Evlenme Öncesi

3.2.2.1.1. Kız Beğenme ve Dünür Gelmesi

Kız beğenme ve dünür gelme toplumumuzda sıklıkla rastladığımız gelenek- lerden biridir. Oğulları evlenecek çağa gelen aileler, uygun bir kız bulmak için uğra- şırlar. Genellikle düğün merasimleri, komşuluk ziyaretleri bunun için önemli fırsat- lardır. Kızın beğenilmesinden sonra oğlanın da görüşü alınarak durum kız tarafına bir vesile ile bildirilir. Kız tarafına bildirildikten sonra herkesin sayıp sevdiği bir kişi ile birlikte kız istemeye gidilir. Burada da çeşitli âdetler karşımıza çıkar. Örneğin gelin adayı kız, misafirlere kahve ve çay ikramında bulunur; eğer kızın gönlü varsa gelenlere yakınlık gösterilir, yok ise fazla umut verilmez vb. gibi.

Şadiye bu defa ütüyü prizden çekip, iki elini beline dayayarak: - Songül’ü istemeye gelecekler dedim, duymadın mı?

Başkan aynı dalgınlıkla dönüyor. - Hı!...

- Songül’ü istiyorlar. (TÖ/140)

- Songül’ü istiyorlar diyorum, kızımızı istemeye gelecekler. (TÖ/141) Demek Songül’ü istemeye geleceklermiş. (TÖ/143)

- Eee…

- Şey diyorum, şu Kezban’ın Rahime… - No’lmuş Rahime’ye?

- Hiç canım, geçende bulgur çekerken geldiydi annesiyle… - Evet.

- Serpilmiş maşallah gelinlik kız olmuş. - Sahibi düşünsün, Allah bağışlasın.

- Düşünür düşünmeye de, biz de düşünsek diyorum. Lokmalar boğazıma dizi- liyor; bu karı milleti bazen işi yokuşa sürer de erkeklerin nefesini böyle keser işte.

- Yahu dellendirme adamı. Çıkar ağzından baklayı.

- Rahime’yi kaçırmayalım derim ben, oğlanı everelim. (BÖ/147)

Allah’ın emri, Peygamber’in kavli diyerek Nimet’i Cesur’a istediler. (RP/174) 3.2.2.1.2. Başlık ve Çeyiz

Geleneklerimize baktığımızda anne çocuğunun cinsiyetini öğrenir öğrenmez hemen çeyiz düzmeye başlar ve evlendiği güne kadar, çeyiz düzme devam eder. hat- ta bununla ilgili bir atasözümüz de var: Kız beşikte çeyiz sandıkta. Bir kız için çeyiz, baba evinden ayrılırken aynında götürdüğü en değerli hazinedir. Bu hazine –çeyiz- çeyiz sandığı denilen sandıklarda saklanır. Neler yoktur ki o sandıkta: Oyalı yazma- lar, işlemeler, kaneviçeler, örmeler, çoraplar… Hatta günümüzde bunların dışında tencere tava takımları, vitrin içi süsleme eşyaları ve daha neler neler…

Başlık ise daha çok doğu bölgelerimizde devam eden bir gelenektir. evlene- cek kızı olan aileler kızlarına karşılık başlık parası isterler.

Dinimize göre ise gelinlik kızın sosyal hakkı olan mehir vardır.

Bu yorgan Zeynep kızın çeyizine dikiliyor. Tanıdın değil mi Zeyneb’i? (BB/41) Bir iki aracı gönderdim, ağzını aradılar, yüklüce bir başlık parası kopartırsa davadan vazgeçecek. (H ve T/83)

Ucu Muhtar’ın evine çıkan her işe koşuyordu. Yine de kendi hesabına her şe- ye çare bulduğu halde şu başlık işi onu yiyip bitiriyordu. (BÖ/74)

Semerin bir yanına Rahime’nin ceviz tahtasından sandığı sarıldı. (BÖ/166) “Aile fakir, gerçi buralarda o âdet kalktı ama yine de başlık parası sayalım, sevaptır.” demiş. (MM/10)

- Bu benim kızın çeyizinden kalmadır. Kızım öldü. Çeyizi sandıkta basılı kal- dı. Çürüyor. Dedim ki bir işe yarasın. (MM/147)

3.2.2.1.3. Söz ve Nişan

Geleneklerimizde söz kesiminde genellikle son kararı erkekler verir. Söz ke- simi günü gelin kıza takılacak takılar, alınacak eşyalar kimi yöremizde kadınlar ara- sında kimi yöremizde de erkekler arasında konuşulur.

Nişanı genellikle kız tarafı yapar. Nişan salonda veya kız tarafının evinde olur. Her iki tarafın akrabaları da bu törene katılır. Erkek tarafı gelin kıza takılar ta- kar, kız tarafı meşrubat, pasta ikramında bulunur.

Çalışmamızda sadece Beyhude Ömrümde nişan geleneğine rastladık.

İki genç ergenliğe erişince birbirlerini gerçekten sevmiş, bu durumu “Oh ne âlâ” diye karşılayan aileleri nişanı takmışlardır. (BÖ/45)

3.2.2.1.4. Kız Kaçırma

Bazen iki genç birbirini sever, fakat ailelerden biri ya da her iki taraf da bu duruma karşı çıkabilir. Buna dayanamayan gençler kaçmaya karar verir.

Bunun örneğini Uzun Hikâye’de görüyoruz. Bulgaryalı Ali, sevdiği Münire’yi ağabeyleri vermeyince kaçırmaya karar verir ve Münire’yle kaçma plânı yapar. Herkesin sinemada olduğu bir anda da tozu dumana katarak Münire’yi kaçırır.

Bu dayak ve dayatma annemin kaçma kararını etkilemiş. Bunlar işi ayarlayıp Sülüman Pelvan’ın Balçık İskelesi’nde kayıkçılık yapsan bir ahbabı ile belli gece ve belli saat üzerine anlamışlar. Annem bir yolunu bulup bohçası ile iskeleye inecek, babam onu orada bekleyecek, kayığa atladıkları gibi Üsküdar’ı tutacaklar. Ondan sonrası, Allah kerim, plan bu. (UH/15)

Kargaşa, bağırtı, yangın devam ededursun, babam son sürat koşarak, iskeleye iniyor, annem daha önce gelmiş zaten, kayığa atlıyorlar, ver elini Üsküdar… (UH/17)

3.2.2.2. Evlenme Anı 3.2.2.2.1. Nikâh

Türk toplumunda iki türlü nikâh işlemi yapılması bir gelenektir. Öncelikli ni- kâh, devlet tarafından kabul edilen ve evliliğin garantisi olan resmi nikâhtır. Bu nikâh genelde düğünden önce ya da düğün sırasında resmi yetkililer tarafından yapılmaktadır. Resmî nikâh Atatürk’ün Türk kadınına yaptığı en önemli hizmetlerden birisidir.

Bu Böyledir isimli hikâyede nikâhlamak ifadesi geçmektedir.

Diğer bir nikâh çeşidi ise dinî kurallara göre yapılan nikâhtır. Bu cumhuri- yetten önce kullanılan ve günümüzde de devam eden dinî bir gelenektir. Dinî, nikâh, düğün törenin son aşaması olup genellikle, düğün bittikten ve misafirler yavaş yavaş dağılmaya başladıktan sonra aile büyüklerinin bulunduğu ortamda din görevlisi tara- fından kıyılır. Hikâyelerde bu nikâhın örneğini göremiyoruz.

Şu Süleyman’ı gözüm tutuyor ama, bacımın şerrinden korkmasam, Şükriye’ye nikâhlardım giderdi… (BB/53)

3.2.2.2.2. Düğün

Evliliğin son aşaması düğündür. Kız isteme, söz, nişan, mübarek, dürü, san- dık götürme, ev döşeme, resmî nikâh, dinî nikâh ve en son düğün. İki gencin mü- rüvvetini görmek isteyen anne babalar için son tatlı telaştır düğün.

Konya’da genellikle düğün günü sabahtan öğleye kadar misafirlere kuşbaşı etli düğün pilavı, bamya, yoğurt çorbası, zerde, şurup vb. yemekler ikram edilir. Bu yemekler özel olarak tutulan aşçılar tarafından kazanlarla yapılır. Büyük büyük sof- ralarla kaç sefer misafir ağırlanır. Eş dost da düğün sahibinin bu gününde koşturur.

Öğleden sonra ise konvoylarla gelin almaya gidilir. Onca yorgunluktan sonra gelinini evine getiren kayınvalide ve kayınpeder artık rahatlamıştır.

Hikâyelerde ise daha çok davullu zurnalı düğün örnekleri görülmektedir. Köy yerlerinde düğünler, hem maddiyattan hem de işten güçten dolayı genel- de sonbaharda harman zamanı yapılır.

Şimdi yaz; iş-güç zamanı. Harman sonu düğün var. (BÖ/20) Dervişe bak sen.

Yukarı mahallede düğünü oluyor, bu burada bizim oğlanın göçünü yüklüyor. (BÖ/166)

Zamanın birinde bu civardan bir düğün alayı geçmektedir. İki kardeş aynı günde gelin oluyor, yani bir nevi çifte düğün. (MK/10)

Size öyle bir düğün yapacağım ki dilden-dile dolaşacak. (RP/171)

Doktor’un dediği gibi Nimet’le Cesur’un düğün dillere destan oldu. (RP/179) Adam düğünü ister Kardeşler Düğün Salonu’nda yapsın ister Hilton’da; tö- ren vals ile başlar, sonra tango yapılır ama, kafalar bulunup vakit gece yarısını ge- çince ceketler fora edilir ve davul-zurna bütün ihtişamı ile arz-ı ednan eder. (C/16)

Pastacı düğünü yaptı, kızı köyden alıp tepedeki o eski mahalleye getirdi. (MM/10)

3.2.3. Ölüm

Ölüm, somut olarak insan yaşamının sona ermesidir; ama insan toplulukları- nın inanış ve törenlerinde, bu olayda, doğum ve düğün gibi bir geçiş aşaması değe- rini taşır; ölümden sonra da ölünün yaşayanlarla ilişkileri, alışverişleri süre gitmek- tedir. Sedat Veis Örnek eserinde ölüm olayı vesilesi ile beliren töreleri ve düzenle- nen törenleri üç kesimde ele almıştır:

I. Ölüm öncesindekiler, II. Ölüm sırasındakiler, III. Ölüm sonrasındakiler. Okuduğumuz hikâyelerde yalnız ölüm sonrası unsurlarına rastladık.

Anasın sordum. O da bilmiyor. Kadın kayıp. Öldü mü, kaldı mı meçhul. (RP/161)

3.2.3.1. Kefenleme

Kefenleme, İslâm inancına göre ölen kişinin gömülebilmesi için; ölünün yıkan- ması ve yıkandıktan sonra kefen denilen beyaz ve temiz bir beze sarılması işlemidir. Bu işlem din görevlileri tarafından gerçekleştirilmekte olup belirli şekil ve şartlara bağlıdır.

Sen de dünyaya kazık çakacak değilsin, günün birinde seni de kefenleyip gömecekler. (BB/41)

3.2.3.2. Gömme Hususiyetleri

Gömme merasimi ölünün toprağa defnedilmesidir. İslâm dinine göre cenaze çok fazla bekletilmeden yıkanıp kefenlenip toprağa gömülmelidir.

Musalla taşı, yeşil örtü ve tabut İnsan irkiliyor. (YTYS/108) Emrullah Hoca da öldü. Köyün direği yıkıldı.

Bir Köroğlu bir Ayvaz idiler senelerdir. Onun da çoluk çocuğu gurbette. gel- diler, defnettiler, gittiler. (BÖ/161)

Avcı Bilâl neden sonra kalkıp, sanki olan biteni başından beri görüp gözle- miş gibi doktorla adamın yanına geliyor:

- Siz onu bana bırakın doktor bey, diyor.

Kenanla ikimiz dönüşte cenazeyi götürürüz. (MK/146) Şapkacı Bacı böyel bir günde öldü. (RP/157)

Tam Emrem Yunus’un tarif ettiği şey. İşte bir garip ölmüş ve üç gün sonra duyulmuş. Belediye’ye haber verdiler. Mahalleden birkaç kişi. Cenaze o karla karı- şık yağan yağmurun altında kalktı. (RP/158)

3.2.3.3. Vasiyet

Vasiyet, hem eski inanışlarımızda hem de İslâmi inanışlarımızda önemli bir yere sahiptir. Ölen bir insanın son arzusudur ve onu yerine getirmek bir borçtur. va- siyet, içerik olarak her şeyi kapsayabilir. Vasiyet genelde yerine getirilmeye çalışılır. Çünkü yerine getirilmesi ölen kişinin anısına saygısızlık olarak kabul edilmektedir.

Son nefesini vermeden başına toplananlara Deli Derviş’i vasiyet etti. Hane- sini, iki tarla bir çayırını, çayırın başında kalmış ceviz ağacını, varını yoğunu bağış- ladı. Oğullarının canına minnet. (BÖ/161)

Hey gidi Hacı abi.

3.2.4. Günlük Hayatla İlgili Gelenek ve Görenekler