Evlilik Doyumu ve Beş Faktör Kişilik Özelliğ

Beş faktör modelinin en önemli iddialarından birisi, kişilik boyutları için bir sınıflama sistemi oluşturabilmek ve böylece alanda çok dağınık bir görünüm sergileyen kişilik araştırmaları arasında bir bağlantı kurmaya olanak sağlamaktır. Birçok araştırmacı modelin çeşitli psikolojik yapı ve kavramlarla ilişkisini kurma yolunda çaba göstermektedirler (Somer, Korkmaz ve Tatar, 2004).

Bu konudaki çalışmalar gözden geçirildiğinde, McCrae ve Costa (1985) Norman’ın önerdiği sınıflamanın yeterliğini incelemek için yaptıkları çalışma sonucunda, bu boyutu, analitik, karmaşık, meraklı, yaratıcı, bağımsız, liberal, geleneksel olmayan, orijinal, hayal gücü kuvvetli, ilgileri geniş, cesur, değişikliği seven, artistik, doğal, açık fikirli gibi özellikleri içeren gelişime açıklık boyutu olarak ifade etmiştir. McCrae ve Costa (1987), duygusal tutasızlık boyutunda yüksek kişilerin, daha sıklıkla karmaşık duygularla uğraşmak zorunda olduklarından, daha çok kuruntulu düşünceler ve düşmanca tepkiler gibi uygun olmayan başa çıkma mekanizmalarına başvurabildiklerini ifade etmektedirler. Bu kişiler, yaşadıkları olumsuz duygularla uygunluk gösteren, kendini suçlama türünden düşüncelere daha sık kapılmaktadırlar. Duygusal tutarsızlık boyutunun yalnızca olumsuz duyguları

değil, aynı zamanda bunlara eşlik eden, karmaşık düşünce ve davranışları da kapsadığını belirtmektedirler.

McCrae ve Costa (1988), yumuşak başlılık boyutunda yüksek olan kişilerin başkalarını seven, verici olan, sosyal ilgisi olan insanlar olduğunu ifade etmektedirler. Costa, McCrae ve Dye (1991) yumuşak başlılığın kişilerarası ilişkilerde temel bir boyut olduğu ve ilişkilerin niteliği ile bağlantılı olduğuna dikkat çekmektedirler. Yumuşak başlılığın, kişilerarası ilişkilerde etkili olmasının yanısıra, kişinin kendilik-algısını etkilediği belirtilmekte ve bu faktörü, güven, dürüstlük, elseverlik, uyma/itaat, alçak gönüllük ve merhametlilik alt boyutları ile tanımlamaktadırlar.

Costa, McCrae ve Dye (1991), kişiliğin bir yönü olarak öz denetim boyutunun, hem hareket hem de odaklaşmayı içerdiğinden ilerletici ve ketleyici yönlerini bir arada içerdiği ifade edilmiştir. Özdenetim boyutunun ilerletici yönü, başarı ihtiyacı ve çalışma kararlılığında görülürken, ketleyici yönü ise ahlaki titizlik ve tedbirlilik özelliklerinde ortaya çıkmaktadır. Yeterlilik, düzen, görevşinaslık, başarı çabası, öz-disiplin ve tedbirlilik alt boyutlarının bu boyutu temsil edeceği ifade edilmiştir. Duygusal tutarsızlık, çeşitli araştırmalarda endişeli, güvensiz, kendisiyle uğraşan, sinirli, kaygılı gibi terimlerde tanımını bulan bir boyut olarak ortaya çıkmaktadır. Bu boyutun, normal gruptaki kişiliği anlamak açısından da büyük önem taşıdığı, bu boyutun somatik şikayetler, psikolojik olarak iyi hissetme, çeşitli başa çıkma mekanizmaları ve stresin algılanmasıyla yakından ilgili olduğuna dikkat çekmektedirler.

Bu çalışmalar bağlamında evlilik ilişkisi ve kişilik faktörleri arasındaki ilişkinin incelendiği çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Kelly ve Conley (1987) evlilik doyumu ve kararlılığının kocadaki duygusal tutarsızlık ile tepki kontrolü ve kadındaki duygusal tutasızlıkla ilgili olduğu bulunmuştur. Minnesota Çok Yönlü Kişilik ölçeği kullanılarak 81 evli çift üzerinde yapılan çalışmada, eşlerin kişilik

yönünden uyumlarının evlilik doyumunun önemli bir yordayıcısı olduğu bulunmuştur (Richard, Wakefield ve Lewak, 1990).

Russell ve Wells (1994) evlilik niteliği üzerine kişiliğin etkisini 94 çiftin katıldığı bir çalışmada incelemiştir. Cinsiyetin göz önüne alınmadığı çalışmada, evlilik niteliğinin eşin duygusal tutarsızlığından olumsuz olarak etkilendiği bulunmuştur. Fakat her bir eşin evlilik niteliği üzerindeki en güçlü etkinin diğer eşin evlilik niteliği olduğu bulunmuştur. Bouchard, Lussier ve Sabourin (1999) 446 çiftin katıldığı çalışmada kişiliğin beş faktör modeli ve evlilik uyumu arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Duygusal tutarsızlığın, hem kadınlar hem de erkekler için evlilik uyumunun önemli bir yordayıcısı olduğu bulunmuştur. Yumuşak başlılık, gelişime açıklık, dışadönüklük ve özdenetim kişilik boyutlarının da evlilik uyumunun yordanmasına katkıda bulunduğu görülmüştür. Nemechek ve Olson (1999), eşlerin kişilikleri arasındaki benzerliğin evlilik uyumu ile olan ilişkisini incelemişlerdir. Evli çiftlerle yapılan çalışmada, özdenetim, yumuşak başlılık ve duygusal tutarsızlık boyutundaki eş benzerliğinin evlilik uyumuyla ilgili olduğu görülmüştür. Özdenetim boyutu hariç, benzerliğin uyumla ilgili olan diğer iki boyutunun (yumuşak başlılık ve duygusal tutarsızlık) kadın ve erkekler için farklılaştığı belirlenmiştir.

Fitzpatrick (2001) eşlerin kişilik özelliklerindeki benzerlik ile evlilik doyumu arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Özellikle gelişime açıklık ve yumuşak başlılıktaki benzerliğin her iki cinsiyette de evlilik uyumuyla güçlü bir ilişkisi olduğu görülmüştür. Öz denetimlilik boyutundaki benzerlik, erkekler için evlilik doyumunu yordarken, duygusal tutarsızlıktaki benzerliğin ise kadınlar için evlilik doyumunu yordadığı bulunmuştur.

Beş faktör kişilik özelliğine dayalı olarak, cinsiyet farklılıklarının ilişkilerdeki uyumu pekiştirdiği bulunmuştur. Yumuşak başlılığı düşük, duygusal tutarsızlık düzeyi yüksek olan erkeklerin, çok fazla tepkisel hareket ettikleri ve evlilikte yaşanan gerginlikte yüksek bir riske sahip oldukları görülmüştür. Erkekteki duygusal tutarsızlığın evlilik uyumunun güçlü bir yordayıcısı olduğu bulunmuştur.

Erkeklerle ilgili gerginliklerin en önemli yordayıcılarının, yumuşak başlılığı düşük olan kadınlar olduğu belirlenmiştir. Kadınların evlilik doyumlarının, erkeklerden daha fazla duygusal tutarsızlığa duyarlı olduğu bulunmuştur. Genel evlilik doyumunun, duygusal tutarsızlık, gelişime açıklık ve özdenetim özellikleriyle ilgili olduğu belirtilmiştir (Buss, 1991). Bir başka çalışma evli, nişanlı ve flört eden çiftlerin evlilik ve ilişki doyumu üzerinde kişiliğin etkisini incelemiştir. Kişilik özellikleri Beş Faktör Kişilik Envanteri ve evlilik/ilişki doyumu Çift Uyum Ölçeği ve Kansas Evlilik Doyumu Ölçeği kullanılarak değerlendirilmiştir. Yumuşak başlılıkla, ilişki ve evlilik doyumu arasında olumlu ve önemli bir ilişki bulunmuştur. Gelişime açıklık ile ilişki doyumu arasında olumlu ve önemli bir ilişki bulunurken, duygusal tutarsızlık boyutuyla evlilik ve ilişki doyumu arasında negatif ve anlamlı bir ilişki elde edilmiştir (Zoby, 2005).

Çalışmalar, kişilik özelliklerinden duygusal tutarsızlığın evlilik doyumu üzerindeki olumsuz etkilerini ortaya koyarken, yumuşak başlılık, gelişime açıklık ve özdenetim boyutlarının evlilik doyumunu olumlu olarak etkilediğini ifade etmektedir.

BÖLÜM III

3. YÖNTEM

Bu bölüm, evlilik doyumunun açıklanmasına yönelik araştırma modeli, araştırma grubu, veri toplama araçları, verilerin toplanması, verilerin analizi ve yapısal eşitlik modeline ilişkin bilgileri içermektedir.