlerinin kullanımı ve tüketicinin farkında olması üzerine yapılan pilot çalıĢmada; cevaplayıcıların %78.5‘i besin etiketini okuduklarını, %21.5‘i ise okumadıklarını ifade etmiĢlerdir.

Ortabostan (1999)‘ın, Ankara‘da gecekondu bölgelerinde yaĢayan 250 ev kadınının ekonomik kaynakları yönetimi, tüketici davranıĢları ve tüketim biçimlerini (plan ve piyasa araĢtırması yapmak, ödeme biçimleri, etiket, ambalaj ve reklamlarla ilgili düĢünceleri), tüketici hak ve sorumluluklarını bilme durumlarını, örgütlenmeye yönelik tutumlarını saptamak amacıyla yaptığı araĢtırmada, %43.6‘sının ambalaj üzerindeki yazıların ilgisini çekmediği bulunmuĢtur.

Sağlam, GümüĢ ve Dokcan (1999)‘ın, Ankara Ġlinde üç büyük alıĢveriĢ merkezinde alıĢveriĢ yapan 126 erkek, 124 kadın toplam 300 kiĢiye anket uygulayarak, besin alıĢveriĢine iliĢkin, tutum ve davranıĢlarını saptamıĢlardır. AraĢtırma sonucunda tüketicilerin %72.0‘ı yiyecek ambalajı üzerindeki yazıları okuduklarını, % 28.0‘ı ise okumadıklarını belirtmiĢlerdir.

Marietta ve ark. (1999), yaptıkları çalıĢmada etikete bazen bakanların %26.4, sık sık bakanların %23.6 oranında olduğu, %12.5‘inin ise etikete hiç bakmadığı belirlenmiĢtir.

Byrd-Bredbenner (2000), yaptığı çalıĢmada, yaklaĢık 10 kadın katılımcıdan 3‘ünün (%29.0) daima, yarısı bazen ve %20‘si nadiren veya hiç gıda alıĢveriĢinde besin etiketini okuduklarını saptamıĢtır

Köksal, Bilgili ve Topçu (2003)‘nun, yaptıkları çalıĢmada ev hanımlarının besin satın alırken %64.8‘inin etiket okuduğunu, %35.2‘sinin ise okumadığını saptamıĢlardır.

Sabbağ (2003), ilköğretim okullarında görevli öğretmenlerin beslenme alıĢkanlıkları ve beslenme bilgi düzeyleri üzerinde yaptığı araĢtırmada; öğretmenlerin %81.10‘unun ambalajlanmıĢ ürünlerdeki etiket bilgilerini okuduğu, %16.54‘ünün bazen okuduğu, %2.36‘sının ise okumadığı saptanmıĢtır. Cop (2003)‘un yaptığı araĢtırmada ankete katılan cevaplayıcıların %88.25‘inin ürünlerin etiketlerine dikkat etme yargısına katıldıklarını saptamıĢtır.

Alerjen etiketlemesi üzerine yapılan çalıĢmada ―etiket bilgileriyle çok ilgilenirim‖ ifadesine tüketicilerin %32.0‘ı kesinlikle katılırken, %4.0‘ı hiç katılmamaktadır (Anon 2004).

Letourneau, Hoskins ve Kolodinsky (2004)‘nın, yaptıkları çalıĢmada tüketicilerin %34.8‘i daima, %31.8‘i çoğu zaman, %18.7‘si bazen, %9.6‘sı nadiren besin etiketi okurken; %5.1‘i hiç okumadığı saptanmıĢtır.

Özgül ve Aksulu (2005)‘nun ambalajlı gıda ürünlerinde tüketicilerin etiket duyarlılığındaki değiĢimleri saptamak için yaptıkları çalıĢmada; Özgül ve Aksulu‘nun 1995

yılında tüketicilerin yaklaĢık %87.0‘ı etiket üzerindeki bilgileri inceleme konusunda çeĢitli duyarlılık gösterirken, 2005 yılında bu oran yaklaĢık %96.0‘a çıkmıĢtır. Benzer Ģekilde etiket bilgilerini nadiren ve ara sıra inceleyenlerin oranında da önemli azalmalar meydana gelmiĢtir. Etiket bilgisine ciddi düzeyde önem veren tüketicilerin oranı (çoğunlukla+her zaman) %6.6‘dan %18.0‘a çıkmıĢtır.

Satia, Galanko ve Neuhouser (2005)‘nın, yaptıkları çalıĢmada; cevaplayıcıların %78.0‘ının her zaman; ġanlıer ve ġeren (2005), katılımcıların %22.7‘sinin her zaman, %27.6‘sının genelde, %39.4‘ünün bazen; Talas (2006), kadınların %62.4‘ünün her zaman, %21.6‘sının genellikle, %14.8‘inin bazen alıĢveriĢ yaparken besin etiketlerini okuduklarını saptamıĢlardır.

Yabancı ve ġimĢek (2007)‘in yaptıkları çalıĢmada, üniversite öğrencilerinin %61.6‘sının ambalaj etiketlerini okurken, %38.4‘ünün ambalaj etiketlerini okumadıklarını tespit etmiĢlerdir.

Demir ve Pala (2007), yaptıkları çalıĢmada katılımcıların %91.79‘unun alıĢveriĢlerinde ürün etiketlerini okuduklarını tespit etmiĢlerdir.

Topuzoğlu, Hıdıroğlu, Ay, Önsüz ve ĠkiıĢık (2007)‘nın, yaptıkları çalıĢmada katılımcıların %52.1‘i satın aldıkları gıda ürünleri üzerindeki bilgileri okuduklarını, %47.9‘u ise okumadıklarını tespit etmiĢlerdir.

ĠĢleten, Yüceer, Yılmaz ve MendeĢ (2007)‘nın, yaptıkları çalıĢmada tüketicilerin %4.42‘sinin etikete hiç bakmadıklarını saptamıĢlardır.

Mutlu (2007)‘nun yaptığı araĢtırmada, katılımcıların %66.17‘sinin ürünü almadan önce, %32,33‘ünün ürünü almadan önce arada bir etiketi okuduğu; %1.50‘sinin ise ürünü almadan önce hiç okumadığını saptamıĢtır.

Todd ve ark. (2008)‘nın, yaptıkları çalıĢmada 1995–1996 yıllarında tüketicilerin %22.0‘ı besin etiketini hiç okumazken, %13.0‘ı nadiren, %30.0‘ı bazen, %35.0‘ı sık sık ya da daima okuduklarını saptamıĢlardır. 2005–2006‘da ise tüketicilerin %27.0‘ı hiç

okumazken, %10.0‘ı nadiren, %23.0‘ı bazen, %39.0‘ı sık sık ya da daima etiket okudukları saptanmıĢtır.

EUFIC (2008), tüketicilerin alıĢveriĢ alıĢkanlıkları, gıda etiketlerinde yer alan bilgiyi anlama ve kullanma ve tüketicilerin beslenme bilgisi konularını içeren bir pan- Avrupa araĢtırması olan "Tüketici AraĢtırması Sonuçları‖ na göre ortalama olarak anketin yapıldığı ülkelerdeki tüketicilerin yalnızca %18.0‘ı satın almadan önce ve evde düzenli olarak paketlerin üzerindeki beslenme bilgilerini okumaktadır. Bu oranın en yüksek olduğu ülke %27.0 ile Ġngiltere iken Fransa'da bu oran yalnızca %9.0‘dır.

Yapılan araĢtırmalarda etiket okuma oranın fazla olduğu saptanmıĢtır. Yapılan bu araĢtırmada da katılanların %91,8‘inin satın aldıkları gıda ürünlerinin ambalajları üzerindeki yazıları okudukları bulunmuĢtur. Bu bağlamda yapılan araĢtırmaların sonuçları bu araĢtırma ile büyük oranda benzerlik göstermektedir.

3. Tüketicilerin Etiket Okuma AlıĢkanlıklarının YaĢ Gruplarına Göre Dağılımı Tablo 3‘te araĢtırmaya katılan tüketicilerin etiket okuma alıĢkanlıklarının yaĢ

gruplarına göre dağılımı verilmiĢtir.

Tablo 3. Tüketicilerin Etiket Okuma AlıĢkanlıklarının YaĢ Gruplarına Göre Dağılımı

Etiket Okuma Durumu

Evet Hayır Bazen Toplam

YaĢ f % f % f % f % 25 yaĢ ve altı 15 57.6 0 0.0 11 42.4 26 100.0 26-30 15 50.0 5 16.7 10 33.3 30 100.0 31-35 19 63.3 0 0.0 11 36.7 30 100.0 36-40 16 50 3 9.4 13 40.6 32 100.0 41-45 15 50 3 10.0 12 40.0 30 100.0 46 yaĢ ve üzeri 14 40.0 4 11.4 17 48.6 35 100.0 x² değeri: 15.146, df:14, p=0.368

Tablo 3‘te araĢtırmaya katılan tüketicilerin etiket okuma alıĢkanlıklarının yaĢ gruplarına göre dağılımını göstermektedir. 25 yaĢ ve altı gruptaki tüketicilerin %57.6‘sı

etiket okurken, %42.4‘ü bazen okumaktadır. Bu yaĢ grubunda etiket okumayan yoktur. 26–30 yaĢ grubu tüketicilerin %50.0‘ı etiket okurken, %16.7‘si etiket okumamaktadır. Bu yaĢ grubu tüketicilerin %33.3‘ü etiketi bazen okumaktadır. 31–35 yaĢ grubu tüketicilerin %63.3‘ü etiket okurken, %36.7‘si etiketi bazen okumaktadır. Bu yaĢ grubunda etiket okumayan yoktur. 36–40 yaĢ grubu tüketicilerin %50.0‘ı etiket okurken, %9.4‘ü etiket okumamaktadır. Bu yaĢ grubu tüketicilerin %40.6‘sı etiketi bazen okumaktadır. 41–45 yaĢ grubu tüketicilerin %50.0‘ı etiket okurken, %10.0‘ı etiket okumamaktadır. Bu yaĢ grubu tüketicilerin %40.0‘ı etiketi bazen okumaktadır. 46 yaĢ ve üzeri grubu tüketicilerin %40.0‘ı etiket okurken, %11.4‘ü etiket okumamaktadır. Bu yaĢ grubu tüketicilerin %48.6‘sı etiketi bazen okumaktadır.

Etiket okuma alıĢkanlığı ile yaĢ arasında anlamlı bir iliĢki olup olmadığına bakılmıĢ ve aralarındaki iliĢkinin anlamsız olduğu (p>0.05) saptanmıĢtır (Tablo 3).

Schucker ve ark. (1992)‘nın, Amerika BirleĢik Devletleri‘nde 20 Washington‘da 10 Baltimore marketlerinde yiyecek raflarının etiketlenmesi ve tüketicilerin satın alma tutumu ile ilgili 1400 iĢtirakçi üzerinde 2 yıl süreyle yaptıkları araĢtırmada; 25 yaĢ altı gençlerde etiket okumanın yaygın olduğu gözlenmiĢtir.

Yapılan bu araĢtırmayla Schucker ve ark. (1992)‘nın yaptıkları araĢtırma ile benzerlik göstererek 25 yaĢ altı gençlerde etiket okumanın yaygın olduğu saptanmıĢtır. Bu yönden bu iki çalıĢma benzerlik göstermektedir.

Özgül ve Aksulu (2005)‘nun ambalajlı gıda ürünlerinde tüketicilerin etiket duyarlılığındaki değiĢimleri saptamak için yaptıkları çalıĢmada; 1995 yılındaki verilerinde, yaĢı 50‘den fazla olanlar, etiket bilgisini en az önemseyen grup olarak saptanmıĢtır. Buna karĢın 25–49 yaĢ grubu etiket bilgilerine en duyarlı kesimdir. 18–24 yaĢ grubu ise 25–49 yaĢ grubu kadar olmasa da 50 ve üzeri gruptan daha fazla duyarlılığa sahiptir. Genel bir değerlendirme ile etiket bilgisine karĢı duyarlılık 25–49, 18–24 ve 50 ve üstü yaĢ grupları olarak saptanmıĢtır. 2005 döneminde ise, etiket bilgisini inceleme konusundaki genel duyarlılık tüm gruplarda belirgin Ģekilde artmıĢ ve dağılım önceki döneme göre daha homojen bir yapıya kavuĢmuĢtur. Buna rağmen yine de yaĢ gruplarına göre ciddi sayılabilecek farklılıklar bulunmaktadır. YaĢ grupları itibariyle bakıldığında, 25–39 yaĢ grubu dıĢında diğer tüm grupların bilgi inceleme

düzeyi artmıĢ, bu grupta ise önemsiz düzeyde bir azalma meydana gelmiĢtir. Yine 18– 24 yaĢ grubunda da düĢük düzeyde bir artıĢ saptanmıĢtır. YaĢı 40‘ın üzerinde olan tüketicilerin duyarlılığında ise ciddi artıĢlar meydana gelmiĢtir. 2005 döneminde etiket bilgisini incelemenin önem düzeyi 25–49, 50 ve üzeri ve 18–25 yaĢ grubu Ģeklinde saptanmıĢtır.

Çınar ve Sağlık (2007) yaptıkları çalıĢmada 38–47 yaĢ grubuna kadar yaĢ ile etiket okuma oranı arasında pozitif bir iliĢki, 38–47 yaĢ grubu sonrası negatif bir iliĢki saptanmıĢlardır.

Yapılan araĢtırmaların sonuçlarında 35 yaĢ grubuna kadar olan tüketicilerde yaĢ arttıkça etiket okuma alıĢkanlığı artarken, 35 yaĢ grubundan sonraki tüketicilerde etiket okuma alıĢkanlığında azalma olduğu saptanmıĢtır. Bu yönüyle yapılan araĢtırmaların sonuçları ile yapılan bu araĢtırma paralellik göstermektedir. Genç tüketicilerin, yaĢlı tüketicilere oranla daha çok etiket bilgilerine duyarlı oldukları saptanmıĢtır. Ancak yaĢlı tüketiciler de etiket bilgilerinden ziyade pazar deneyimlerine ve bilgi birikimlerine daha çok güvenmektedirler.

Gunthrie ve ark. (1995)‘nın ve Bender ve Derby (1992) yaptıkları çalıĢmalara göre yaĢ arttıkça etiket okuma oranının arttığını saptamıĢlardır. Coulson (2000), Drichoutis, Lazaridis ve Nayga (2005)‘nın, Govindasamy ve Italia (1999), Lin ve Lee (2003), Nayga (1996) yaptıkları araĢtırmalarda yaĢ ile etiket okuma alıĢkanlığı arasında pozitif bir iliĢki saptamıĢlardır. Todd ve ark. (2008)‘nın, yaptıkları çalıĢmada; yaĢ arttıkça etiket okuma alıĢkanlığının arttığını saptamıĢlardır.

Yapılan araĢtırmaların sonuçları, bu araĢtırmanın sonuçları ile paralellik göstermemektedir.

4. Tüketicilerin Etiket Okuma AlıĢkanlıklarının Cinsiyete Göre Dağılımı Tablo 4‘te araĢtırmaya katılan tüketicilerin etiket okuma alıĢkanlıklarının cinsiyete göre dağılımı verilmiĢtir.

Tablo 4. Etiket Okuma AlıĢkanlığının Cinsiyete Göre Dağılımı Etiket okuma

durumu Cinsiyet

Evet Hayır Bazen Toplam

f % f % f % f %

Kadın 49 55.0 7 7.9 33 37.1 89 100.0

Erkek 45 47.9 8 8.5 41 43.6 94 100.0

x² değeri: 0.976, df: 2, p=0.617

Tablo 4 tüketicilerin etiket okuma alıĢkanlığının cinsiyete göre dağılımını göstermektedir. Kadınlara etiket okuyup okumadıkları sorulduğunda, %55.0‘ı ―Evet‖, %7.9‘u ―Hayır‖ cevabını verirken %37.1‘i ―Bazen‖ cevabını vermiĢtir. Erkeklerin ise %47.9‘u ―Evet‖, %8.5‘i ―Hayır‖ ve %43.6‘sı ―Bazen‖ cevabını vermiĢtir.

Etiket okuma alıĢkanlığı ile cinsiyet arasında anlamlı bir iliĢki olup olmadığına bakılmıĢ ve aralarındaki iliĢkinin anlamsız olduğu (p>0.05) saptanmıĢtır (Tablo 4).

Jacqueline ve Donald (1995), yaptıkları çalıĢmaya göre, kadınların %65.0‘ı, erkeklerin %51.0‘ı besin etiketleri üzerindeki besin öğesi değerlerini daha çok incelerken, baĢka araĢtırmalarda ise bu durumun tersi olduğu belirtilmiĢtir.

Rodolfo ve Nayga (2000) tarafından yapılan çalıĢmada, erkeklerin kadınlardan daha az besin etiketleri bilgilerini okuduğunu, erkeklerin kadınlara göre besin ve sağlık konularına daha az özen gösterdikleri belirtilmiĢtir.

Güler ve Özçelik (2002)‘in çalıĢan ve çalıĢamayan kadınlar üzerinde yaptıkları araĢtırmada kadınların %93.0‘ının yiyecek ambalajı üzerindeki yazıları okumakta, %7.0‘ının ise okumadıklarını saptamıĢlardır. Demirci ve Baykan (2003), yaptıkları araĢtırmada; araĢtırmaya katılan kadınların %68.3‘ünün satın aldıkları ürünlerin etiket bilgilerini her zaman, erkeklerin %46.8‘inin bazen okudukları belirlenmiĢtir. Sabbağ (2003), ilköğretim okullarında görevli öğretmenlerin beslenme alıĢkanlıkları ve beslenme bilgi düzeyleri üzerinde yaptığı araĢtırmada; araĢtırmaya katılan erkek öğretmenlerin %74.22‘sinin, kadın öğretmenlerin %84.59‘unun etiket bilgilerini okuduğu saptanmıĢtır.

Letourneau, Hoskins ve Kolodinsky (2004)‘nin, yaptıkları çalıĢmada; kadın tüketicilerin %77.0‘ı daima ve çoğu zaman, % 23.0‘ı bazen ve nadiren besin etiketi okurken; erkeklerin %53.0‘ı daima ve çoğu zaman, %47.0‘ı bazen ve nadiren besin etiketi okuduğu saptanmıĢtır.

Özgül ve Aksulu (2005)‘nun ambalajlı gıda ürünlerinde tüketicilerin etiket duyarlılığındaki değiĢimleri saptamak için yaptıkları çalıĢmada; cinsiyet açısından yapılan analizlerde, 1995 döneminde anlamlı bir farklılık tespit edilmediği halde, yeni dönemde, kadın ve erkeklerin konuyla ilgili duyarlılık düzeylerinde artıĢ gerçekleĢmiĢtir. Ancak bu artıĢ kadınlarda daha yüksektir. Sonuç olarak, 2005 yılında kadınların erkeklere oranla, etiket bilgisine karĢı daha fazla dikkat gösterdikleri ortaya çıkmıĢtır.

Satia, Galanko ve Neuhouser (2005)‘nın, yaptıkları çalıĢmada; kadın katılımcıların etiket okuma oranı erkek katılımcılardan daha fazla olduğu saptanmıĢtır.

Demir ve Pala‘nın (2007) çalıĢmasında cinsiyet ile ürün etiketlerini okuma arasındaki iliĢkide bayanların %93.85‘inin, erkeklerin ise ancak %89.87‘sinin alıĢveriĢlerde ürün etiketlerini okudukları tespit edilmiĢtir.

Yabancı ve ġimĢek (2007)‘in, üniversite öğrencileri üzerine yaptıkları çalıĢmada; kız öğrencilerin %70.6‘sı besin etiketi okurken, %29.4‘ü okumadığı; erkeklerin %48.6‘sı besin etiketi okurken, 51.4‘ünün okumadığı saptanmıĢtır.

Çınar ve Sağlık (2007)‘ın, yaptıkları çalıĢmada; bayan cevaplayıcıların %0.3‘ünün her zaman, %3.0‘ının çoğu zaman, %15.8‘nin ara sıra, %24.0‘ının çok seyrek etiket bilgilerini okudukları ve %13.5‘nin hiçbir zaman etiket bilgilerini okumadıkları tespit edilmiĢtir. Erkeklerin ise %0.3‘ü her zaman, %4.8‘i çoğu zaman, %15.3‘ü ara sıra, %12.0‘ı çok seyrek etiket bilgilerini dikkate aldıklarını ve %11.3‘ü de hiçbir zaman etiket bilgilerini okumadıklarını belirtmiĢlerdir. Verilerden anlaĢılacağı gibi kadın cevaplayıcılar erkek cevaplayıcılara oranla daha fazla etiket bilgilerine dikkat etmektedirler

Ersoy ve Önay (2009)‘ın yaptıkları çalıĢmada erkeklerin %63.0‘ı her zaman, %32.0‘ı bazen; bayanların ise %72.0‘ının her zaman, %26.0‘ının bazen besin etiketlerine dikkat ettikleri belirlenmiĢtir.

Yapılan araĢtırmalarda cinsiyet ile ürün etiketlerini okuma arasındaki iliĢkide bayanların erkeklere oranla daha fazla, ürünler üzerindeki etiketleri okudukları saptanmıĢtır. Yapılan bu araĢtırmada da bayanların erkeklere oranla daha fazla etiket okuduğu saptanmıĢtır. Ancak, aradaki oran farkı çok fazla belirgin değildir. Bu bağlamda yapılan araĢtırmaların sonuçları, bu araĢtırmanın sonuçları ile paralellik göstermektedir.

5. Etiket Okuyan Tüketicilerin Eğitim Durumları

Tablo 5‘de etiket okuyan tüketicilerin eğitim durumları verilmiĢtir.

Tablo 5. Etiket Okuyan Tüketicilerin Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı Etiket Okuma

Durumu

Evet Hayır Bazen Toplam

Eğitim Durumu f % f % f % f % Okuryazar - - 4 44.4 5 55.6 9 100.0 Ġlkokul 9 34.7 1 3.8 16 61.5 26 100.0 Ortaokul 13 41.9 4 12.9 14 45.2 31 100.0 Lise 29 51.8 2 3.6 25 44.6 56 100.0 Yüksekokul 13 65.0 3 15.0 4 20.0 20 100.0 Üniversite 30 73.2 1 2.4 10 24.4 41 100.0 x²: 39.679, df:10, p=0.000

Tablo 5 etiket okuyan tüketicilerin eğitim durumlarına göre dağılımlarını göstermektedir. AraĢtırmaya katılan tüketicilere etiket okuyup okumadıkları sorulduğunda okuryazar tüketicilerin %55.6‘sı ―Bazen‖; lise mezunu tüketicilerin %51.8‘i ―Evet‖, %3.6‘sı ―Hayır‖, %44.6‘sı ―Bazen‖; yüksekokul mezunu tüketicilerin %65.0‘ı ―Evet‖; üniversite mezunu tüketicilerin %73.2‘si ―Evet‖, %2.4‘ü ―Hayır‖, %24.4‘ü ―Bazen‖ cevaplarını vermiĢlerdir.

Etiket okuma alıĢkanlığı ile eğitim durumu arasında anlamlı bir iliĢki olup olmadığına bakılmıĢ ve aralarındaki iliĢkinin anlamlı olduğu (p<0.05) saptanmıĢtır (Tablo 5).

Çelik (1990), çalıĢan ve çalıĢmayan tüketiciler üzerine yaptığı araĢtırmada; gıda ambalajları üzerindeki yazıları okuma oranının eğitim düzeyine göre farklılık gösterdiğini, okur-yazar gruptan %20.3, yüksekokul mezunu gruba %62.6‘ya doğru giderek arttığını saptamıĢtır.

Piedra, Schupp, Montgomery (1996)‘nın yaptıkları çalıĢmalarda eğitim seviyeleri yüksek olan tüketicilerin etiket okuma oranının daha fazla olduğunu saptamıĢlardır. Bredbenner ve ark. (2000)‘nın yaptıkları çalıĢmada, eğitim düzeyi yüksek tüketicilerin %80.0‘ının besin alıĢveriĢlerinde besin etiketlerini okuduklarını belirtirken, eğitim düzeyi düĢük tüketicilerin ise etiket bilgilerini az okuduklarını ifade etmiĢlerdir.

McLean-Meyinsse (2001), yaptıkları çalıĢmada eğitim düzeyi arttıkça etiket okuma oranının da arttığını saptamıĢlardır.

Kim, Nayga ve Capps (2001a)‘nın, yaptıkları çalıĢmada eğitim düzeyi arttıkça etiket okuma oranının da arttığını saptamıĢlardır.

Köksal, Bilgili ve Topçu (2003)‘nun, yaptıkları çalıĢmada ev hanımlarının öğrenim durumuna göre etiket okuma alıĢkanlıkları istatistiksel açıdan önemli bulunmuĢtur.

Drichoutis, Lazaridis ve Nayga (2005)‘nın, yaptıkları çalıĢmada eğitim düzeyi arttıkça etiket okuma oranının da arttığını saptamıĢlardır.

Satia, Galanko ve Neuhouser (2005)‘un, yaptıkları çalıĢmada; eğitim düzeyinin yüksek olduğu katılımcılarda etiket okuma oranının daha yüksek olduğu saptanmıĢtır.