I. BÖLÜM/YEMEN VE TÜRKİYE’DE KULLANILAN ATASÖZLERİ (AİLE-AKRABALIK) ARASINDAKİ
7. KARI-KOCA İLİŞKİLERİ İLE İLGİLİ ATASÖZLERİ
7.10. Evlilikle ilgili Genel Atasözleri
(اهئيجم دعب رضحي نل اهئيجم تقو سورعلا عم رضحي مل يذلا) Gelinle birlikte gelmeyecek şey sonradan gelmez.
Yemen'de evlilikte bazı şartlar ortaya koyarlar, damadın o şartları yerine getirmesi gerekir. Bazen de düğünü yaptıktan sonra damadın bir şey vermesi istendiği zaman o atasözü söylenir. Çünkü bilirler ki düğünden sonra artık kimse bir şey vermez.
686:221.فاَطْشلااب هعْيِلَق لاإو,ْهَزيِمِب ْهَلَلاِح اَّمإ (ناسحإب قارتفا امإو مارتحاب ةايح امإ)
Ya saygıyla yaşayacağız ya da iyi bir şekilde ayrılalım.
Bu atasözü karı koca arasında söylenir. Bu atasözü Kuran-ı Kerim'den( ُحيِرْسَت ْوَأ ِفوُرْعَمِب ُكاَسْمإَف ناَس ْحِإِب) iktibas edilmiştir. Evlilikte nasıl davranılması gerektiğini gösterir.
74 801:251.يِرْحِج اَي ْلْيَّللا َرِخًاو ,يحوُر اي ْليّللا َلَّوَأ
Gecenin ilk saati ey benim canım, gecenin sonu ise ey benim göbeğim.
Kadın atasözlerinden. Kadınlar bu atasözünü kullanırlar, yani kadına gecenin ilk saatlerinde erkekler iltifat ederler, istediğini yaptıktan sonra ise önem vermezler.
Kadın kocasına söyler. Benden bir şey istediğinde bana iltifat ediyorsun istediğini alınca da beni önemsemiyorsun.
Bu sözle kadınlar erkekleri eleştirirler. 802:251.يِتَرْقُن اَي ْلْيَّللا َرِخًاو ,يِتَلْقُم اي ْليّللا َلَّوَأ
Gecenin ilk saati ey benim göz bebeğim sonu ise ey benim can sıkıcı. Yukarıdaki (801:251) atasözüyle aynı anlamdadır.
822:256. ْدِلَت ْتَلِبَح امَنْيأ (تدلو تلمح ام ثيح)
Hamile, olduğu yerde doğuracak.
Kadın kocasının evinde doğum yapmalıdır. Doğum masrafları tek başına karşılasın diye evinde doğurmalıdır çocuğunu, çünkü kadın kocasından hamile kalmıştır.
Bu atasözü mecaz anlamda da kullanılmaktadır. Yani insan kendi yaptığı işlerin sonuçlarını taşımalı veya üstlenmelidir.
1010:301.ساَّرلا ىَلَع ْساَّنلا َتْنِبو ,ْمَقْعَملا ىَلَع ّمَعْلا َتْنِب (سأرلا قوف بيرغلا ةنباو بابلا ةبتع دنع معلا ةنبأ)
Amcanın kızının kapıda; Yabancı kızın başın üstünde yeri var.
Yani amcanın kızı eşinden yabancılardan gördüğü kadar saygı ve sevgi bulamaz. Bu atasözü yakın akrabalardan evlenmemeyi tavsiye etmektedir.
1011:301. ْهَّيضَتْسِم يِه ْوَلو ,اَر ْوَع ّمَعْلا َتْنِب Amcanın kızı görse bile kör.
Yani amcanın kızı onun amcalarının çocukları tarafından sevilmez ve onunla evlenmeyi kimse istemezler. Hatta kız güzel ve kusursuz olsa bile.
1167:338. ْنْيِمَث َّلاإو طرَش ,نيمَّسلاب يجَّوَزَت
Zengin olanla evlen, evlilikte ve öldüğünde kazanırsın.
İbb şehrinin, kadın atasözlerinden. İnsanların zengin olanlarla evlenmelerini tavsiye eder. 1362:387. ْخلأا َةَرَم لاو ,ْخَلْفا يَّنِج
75 (يخأ ةجوز نم يل ريخ ينج)
Cin ile evlenmek kardeşinin eşiyle evlenmekten daha iyidir.
Bu atasözüyle kişi, ölen kardeşinin eşiyle evlenmekten men edilmek istenir. 1457:413.اهَتْيَب ْهَرَملا ّجِح
(اهتيب ةأرملا جح)
Kadının hacı; evinde kalmasıdır.
Kadın evde kalması ve ailesine bakması hac yapmak gibidir.
Kadının yaptığı işin değerini göstermek için kullanılır. Ve bazen kadının evde kalması için bu söz bahane olarak kullanılır.
1504:425. ْبَعَّتلا اَهْقَحْلِي مزَلا بَهَذ نم اَهْمِداَرَم ول ْةَمْرُحلا (بعتلا اهكردي نأ دبلا بهذ نم اهفاتكأ ةأرملا ول)
Kadınlar, omuzları altından olsa bile zayıflardır. Kadının zayıf olduğunu gösteren bir atasözüdür.
Bu söz kadınların erkeklerden daha çabuk yorulduklarını ve zorluklara dayanamadıklarını anlatır.
1508:426.اهَتْيَب ْنِم اَهشاَرِفو هَوْيِرَح (اهتيب نم اهشارف ترضحأو سورع) Gelin yatağı ile geldi.
Bu atasözü erkeklere söylenir.
Damat düğünden önce hiçbir şey vermeyip, her şeyi eşinden beklediği zaman söylenir. 1634:453. ِهْتَرَم ْناَطلُّسلا َرْيَح
(هتجوز لاإ ناطلسلل ام) Kralı ancak eşi keser.
Kral insanlara tekebbür eder ve zülüm eder ancak eşine bir şey diyemez. Bu söz sadece krallar için değil bütün insanlara geçerlidir.
2079:555. ْلَسَع ْنْمَّسلا ىَلَع اَنْدِز Balın üstüne semn15 koyduk.
76
Evlenecek iki kişinin aileleri anlaştıkları zaman söylenir. Balla kaymak.
2094:558. ْهَّرِس ىَوْكَم ْقْيِدَّصلا َةَجاَوَز
Yakını evlendirmek karın üzerinde ateş gibidir.
Yakınları evlendirmek çok sıkıntılıdır, acı verir ve sen bundan şikâyet edemezsin çünkü ailede sıkıntı çıkmaması için sesini çıkarmamalısın.
2097:559.دحاو ىلِيِبَقْلا َتْنِب ْج ْوَز Kabilenin kızı bir adama verilir.
Kabilelerin arasında evlilik ilişkisinin güçlü olduğunu anlatır. Yani kız bir sefer evlenir.
2098:559. اَبِخلا َبْوَث ْلْثِم اَبَّصلا َج ْوَز
Küçük yaşta evlenmek sürekli canlı durur. Küçük yaşta evlenen kişi çabuk yaşlanmaz. 2100:559. ْهِلِم ْحاو يِلَع ْجَّوَز
(هءابعأ لمحتو يلع جوز)
Ali'yi evlendir ve masrafları da karşıla. Tembel ve çalışmayan kimseye söylenir.
Yani bir adamı hem evlendiriyorsun hem de masraflarını veriyorsun. 2101:559.يلاَس هريِصقلا جوَز
Kısa boylu kadının kocası mutludur.
Kısa boylu kadın çabuk yaşlanmaz ve sürekli canlı durur tam tersi de uzun boylu kadın çabuk yaşlanır. O yüzden kısa boylu kadının kocası ondan memnun kalır.
2102:559. ْهَّيلَب يتنا لا بلأو ,هَّينَغ يتنا لا خلأو ,هَّيِوَق يِتنا َلا جوَّزلا (هلاتبم تنك ول بلأاو ةينغ تنك ول خلأاو ةيوق تنك ول جوزلا)
Güçlü isen kocan, zengin isen kardeşin, hasta isen baban sana bakar.
Yani eğer güçlüysen kocan seni önemser. Kardeşin ise sadece zenginsen seni sorar ve önem gösterir, baban ise sen hasta olduğunda seni sorar ve sana bakar.
2105:560.اهارو ينجب ينتج,اهلاب ةكسأ يتنِب تجَّوَز (اهءارو ينج عم يل تءاجف اهلاب نم حاترأ ىتح يتنبا تجوز)
77
Yani kızımı dertlerinden kurtulmak için evlendirdim fakat o başka bir dertle geldi. Bir sorundan kurtulup başka dertlerle karşılaşan kimseye söylenir.
2226:587.اَهَلهلأ يِّرَسِت لاو :هَرَملل يِّرَس (اهلهأ نم حمستست لاو ةأرملا نم حمستسا) Eşine git ve ailesine gitme.
Eğer senin eşinle bir sorun olursa ve onu çok kızdırırsan ondan özür dile. Ona gitmen ailesine gitmekten daha iyidir. Çünkü onlarla zor anlaşırsınız, belki de seni çevirirler.
2319:610.هَبَرضَم تيَبلا َعجاَش (مهنبجأ تيبلا عاجش)
Evde cesur olan ve ailesine gücünü gösteren dışarıda dövülür.
Ailesine, eşine ve çocuklarına şiddet gösteren kişi aslında cesur değil tam tersi korkaktır ve eksikliğini ailesi üzerinde kapatmaya çalışır.
Aileyi şiddetten nefret ettirmek için kullanılır. 2371:621. ْلاَجَّرلا َطرَش ْط ْرَّشلا
Şart16 adamın şartıdır.
Şartın miktarı kızın babasının tarafından belirlenir. Mehir'in (başlık parası) dışında.
Babalar şartlarını koyarken parayı düşünmediklerini fakat kızını hak edecek adamı düşündüklerini iddia ederler. Yani onlara göre bu şartı verebilecek adam, kızına geçim sağlayabilecek bir adamdır.
2378:622. ْرمَعْلا َةَدْلَك هَرمْلاو ,هنَّسلا ةَدْلَك ةَّيحِّضلاو ,اَهَموَي ة َدْلَك هَكرَّشلا
(كرمع كرسخت ةدسافلا ةأرملاو ةنس كرسخت ةدسافلا ةيحضلأاو كموي كرسخت ةدسافلا ةمحللا)
Satın aldığın et kötü ise bir günün kaybı; kestiğin kurban kötü ise bir yılın kaybı; evlendiğin kadın kötü ise bir ömrün kaybıdır. İnsanın evlenmeden önce evleneceği bayanı dikkatle seçmesi gerektiğini gösterir.
2416:630.هَيضاَر يِه دق تْيَل :لاق ,اروعلا َجوَز اَي كوُلَش
Niye kör kadınla evlendin demişler; keşke o da razı olsa demiş. mec.
Kocası kusurlu olmasına rağmen, beğenmeyen kadına söylenir. O kadının özürlü olması şart değildir.
2458-639. ْشاّوَض ام بَيعَلأا َدلولاو , ّبَح ىَّوَض ْبَدحلأا هضبيَشلا
78 (بهذي مل بيعلأا باشلاو بحيل بهذ بدحلأا بئاشلا)
Eğilmiş yaşlı adam buğday getirdi ve sakar çocuk hiçbir şey getirmedi. Yani bu söz, yaşlı adam gençlerden daha iyi çalıştığı zaman söylenir. 2460:640.روْقَحو يِبَص لاو ,ْرَّدَقو ْهَبْيَش
(رقتحم يبص نم ريخ ردتقم بياش)
Bayanlar saygı gösteren ve ona değer veren yaşlı adamı saygısız ve onlara değer vermeyen gence tercih ederler.
Evlilikte yaşa önem vermemek lazım demektir. 2462:640.يِنَّيلبِي بَزَع لاو ,يِنيِّلَهِي هَبيَش
(ينيلبي باش نم ريخ ينللدي بئاش)
2462:640 numaralı atasözü ile aynı anlam taşır. 2785:721.ينيِذؤُت ْهَّباَش لاو ْهَرِباَس ْزوُجَع
(ينيذؤت ةباش عم اهيضمأ نأ نم ريخ زوجع عم يتايح يضمأ)
Beni rahatlatacak yaşlı bir kadın, yoracak genç kızdan daha iyi.
Erkek kendisine yardım edecek yaşlı bir bayanla evlenmeyi tercih eder; tam tersi deli ve kendisini yoracak bir genç kızla evlenmeyi istemez.
Genelde bu atasözünü evlenmek isteyen yaşlılar söylerler. 2804:724.اهَناَسِل ْت ْحَت ْهَرَملا َرْذُع
Kadının özrü dili altındadır.
Bayanların özürleri hazırdır ve sayıca çoktur.
Bu sözü kocalar kullanırlar. Eşleri sürekli bir bahane uydurup durduklarında kullanırlar. 2833:734. ْهَناَهَملا َجْوَز لاو ,ْهناَصُم ْبَزَع
(ةناهم ةجوز نم ريخ ةناصم ءابزع)
Saygıyla bekâr kalmak; rezil evlilikten daha iyidir.
Bayan namusuna dokunacak evliliğe bekâr kalmayı tercih eder. Bu sözle sorunlu evlilik kötülenir.
2861:739.يِتَبْحَق اَي ْحبُصلاو ,يِتَرَم اي يِشَعلا (يتيغب اي حابصلا يفو يتبيبح اي ءاسملا يف) Gecede aşkım; sabah ise (fahişem).
79
Yani erkek eşine ona ihtiyaç duyduğu zaman ona yalvarır ve güzel sözler söyler, fakat istediğini aldıktan sonra ona hiçbir şey demez.
Bu söz bazen de herkes için geçerlidir. Yani insan birine muhtaç olduğunda ona iltifat eder fakat ondan hacetini aldıktan sonra ona hiç bakmaz.
3153:802. ْهَّيِدَه يِلْها َنِم يِتْشاو ,ْهَّيِنَغ يِج ْوَز ْتْيَب ِيف
Kocamın evinde zenginim fakat ailemden hediye isterim.
Bayanlar kocasının evinde ne kadar zengin olursa olsunlar ailesinden gelen hediyeler onları mutlu eder ve onlara gurur verir.
3203:816.اَهَج ْوَز ْتاَم اذإ ْهَرَم كَل يِلاَبُق (اهجوز تومي نأ ىلإ ةأرما يدنع كل)
Sana eş buldum fakat kocası ölürse eğer.
Elinde olmayan bir şey vaat eden kimseye söylenir. 3326:842. ْنوُقُد ْرْشَع لاو ,ْهَرَم ْةَشْعِق
(ةرشع ىحل نم ريخ دعجأ ةأرما رعش)
Bayan saçı erkeğin sakalından daha iyidir. Bayının saçı; on erkek sakalından daha iyidir.
Erkek eşiyle bir sorun çıktığında ve birbirlerine küstükleri zaman erkek eşinden özür dilemeyi ailesine gitmeğe tercih eder. Ailesine giderse onlar meseleyi uzatırlar ve daha zorlaştırırlar. Hâlbuki erkek eşinden özür dilerse o affeder. Bu atasözü eşlerin arasında bir sorun çıkarsa aralarında halletmeleri gerektiğini anlatır.
3758:929. ْلاجِر ْنْيَب ْنِم َلاإ ْجَّوَزتِت لا
Evleneceksen eğer adam gibi adamlardan gelini al.
Evlilikte evleneceğin kızın ailesini iyi bilmenin gerekliliğini anlatır. 3759:929. ْفْطُش يِقاَب اَهَعَمو ْهَرَمِب جَّوْزْتِت لا
(لام نم ةيقب اهعمو ةأرماب نجوزتت لا)
Yorganı olan bayanla evlenme gün gelir benim yorganım üzerinden kalk der.
Kocaların eşlerinden mallarını almaması için söylenir. Eş kocasına minnet ettiği zaman bu sözü söyler.
3761:929.يِفوُطْنِش ْقوَف ْنِم مُق :ْكَل ّلُقُت ْفْوطُنش يِقاَب اَهَعَمو ْهَرَمِب جَّو ْزْتِت لا 3759:929 numaralı atasözü ile aynı anlam taşır.
80
Kocaların eşlerinden mallarını almaması için söylenir. Eş kocasına minnet ettiği zaman bu sözü söyler.
4902:1146.يِفطُش قوف نِم موُق اَهَجوَزِل لُقُت ْفْطُش يِقاَب اهَعَمو تجَّوَزِت لا هَرَملا Kadın evlendiğinde bir yorganı bile varsa gururlanır.
Yani bayan evlenmeden önce eşyalarına çok önem verir. 3760:929. ْكّقَح َعَم اهّقَح لكأت اهَقَح ىلع ةدرقلا ْجّوزْتِت لا
(اهلام بناجل كلام مضتف اهلام لجلأ ةأرملا جوزتت لا)
Çirkin olan kadınla parası için evlenme paranı da yer.
Sevmediğin bir kadınla sırf parası için evlenme. Senin başına bela olur. 3861:948.اَهَّقَح عَم كَّقَح ّلِشِت اهَّقَح ىلَع ْهَدرِقلا َقَشْعِت لا
Yukarıdaki (3760:929) atasözüyle aynı anlamdadır. 3762:930.هَلَبذَملا ىلَع يكْشِت ْعراَّشلا َنِم جَّوَزْتِت لا
(لذارلأا ىلا كب يكتشتف عراشلا نم نجوزتت لا) Caddeden evlenme çöplere şikâyet edersin. Tanımadığın bir aileden kız alma pişman olursun. 3763:930. ْهقاَّطلا يف كَّما ْشوُق ْرَق ْداَعَو ْجَّوَزتِت لا
(تيبلا ةذفان دنع تلاز ام كمأ ةعبق املاط نجوزتت لا)
Annenin Gurguşu17 pencerede olduğu sürece evlenme.
Burada annen hayatta olduğu sürece evlenme, çünkü anneler çocuklarının eşleriyle sürekli kavga çıkarır denilmektedir.
3869:949. ْكَتَرَم ُرِسِت لاو كَتَباد رْيِعِت لا (كتجوزل رستلاو كتباد نبيعت لا)
Eşeğini kiralama ve eşine de sır söyleme.
Eşeğini birine verirsen senin işlerinde lazım olur; eşine de sır söylersen susamaz konuşur. İkisinde de zor durumda kalırsın.
4035:982.هَحاَر نْيَب بَزَع لاو ,يِلِس جَّوَزِم لا (حاترم بزعأ يقبلا و حارتساف جوزت لا)
Ne evliler mutlu ne de bekârlar rahat içinde.
81
Evli mutlu değil bekâr da rahat değil. Bu söz hayatından razı olmayana söylenir. 4036:982. ْحيِرَتْسِم بَزَع لاو ,يِلِس جَّوَزِم لا
4035:982 numaralı atasözü ile aynı anlamdadır. Ne evliler mutlu ne de bekârlar rahat içinde. Evliler mutlu değil bekârlar da rahat değil. Bu söz hayatından razı olmayan kişiye söylenir. 4896:1145. ْقاَنَملا َباب لثم يلاَو َلاب هَرَملا
Kadın büyük dert tandır ağzı gibi.
Yani kadına sahip çıkacak olan kimse yok ise o kadın tandır ağzı gibidir denilmektedir. 4899:1145.اَجوَع ْهَعْلِض ْهَرَملا
(جوعأ علض نم ةأرملا)
Kadın eğik bir koldan yaratılmıştır.
Bu atasözü kadınlar hata yaptıklarında kullanılır. 4903:1146.هَلِّجَرْتِم ْهَرَم
(ةلجرتسم ةأرما)
Erkeksi bir bayandır.
Kadın davranışlarının dışına çıkarak erkek işleri yapan bayanlara söylenir. Bazen de hamarat bayanlar için kullanılır.
4905:1146. ْهَرَّمَخَت ولو ْهَرَم ْهَرَملا (تلعف ام تلعف ولو ةأرما ىقبت ةأرملا) Kadın kadındır ne yaparsa yapsın.
Kadın kadın kalacaktır. Zayıftır, güçlü görünmeye çalışsa bile.
Kadınların tahammül edemediklerini ve zor şartlara dayanamadıklarını anlatıyor. 4906:1147. ْتَرَدَه ولو هَقاَن ْةقاَنلاو , ْتَلَبَه ولو هَرَم ْهَرَملا
Kadın kadındır bağırsa bile deve deve kalır konuşsa bile.
Herkesin yerini bilmesi gerekir; evde bayanın kendi yerini bilmesi gerekir. 4907:1147. ْهَليَل لْيَس هِّلِشِي ْق ْزِر لاو ْهَلْيِبق ْنِم هَرَم
(ةليل ليس هرجي قزر نم ريخ ةليبق نم ةأرما)
82
Yani büyük kabilelerden evlenmek insanın gücüne büyük bir güç katar. Ona destek olur. 4908:1147. ْهَيِلاغ ْهرَشَعلا َةَرَمَو شَلاِب هَيِملا َةَرَم
(ةيلاغ ةرشعلا ةأرماو ةميق لاب ةئملا ةأرما)
Yüz Riyallik gelinin değeri yok; on Riyallik gelinin değeri çok.
Yani masrafı fazla olan gelinin değeri olmaz çünkü onunla evlilik devam etmeyebilir. Fakat masrafı az olanın değeri çok olur çünkü onunla evlilik hayat boyu devam edebilir.
5006:1165.اَهَج ْوَز تاَم لا هَرَم كل يِعم
Sana bir gelin var fakat eşi öldüyse eğer.
Olmayacak ya da olacağı belli olmayan şeye söz veren kimseye söylenir. 5011:1167. ْهِتَرَم ىَّصَف ْقِشاَعلاو ,ْهِدلَو ْلَكأ يِرغَملا
Diğer insanların sözlerini dinleyen, çocuklarına zarar verir, âşık olan ise karısından boşanmış. Diğer insanların sözlerini dinlememek lazımdır, çünkü aileyi bozarlar.
5022:1169.رهَم اهلام هَمَّدَقَملا
Kendisini evlenmeye sunmuş bayana mehir konulmaz. 5029:1170.فِّلكِت فلاكَملا
(تافلكم ءاسنلا)
Kadınlar masraflıdır.
Erkekler, bayan akrabalarına bakmak zorunda kaldıklarında söylerler. 5030:1170. ْرِمُذ فِلاَكَملا
Kadınlar zahmetlidir.
Erkek bayana iyi bir şekilde bakamadığı zaman ayıp olur, bu durum ona utanç vericidir, o yüzden kadınlara zahmetlidir derler. Kadınlara iyi bir şekilde bakılması gerekir.
5062:1177.اَهَدْيِدَع نم راَس هَرَملا َعَبَّتا نَم (اهلثم راص ةأرملا عبتا نم)
Kadınları takip eden erkek kadınlardan sayılır.
Kadınları dinlememek lazımdır, çünkü onlar çok fazla şikâyetçi olurlar. 5088:1182. ّنِهِدْيِدَع نِم ْناَك اسِّنلا َروَش ْعَمَتْسا َنَم
(نهنم راص ءاسنلا ملاكل عمتسا نم)
83
Erkekler eşlerini çok dinlediğinde bir uyarı olarak bu söz söylenir. 5089:1182.نهِتَدِع نم ناك ْنِهل ْعَمَتسا نم
(نهتلمج نم راص ءاسنلل عمتسا نم)
5088:1182 numaralı atasözü ile aynı anlamı taşır. Kadınları dinleyen onlardan sayılır.
Erkekler eşlerini çok dinlediğinde bir uyarı olarak bu söz söylenir. 5066:1178.اهَدِّلَو ةَديِعَس لَبْحا نَم
Kadına erkeğin bakması gerek. Üstelik hamile olduğu zaman iyi bakmalıdır, çünkü hamilelik sebebi odur.
5080:1181. ْتَلِبَح اَم ْهِّمَع ْتْنِب ْنِم ىَحَتسا نم (هنم لبحت نل همع ةنبا نم ىحتسا نم)
Amcanın kızından utanırsan hamile olmaz.
Utangaç insanlara söylenir. Evlilikte utanmamak gerekir.
Utanan oğlu, kızı olmamış (TDK).
5185:1199.اَنَّمَع-اَناوُبا ناَك انَّما ْجَّوَزِت ْنَم
Annemizle evlenen kimse bizim babamız sayılır. İnsan yakın akrabalarına iltifat etmelidir.
5186:1200. ْبِنِح جَّوَزِت ْنَم (ةقشم يف هسفن لخدأ جوزت نم)
Evlenen kişi sıkıntıya girdi (ayva yedi).
Evlilik sorumluluk ister ve aile sürekli olarak erkeğin başında bir görevdir. 5187:1200. ْفَل ْخَملا َهِّمَع ْناَك لَبَجَلا َنِم ْجَّوَزِت نَم
Dağdan gelin alma, kayınpederin sokak olur. Evlilikte gelin alırken soyuna dikkat edilmelidir. 5188:1200. ْهَّيِوحَلا َهِتَفَقَتلا ْعراَّشلا َنِم ْجِّوَزِت نَم
( ًاعراش كتيب حبصيف عراشلا نم جوزتت لا)
Sokaktan gelin alma senin evin cadde olur.
Soyunu bilmediğin bir bayanla evlenmemek gerekir. 5189:1200.لْيِبْذُملا نم ْهِدَلَو اَج ْعراَّشلا َنِم ْجَّوَزِت ْنَم
84 (ةلبزملا نم هدلو راص عراشلا نم جوزت نم)
Sokaktan evlenen kimsenin çocukları çöpten gelir.
Sokaktan evlenmek; soyu belli olmayan bir bayanla evlenmek demektir. Ondan doğan çocukların istikbali belli olmaz.
5190:1200. ْبلَكلا هوبأ ْناَك ْعراَّشلا َنِم ْجَّوَزِت ْنَم
Sokaktan evlenen kimsenin kayınpederi köpek olur. 5191:1200.لَبَجلا ِهِّمَع ْناَك ْعراَّشلا َنِم ْجَّوَزِت ْنَم
Sokaktan evlenen kimsenin amcası dağ olur. Aden atasözlerinden
5192:1200. ْبْلَكلا َهِبِسَن ْعراَّشلا َنِم ْجَّوَزِت ْنَم
Sokaktan evlenen kimsenin bacanağı köpek olur. 5192:1200. ْهَب ْرَّزلا َعجاَرِي عراَّشلا َنِم ْجَّوَزِت ْنَم
Sokaktan evlenen kimse bahçeye şikâyet etsin. Taiz18 atasözlerinden.
Sokaktan bir bayanla evlenen kişi, aralarında bir kavga çıktığı zaman eşini şikâyet etmek müracaat edeceği bir kişi bulamaz, bu yüzden o sanki eşini sokağa şikâyet etmiş gibidir.
5194:1201.يِبثلإا ىلع اَكَش يِبنُظلا َنِم ْجَّوَزِت ْنَم Tunbiden evlenen kimse Utbiye şikâyet etsin. Tunbi ve Utbi, bunların ikisi de ağaçtır.
Bu söz örnek olarak verilmiştir, yani bu ağaçtan evlenen sadece ağaca şikâyet edebilir. Yukarıdaki (5192:1200) atasözüyle aynı anlamdadır.
5195:1201. َلَبَجلا َهَمَع ناك اَجْيَهلا نم َجَّوَزَت ْنَم
Vadiden evlenen kimsenin Kayınpederi dağ olur.
Bütün atasözü soyu belli olmayan kadınlarla evlenmemek için insanları uyarmaktadır.
Evlilik büyük bir sorumluluk gerektirir. Evlenen kişinin çocukları, evi ve ailesi o kadınla oluşacak ve onunla birlikte hayatını kuracak.
5196:1201. ْهِدَلَوِل َلاو هِل َلا ْهِدَلَب ريغ ْنِم ْجَّوَزِت ْنَم
Ülkesinin dışından evlenen kimse ne o ne de çocukları kazanacak.
Taiz Yemen'in nüfus olarak en büyük şehirdir.
85
Yani kendi ülkesinin kızlarından biriyle evlenmeyen çok yorulacak demektir. 5197:1201. ْهِسْفَن ْمَلَظ ْهِسْنِج ريغ ْنِم ْجَّوَزِت ْنَم
Cinsinden evlenmeyen kimse kendine zulüm etmiş.
Aden atasözlerindendir. Yani insan onunla aynı seviyede olan aileden evlenmelidir. Ailelerin durumları aynı seviyede olmalıdır, yoksa sorunlar yaşanır.
Kadının durumu kocasında daha iyi ise tekebbür eder ve gururlanır; onun durumu kocasından daha kötü ise erkek ona ihtikâr edip onu ezer.
5403:1238. ْهِتَيِحْل ْفْتَن َّقِحِتْسِي ْهِتَرَم ْرْوَش ْدَعاَس ْنَم (هتيحل رعش فتن قحتسا هتأرما لوق عبتا نم) Ahnum19kabilesinin atasözlerindendir.
Kim eşinin sözlerini dinlerse onun sakalını çıkartmayı hak etmiştir.
Bayanların sözlerini dinlemelidir. Dinleyen kimse artık erkek değildir, sakal taşımayı bile hak etmez. Eskiden bugüne kadar bu düşünceye sahip olanlar yani kadınlar iyi bir fikre sahip değillerdir.
5404:1238.اَهَدْيِدَع ْنِم ْناَك ْهَرَملا َدَعاَس ْنَم
Kim eşinin sözlerini dinlerse kadınlardan sayılır. Kadınların sözlerini dinleyen kimse onlardan sayılır.
Kadınların sözlerini dinlememelidir, çünkü onlar kalpleriyle düşünür akıllarıyla değil. Onun düşündüğü şeylerin çoğu yanlış olabilir ve sen bunun sonucunda zor durumda kalırsın.
5484:1252. ْنِهِدْيِدَع ْنِم ْناك ْناَوْسِنلا َقَّدَص نم Bayanlara inanan erkek onlardan sayılır.
Erkeklere söylenir eşlerini dinlemesinler diye; eşini dinleyen erkek hoş karşılanmaz. 5437:1244. ْهَيِدلاب َكَنواَع ام قَلاَّطلاب ْكْيلَع ْراَش ْنَم
(ةيدلا عفد دنع كناعأ ام قلاطلاب كيلع راشأ نم)
Boşanmana yardım eden boşandıktan sonra vereceğin cezaya yardım edemez. Seni boşanmaya teşvik edenler hayır yapmazlar. Kendi kararını kendin vermelisin. 5642:1282.كل يحور اهقلاط ناك يتيا اهجاوز ناك نم
( ًاضيأ لهس اهقلاط ناك ةملكب لهس اهجاوز ناك نم) Gel kelimesi evlenen git kelimesi ile boşanır.
86 Kolay evlenen kadının boşanması da kolay olur. 5669:1287. ْهِتَرَم ْهشتَبَجْعا ْداَز ام ْهِتَرِذ ْتَرِثُك نم
(طق هنيع ةأرما ئلمت نلف هتيرذ ةرثك نم)
Parası çok olan kimse eşinden hoşlanmaz.
İnsan zengin olduğunda artık eşinden hoşlanmaz, başka bir kadınla evlenmeye kalkar. O yüzden bazı bayanlar eşlerinin zengin olmalarını istemezler.
5692:1291. ْتَمهز ْوَلو ْكَتَمحْل نم ( كتبعتأ ولو كتبارق نم)
Senin etinden ye çürük olsa bile.
Senin akrabandan evlen, bayan güzel olmasa bile daha iyi olur. İnsanların akrabalardan evlenmesi için söylenir.
5693:1291.كمَّدهولو ْكَمْحَل ْنِم
Senin etinden ye, sana zarar verse bile. 5763:1304. ْراَجِحلا ىلع مَزَتحا لاجِّرلا َتاَنَب اَشِي ْنَم
(هنطب ىلع راجحلا مزحي نأ هيلع لاجرلا تانب نم جاوزلا دارأ نم)
Kim erkeklerin kızları isterse karnına taşla bağlaması lazım. İyi insanların kızını istersen elini tutup para biriktirmen gerekir. 5782:1308. ْدَلَولا مُي ْكيَلَع ّدَرَملاو دَّهَملا
(دلولا مأ اي كيلع اهرخآ و اهلوأ)
Dönüş evlatlarımın annesine olacak.
Bir adam ikinci bayanla evlendi o da genç bir kız fakat sürekli bir şey istiyor adam da getiriyor. Getirdikçe kadının talepleri bitmiyor. Adam onu bırakıp eski eşine dönüyor ve bu atasözünü söylüyor.
5817:1318.يِلْهَا ةَّنَج لاو يِّلِخ ْراَن
Eşimin cehennemi ailemin cennetinden daha hayırlıdır.
Kadın ailesiyle kalmaktansa sevdiği adamla fakir bir evde kalmayı tercih eder. 6086:1376. ْنْيَنُح مْوَي ْكَمْوَي ْنْيَنْثلاا َجْوَز اي
Ey iki hanımla evlenen adam senin günün Huneyn20Savaşı gibi olur.
20(Sevval, 8. H/630 M.)Mekke'nin fethinden sonra Müslümanlarla Havazin Müsrikleri arasinda
87
Burada bir benzetme vardır; Yani iki hanımla evlenen kimse Müslümanların Huneyn Savaşında çektikleri zorluk çekecektir.
6130:1384. ْهْيِقَف ىَرْدِي لاو يِنْجِّوَز لله اي (هيقفلا ملع نودب ينجوز براي)
Ey Allah fakih bilmeden beni evlendir.
Fakihler, din adamları cami imamı gibi insanlardan sürekli para alıyorlardı. O yüzden bu atasözü söylendi. Yani fakihlerin haberi olmadan bana hayır ver Allah'ım.
6143:1386. ْلَكْشا يِناَق ْبرُقا :ْهَلاَق ,هَرَم اي شِضَرَم نم يِضَرَم اي (تيفش دقف برتقا تلاقف يتجوز اي كضرم نم ضيرم انأ)
Koca dedi ki; karıcım ben senin hastalığından hasta oldum. Kadın demiş ki; Yaklaş ben iyileştim.
Adam eşiyle beraber olmamak için bahane uydurup kaçmak istiyor, eşi ona izin vermiyor. 6264:1410. ْتْيَبلا يف يَذَأ ْهَّيِد ْوَهَيلا
(تيبلا يف يتلا ةيدوهيلا) Yahudi olan evdekiler.
Sana'a21şehrinin atasözlerindendir.
Sana'da bir Müslüman adam yürürken çok güzel bir Yahudi bayan görmüş; maşallah demiş. Onun arkadaşı adamı azarlamış ve demiş ki o güzel, fakat o Yahudi, niye bakıyorsun ki ona. Adam şöyle demiş: Yahudi olan evdeki eşimdir.
1630:453. ْدِلَت ْتَلِبِح امِثْيَح
Nerede hamile oldu orada doğum yapsın.
Kadının hamile olmasına sebep olan kocası doğum masraflarını karşılasın. Bu söz sadece bu amaçla kullanılmıyor başka anlamlarda da kullanılıyor, bir kişi başkasına zarar verecek herhangi bir şey yaptığında o kişi bu duruma tahammül edecek demektir.
151:83.اَياَبَّصلاو ْفوُّصلا اَياَبخَلا َّسَخَأ En kötü saklanan şey kızlar ve yün.
Kızları ve yünü saklama. Yani burada yün saklanınca bozulur kızlarda evlenmeyince evde kalırlar denilmektedir.
88 678:218. ْهَعَّقَرِم ْةَشْبَخ ْهَعَبْرأ مأ
(ةعقرملا ةقرخلاك ةعبرلأا مأ)
Dört çocuğa sahip olan anne çorba gibi olur.
Yemen'in Tihama22bölgesinde kullanılan bir atasözüdür.
Yani çocukları çok olan kadın çok yoğun olur kocasına bakamaz ve bu kadının değeri olmaz.
89
SONUÇ
Çalışmamızda El -Kȃdî İsmail bin Ali El - Ekve’nin yazdığı iki ciltten oluşan El - Emsalü'l
Yemȃniye adlı kitaptaki atasözleri içerisinde aile-akrabalık ile ilgili 460 atasözü tespit edilmiştir.
Tespit edilen atasözleri arasında en çok yer alan çocuklarla ilgili olanlardır ki bunlar 210 tanedir. Bunların ardından karı-koca ile ilgili atasözleri gelmektedir. Karı-koca ile ilgili 133 atasözünden sonra, aile kavramı etrafında söylenen atasözleri gelmektedir ve bunların sayısı 41tanedir. Bunların dışında baba ve anne ile ilgili34, akraba ile ilgili 26, kardeş ile ilgili 13, son olarak dede ve nine ile ilgili 3 atasözü bulunmaktadır. Bu atasözleri arasında Türkçede eş anlamlısı veya benzeri bulunan 64 atasözü tespit ettik. İncelememizde Arapça yazılmış fakat anlamı ve telaffuzu Türkçe olan 3 atasözüne de rastladık. Bu atasözlerini girişte hikâyeleriyle birlikte belirttik. Çalışmamızda atasözleri 10 ana başlık ve 70 alt başlık altında ele aldık. Yemen Hakkında, Sözlü Kültür Geleneği Açısından Atasözleri
ve Özelikleri, Aile Kavramı Etrafında Söylenen Atasözleri, Dede ve Nine ile İlgili Atasözleri, Baba ve Anne ile İlgili Atasözleri, Çocuklarla İlgili Atasözleri, Kardeş ile İlgili Atasözleri, Karı-Koca İlişkileri ile İlgili Atasözleri çalışmamızın ana başlıklarını oluşturmaktadır.
Yemen atasözlerinde, aile ve akrabalık kapsamında en çok yer alanlar çocuklarla ilgili olan atasözleridir. Her ülkede çocuğa verilen önem Yemen’de de verilmiştir. Bu atasözlerinde en çok, çocuğun kötü biri olması ve eğitimi üzerinde durulmuştur. Çocuğun kötü biri olması ile ilgili çok fazla atasözü söylenmesinin bize göre sebebi, bunların çocuklara örnek olması ve çocukların o davranışlardan uzaklaşması içindir. Örneğin; ( ْحِلاَط ْحِلاِّصلا نم ْجِرْخُي)İyi insandan kötü çocuk çıkar. Cesur adamdan korkak çocuk (nesil) olur, gelir. ( ْساَّسَد ْقرِعلا ) Damar en eski dedelere çeker. Soydur çeker, boktur kokar (TDK). Her insan veya yaratık az çok soyuna benzer. Bu atasözlerine benzeyen bir atasözü daha vardır. (Salih adamdan zalim adam gelir).İnsanın iyi veya kötü olması çocuklarını etkilenmez, bu çocuğun aldığı eğitimle alakalıdır. Başka bir örnek; ( ,ْهَمْتِخل يِسرُك دوُع : ْنْيَدْوُع ْدوُعلا نم ْجِرْخُي يِدوَهَي ْفَدْنَم ْدوعو)Bir tahtadan iki tahta çıkar; biri Kur’an için rahle olur, diğeri ise davul için kullanılır. Burada insanın kendi yolunu kendisinin seçebileceği ve olmayı istediği şeye karar verebileceği anlatılmaktadır.
Çocuklarla ilgili atasözlerinde çocuğun eğitimi ve terbiyesinden sonra, evladın değeri ve sevgisi, çocuğun doğumu ve büyütülmesi, çocuk bakımı, çocuk davranışı, dul ve zina çocukları vb. konular işlenmektedir.
Bu atasözlerinden bir kaç örneği şöyle sıralayabiliriz; çocuğun büyütülmesi için söylenen atasözü ( ًلامج حبصي دوعقلا ةيبرتب مق) . Köşeği besle deve olur. Bebeği besle (büyüt) bir gün adam olur. (هِسْفَنِل دَهزِي ريبكلاو ,هِّمأ هِل ُدهزِت ريغَّصلا) Çocuk olanın ihtiyaçlarını annesi takdir eder büyük ise kendisi takdir eder. Yani çocuğun işlerine annesi bakmalı büyükler ise kendi kendilerine hizmet etmeliler. Çocuğun sadece annesini anlayabileceğini atasözü şöyle anlatmıştır; (ينطب هتدلو نم لاإ ديرأ ام مهفي دحأ لا) Dilsizin dilinden anası anlar (TDK). Benim sesimi ancak karnımdaki çocuk bilir. Çocuk anneyi ve anne çocuğu anlar. Çocuk eğitiminde de çocuğun kötü şeyleri bırakabilmesi için hikmetle ve ders vererek bu atasözü söylenir;)هدَي ُهْمِعْطأف ًاقراس كنبا ناَك اذا )Eğer oğlun hırsızlık yaparsa elini yedir. Yani