Evlenmede Vekalet

Ġslâm hukukunda vekâlet, bir kimsenin kendi iĢini baĢkasına tefviz edip onu bu iĢte kendi yerine ikâme etmesidir. Evlenmede vekâlet, bizzat evlenme aktedebilmek yetkisini haiz olan

39 TġS, No: 1931, s. 37, 38, 39, 40, 110, 119, 120 vd.

40 Süleyman AteĢ, “Ku‟ranı Kerim‟de Evlenme ve BoĢanma Ġle Ġlgili Ayetlerin Tefsiri”, Ankara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi Cilt: 23 Sayı: 1, 1979, s. 2.

41Gül Akyılmaz, “Osmanlı Aile Hukukunda Kadın”, Türkler, 10, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, s. 368.

42 Jülide Akyüz, “Evlenme SözleĢmesinin Önemli Bir Öğesi Olan Mehir Hakkında Bazı DüĢünceler”, Tarih AraĢtırmaları Dergisi, 24, (37), 2005, s. 215.

43 Ġlber Ortaylı, Osmanlı Toplumunda Aile, 11. Baskı, Ġstanbul: TimaĢ Yayınları, 2009, s. 97- 98.

25

kimselerin, bu yetkilerini bir vekil vasıtasıyla kullanabilmeleridir. Evlenmede vekâletin uygulanabilmesi için vekil ve müvekkil bakımından bazı Ģartlar aranmaktadır. Bunlar müvekkil ve vekil bakımından olmak üzere ikiye ayrılır.

Vekil vasıtasıyla evlenecek kimsenin hür, mümeyyiz ve reĢit olması gerekir. Hanefi mezhebi kadın ve erkek arasında bu bakımdan fark yapmadığı halde, diğer üç mezhep bu hakkı sadece erkeklere tanımıĢtır. Nikâhta vekâletin muteber olması için, müvekkilin bizzat evlenme akdetmeye muktedir olması gerekir. Bu sebeble küçük ve mümeyyiz olmayanlar vekil tayin edemezler. Bunlar velileri tarafından temsil olunurlar.⁴⁴

Evlenmede vekil olabilmek için sadece mümeyyiz olmak yeterlidir. Bunun içindir ki köle veya mümeyyiz bir çocuk nikâhta vekil olabilir. Zira yapılan hukukî muamelenin neticeleri sadece müvekkile ait olacaktır. Ayrıca vekilin erkek olması da Ģart değildir. Evlenmede vekâlet yazılı veya sözlü olarak verilebilir. Tevkil sırasında Ģahit bulunması Ģart olmayıp sadece vekaleti ispat bakımından gerekli olabilir.⁴⁵

AĢağıdaki tabloda mehirlerin miktar ve cinslerini, ayrıca evlenen kadınların önceki medeni durumlarını gösteren örnekler verilmiĢtir.

Tablo 8: Sicildeki Bazı Nikah Akidlerinin Durumu

Kayıt No Evlenen Kadının Önceki Medeni Durumu

Mehir Miktarı

V37 / K100 Bikr 4000 Dirhem

V37 / K101 Bikr 5000 Meblağ

V37 / K102 Seyyib 1000 Dirhem

V37 / K103 Seyyib 2400 Akçe

V37 / K104 Bikr 5000 Dirhem

V37 / K105 Seyyib 1000 Dirhem

V37 / K106 Bikr 5000 Meblağ

V37 / K107 Seyyib 1000 Meblağ

V37 / K108 Bikr 6000 Meblağ

V37 / K109 Seyyib 4000 Meblağ

V37 / K110 Bikr 7000 Meblağ

V38 / K119 Bikr 8000 Meblağ

V38 / K120 Seyyib 7000 Meblağ

V38 / K121 Seyyib 4000 Meblağ

V38 / K122 Bikr 5500 Meblağ

44Halil Cin, Ġslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1974, s.

91-92.

45 Cin, a.g.e., s. 90.

26

Tablo 8: (Devamı)

Kayıt No Evlenen Kadının Önceki Medeni Durumu

Mehir Miktarı

V38 / K123 Bikr 10100 Meblağ

V38 / K124 Seyyib 10000 Meblağ

V38 / K125 Seyyib 3000 Meblağ

V38 / K126 Seyyib 4000 Meblağ

V38 / K127 Seyyib 1000 Meblağ

V38 / K128 Bikr 10000 Meblağ

V38 / K129 Seyyib 1000 Meblağ

V39 / K137 Bikr 9000 Meblağ

V39 / K138 Seyyib 3000 Meblağ

V39 / K148 Seyyib 3000 Dirhem

V41 / K159 Seyyib 1000 Dirhem

V41 / K160 Seyyib 1000 Dirhem

V42 / K178 Seyyib 1000 Dirhem

V41 / K178 Seyyib 1000 Dirhem

V42 / K198 Bikr 4000 Dirhem

V43 / K211 Seyyib 1000 Dirhem

V44 / K214 Seyyib 1500 Akçe

V45 / K247 Bikr 12000 Meblağ

V46 / K267 Bikr 13000 Meblağ

V46 / K268 Bikr 16000 Meblağ

V47 / K296 Seyyib 2000 Akçe

V47 / K297 Bikr 4000 Dirhem

V54 / K419 Bikr 18000 Meblağ

V54 / K424 Seyyib 12000 Meblağ

V54 / K428 Bikr 12000 Meblağ

V55 / K445 Bikr 15000 Meblağ

V55 / K450 Seyyib 2000 Akçe

V56 / K459 Bikr 6000 Dirhem

V97 / K607 Bikr 3000 Meblağ

V97 / K608 Seyyib (Gayr-i müslim) 1000 Dirhem

V97 / K609 Seyyib (Gayr-i müslim) 1000 Meblağ

Osmanlı sosyal hayatında boĢanma fazla yaygın değildi. Sicilde sadece iki adet boĢanma kaydı bulunması bu durumun en bariz örneklerindendir (Bkz. Tablo 9). Ġslam hukuku boĢanmayı kabul etmekle birlikte hoĢ görmemiĢ ve tavsiye de etmemiĢtir.⁴⁶ Sadece aile hayatının yürütülmesinin imkansızlığı halinde bu yola müracaat edildiğini kayıtlarda görmekteyiz.⁴⁷

46 Hüseyin Öztürk, Kınalızâde Ali Çelebi’de Aile, Ankara, 1990, s. 97-132.

47 TġS, No: 1931, s. 28.

27

Tablo 9: BoĢanma Kayıtları

Kayıt No Mahalle Erkek Kadın BoĢanma Sebebi

V28 / K83 Ġmaret Mustafa BeĢe Ġbni Osman

Dellake Saliha Binti Ali

ġiddetli geçimsizlik üzerine açılan boĢanma davasıdır.

AnlaĢmalı boĢanma gerçekleĢmiĢtir.

V28 / K85 Hasan Ağa Mescidi

Mehmed bin Ali Fatıma binti Uzun Mehmed

Rızası dıĢında evlendirilen kadının boĢanma davasıdır.

2.2. Miras

1931 numaralı sicilde nikahtan sonra en fazla bahsi geçen konu miras konusudur. Miras konusunun büyük çoğunluğunu tereke defterleri oluĢturmaktadır. Tereke defterlerinde ölen kiĢinin mal varlığı miktar (vukiyye)⁴⁸ ve değeriyle (kuruĢ, meblağ akçe, para)⁴⁹ birlikte en ince ayrıntısına kadar verilmiĢtir. Bu kayıtlarda bütün muhallefatın değeri tespit edildikten sonra “ teçhiz ve tekfin, emniye, hidamiye çukadariye, irsaliye, kalemiye, emin-i beytül mal, resm-i adi, dükkan kirası” gibi masraflar ve kiĢinin bıraktığı borçlar “mine‟l-ihracat” baĢlığı altında toplanarak toplam değerden düĢülür. “ Sahihü‟l-baki” adı altında gerçekte kalan değer zikredilir. Eğer ölen kiĢinin varisleri biliniyorsa, tereke defterinin sonunda geriye kalan değer hisseler halinde, eĢine, çocuklarına, kardeĢlerine, babasına, annesine ve diğer yakınlarına paylaĢtırılmaktaydı. Ölen kiĢinin vasisi var ise varisleri ortaya çıkana kadar tespit edilen değer vasi elinde tutulmaktaydı. Varisleri yoksa tespit edilen değer beytü‟l-mal‟a intikal ettirilmekteydi (Bkz. Tablo 9). Bazı kayıtlarda ölen kiĢinin ardında bıraktığı muhallefatın eĢine, çocuklarına ve yakınlarına taksimi önemli bir husus olması hasebiyle bu gibi konularda anlaĢmazlığa sebebiyet vermemek için vasi-i muhtar tayin edildiğini görüyoruz. Taksimatı yapan vasinin halk arasında güvenilir ve dindar olarak bilinmesi esastır.

Kayıtlarda miras konusuna dahil ettiğimiz nafaka ve kisve temini ile ilgili hususlar da geçmektedir. Bu kayıtlarda ölen kiĢinin ardında bıraktığı bakıma muhtaç eĢi, çocuğu, anne ve babası için günlük olarak akçe miktarı belirlenmekteydi.

Tablo 10: Tereke Defterlerindeki Muhallefatın Durumu

Varak No Kayıt No

Tereke Sahibinin Bulunduğu Yer

Terekenin

Toplam Değeri Gerçekte Kalan Değer

Tereke Sahibi Terekenin Son Durumu

V1 / K1

Memleketi: Bosna Ölüm Yeri: Bâb-ı Bazar Mahallesi

90 gurûĢ

18 pâra 16 gurûĢ 13 pâra BoĢnak Hüseyin

Beytü‟l-mal‟a kaldı

48 Vukiyye=1282 gr. Bkz: Walther Hinz, Ġslam’da Ölçü Sistemleri, (Çev. Sevim Acar), Ġstanbul : Marmara Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1990, s.30.

49 Kur tespiti için bkz: ġevket Pamuk, Osmanlı Ġmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, Ġstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 2007, s. 143-153.

28

Tereke Sahibi Terekenin Son Durumu

Hasan Reis Beytü‟l-mal‟a kaldı

142 pâra Burnaz Mehmed

BeĢe

Abdullah Vâsi elinde

V3 / K10

Kirkor Vasi Elinde

V3/ K11 Memleketi: Atina Ölüm Yeri: Yenihan

17 gurûĢ 30 pâra.

7 gurûĢ 10 pâra Abdullah Beytü‟l-mal‟a kaldı V4 / K13 Memleketi: Of Kazası‟ndan

Handos Köyü Ölüm yeri: Ekizzâde Hasan Ağa Hanı Ölüm yeri: Espiye Madeni

1518

29

Tereke Sahibi Terekenin Son Durumu

V8 / K28 Memleketi: Ġstanbul Ölüm yeri: Sürmene

551 gurûĢ 33 pâra

432 gurûĢ 33 pâra

Ġbrahim Ağa Vasi elinde

V10 / K35 Monla Siyah

167 gurûĢ Havva binti El-hâc Ali Efendi

V24 / K71 Ortahisar Mahallesi

340 gurûĢ 30

30 2.3. Mülk SatıĢı

Sicilde bu konularla ilgili toplam 12 kayıt bulunmaktadır. Mülk satıĢları genellikle vekalet yoluyla yapılmaktaydı. SatıĢa konu olan mülk tafsilatlı olarak tarif edilir, sınırları belirlenirken yönlere göre komĢu mülkler veya yol olduğu belirtilirdi. Mülkün bulunduğu mahalle fiyatların tespit edilmesinde önemliydi. Mülk satıĢları dönemin sosyal yaĢamını anlayabilmede Müslüman ve gayr-ı müslümler arasındaki iliĢkileri incelemede önemli hususlardan biridir. Ayrıca mülk satıĢları devletin sosyo-ekonomik yapısının anlaĢılmasında önemli kaynaklar arasında zikredilebilir. Alım – satım yapan kiĢilerim Müslüman veya gayr-ı müsülüm oldukları ve cinsiyetleri belirtilmiĢtir (Bkz. Tablo 11).

Tablodan anlaĢılacağı gibi en çok satıĢ yapılan gayr-ı menkul, içindeki diğer kısımlar ve yapılarla birlikte satılan bahçeli evlerdir. SatıĢa konu olan evin bahçesinde bulunan kiler, tuvalet, ahır, kuyu, gibi kısımlar ve meyveli ve meyvesiz ağaçlar ayrıntılı bir Ģekilde belirtilir.

Bu durum için tabloda diğerleri ifadesi kullanılarak kısımların isimleri tekrar sayılmamıĢtır.⁵⁰

Tablo 11: Kayıtlarda Mülk SatıĢlarının Seyri