Nasıl Etkinlik Oluştururum?

Yapılan bilimsel çalışmalarda öğretimde birinci elden kaynak kullanımının; derslerde öğrencilerin geçmişe ait olaylarla ilgili kanıtlara ulaşması, onları sorgulayıp değerlendirerek kendi tarihsel bilgilerini inşa etmeleri, aktif öğrenme ve eleştirel düşünme becerilerinin geliştirilmesine, muhakeme yapma ve problem çözme becerilerinin de kazandırılmasına yardımcı olduğunu ortaya koymaktadır.

Belgelerin öğretim materyali olarak hazırlanması ile ilgili temel bazı bilgiler verildikten sonra bunların nasıl etkinlik haline getirilebileceği konusunda örnekler verilmeye çalışılacaktır. Çalışmadaki belgeleri kullanarak hazırlanan etkinliklerin, tüm öğretmenlere sunulması ve bu etkinliklerin derste kullanılmasıyla konunun çok daha iyi oturacağı ve zenginleşeceği şüphesizdir. Öncelikle yazılı bir belgedeki bilgileri genel anlamda şöyle özetleyebiliriz:

Şekil 11. Yazılı Belge Bilgileri

Tarih öğretiminin eğitimsel amaçları bir model olarak ele alınırken tüm amaçlar içerisinde kanıtın (belgenin) önemli bir yere sahip olduğuna dikkat çekilmektedir. Aşağıda üç temel amacın içerisinde kanıtın (belgenin) değeri ve önemi ele alınmıştır.

Beceri ve yeteneklerle ilgili olarak etkili bir tarih öğretimi için gerekli olan bilişsel davranışlar ortaya konmaktadır. Bu davranışların bazıları kısa sürede kazanılabilirken bazılarının kazanılması daha uzun süre alabilir. Aşağıda bu becerilerden bazıları

verilmiştir. Burada doğrudan kanıt (belge) kullanımına yönelik tarih öğretiminin amaçlarıyla uygun olan becerilere yer verilmiştir.

Beceriler ve Yetenekler

A. İç Kanıta Dayalı Belgeleri Anlama

1. Kavrama İçeriği özetleme, terimleri anlama

2. Çeviri Birinden diğerine çevirme, örneğin; istatistikî bilgiyi tablolaştırma

3. Seçim Kanıtın ya da olgunun bir parçasını belirlenen probleme ilişkin olarak seçme

4. Analiz Kanıtın iki ya da daha fazla parçasını karşılaştırma B. Dış Kriterleri Kanıta Uygulama

5. Tanıma Öğrenilenden farklı olarak, bağlam içinde bir olguyu tanıma 6. Uygulama Materyali kendi bilgi ve yaşantısı ile modern fenomenal fikirlerle

ilişkilendirme

C. Yaşa ve Yeteneğe Bağlı Olarak İç Kanıt ya da Dış Kriterlerden Yararlanabilme Becerileri

7. Sentez Bir çok kaynakların sağladığı malzemeyi seçerek, bunu yaratıcı kompozisyon şeklinde bir çeşit iletişim biçimine dönüştürme 8. Çıkarım Kanıtın diğer kısımlarına ya da daha geniş tarihsel ve genel

çerçeveye başvurarak, kanıttaki problemleri açıklama

9. Yargı

Kanıtın kaynağı ya da yazarına yönelik bilgilere ilişkin olarak stil ya da içeriğine başvurarak, kanıttaki güvenilirlik, taraflı kanıları belirleme

(Akt. Doğan, 2007: 42-43)

Kanıtla İlgili Düşünme Türleri Geliştirmek İçin Basit Bir Model Soru Türleri Düşünme Aşamaları Özellikleri Sorular Bilgiyi Ortaya Çıkaran Sorular Gelişme

Bu sorular olguları doğru olarak hatırlama, tanıma ya da gözleme gerektirir.

Tek bir doğru cevap

Bu hangi maddeden yapıldı? (nesneler için)

Bu kaynaktaki karakterlere neler oluyor?

aramaları yönünden kapalı sorulardır. Yansıtmayı Ortaya Çıkaran Sorular Yargılama

Bu sorular kişisel (belki de eşsiz) cevaplar temin eder. Seçme, değerlendirme ve bir görüş ya da inancın düzenlenmesini gerektirirler.

Bunun gibi kaynakları korumak için para harcamalı mıyız?

Bu mektubun yazarına inanmak için makul bir gerekçe var mı? Anlamayı Ortaya Çıkaran Sorular Ayıran Bu sorular mümkün olan doğru bir cevabı aramayı gerektirir.

Bu sorular, hayal gücünü kullanmayı, bir hipotezi (iddiayı) düzenlemeyi problem çözme yeteneğini gerektirir.

Tahmin, çıkarım ve yeniden yapılandırmayı gerektirir.

Bu nesnenin veya mektubun tasarımı nasıl geliştirilebilir? Anlatımları kullanarak kaynakta geçen olayları

yorumlamada neler önerebilirsiniz?

Birleştiren

Bu sorular en iyi ya da en uygun cevabı ararlar.

Çoktan bilinen ya da anlaşılmış konular üzerinde odaklanırlar.

Açıklamalar, yorumlar, karşılaştırmalar ya da karşılıklı ilişkileri gerektirebilirler.

Bu nesne ne için kullanıldı? Bu mektup neden yazıldı?

Bu mektubu nasıl

kullanabilirsiniz?

Kanıt bunu ileri sürmenin doğru olduğunu gösteriyor mu?

(Akt. Doğan, 2007: 81-82)

Orijinal bir belgenin öğretim materyaline dönüştürülmesi sürecinde, üç temel sorun ortaya çıkmaktadır. Bunlar:

1. Öğretim materyali olarak kullanılmak üzere seçilen belgenin kazanıma uygunluğu,

3. Belgenin kazandırılması beklenilen bilgi, beceri ve değerleri kazandıracak bir öğretim materyaline dönüştürülmesidir.

Bu temel sorunlar yaptığımız ön çalışma sonrası giderilmeye çalışılmıştır. Sitemizde kazanıma uygun belgeler seçilmeye ve bunların öğretim materyali haline getirilmesine çalışılmıştır. Son aşamada ise bazı örnek etkinlikler verilmiştir. Belgenin öğretim materyali haline gelip gelmediği konusunda düşüncelerinizi bizimle paylaşabilirsiniz. Bu anlamda öğrencilere sunmadan önce belgenin öğretim için hazır olduğuna emin olmalısınız.

Belgelerin öğrenciyi aktif kılacak şekilde bir öğretim materyali haline dönüştürülmesi yani bunun bir etkinlik ile öğrenciyi aktif kılacak şekilde sunulması önemlidir. Belgelerin kullanımını sınıfta düzenlemek için dört hususa dikkat etmek gerekir:

1) Etkinlik Türü: Belgeler nasıl kullanılabilecek? (sınıf tartışması, yazılı rapor, sınıf içi sunum, rol oynama veya diğer öğretim stratejileri olarak mı kullanılacak?) Burada belgenin nasıl kullanılacağına ilişkin olarak bir öğretim stratejisinin seçilmesi gerekmektedir.

2) Sınıf Yönetimi: Bir etkinlik için öğrencileri nasıl organize edeceksiniz? Belge etkinliğine bireyleri, küçük grupları veya bütün sınıfı mı dâhil edeceksiniz? Burada dikkat edilecek husus mümkün mertebe tüm sınıfın aktif olmasıdır. Ancak sınıf mevcudu ya da yapılacak etkinlik için kullanılacak öğrenci miktarı gibi faktörlere göre farklı değerlendirmeler yapılabilir.

3) Zaman: Öğrencilere görev dağılımını yapmak için ne kadar gerekli zaman kullanacaksınız? Bu değerlendirme yapılırken gerçekçi olunmaya çalışılmalıdır. Müfredatın o kazanım için belirlediği zaman temel olmakla birlikte bu husus da esnetilebilir.

4) Değerlendirme: Belgelerle bu deneyimin sonuçları olarak öğrencilerin ortaya koyacakları ürün veya performans ne olacaktır? Öğrencinin gerçekten o kazanımı alıp almadığının değerlendirmesi gerekmektedir. Gerçekten hazırladığımız etkinlik bunu sağladı mı? Bu sorunun yanıtı öğrencilerin sınıf içi etkinliklerin uygulanması aşamasında gözlemleneceği gibi ürün olarak da (çalışma yaprağı, yazı, şiir, resim, gazete hazırlama vb.) görülebilir.

Öğretim Etkinlikleri

Belgeler dört öğretim aşaması içerisinde değişik şekillerde kullanılabilir. Genel başlıkları ile bunlara şu şekilde değinebiliriz:

a) Odaklaşma Etkinlikleri

Bir ya da iki kısa belgeyi sınıfta ders başlangıcı olarak kullanabilirsiniz. Odaklaşma etkinliği için seçtiğiniz belgeyle; bir bulmaca, bir zıtlık, bir teklif, anlayış ya da bir deneyim sunulabilir, empati geliştirebilirsiniz.

Bu etkinlikler, belgeler hakkında iyi tasarlanmış bir veya iki soru üretilerek yapılabileceği gibi, üretilen sorular bir sınıf tartışması için veya öğrencileri bölerek sorulara cevap vermesi için bir kıvılcım olarak da kullanılabilir. Öğrencilerin belgeye yönelmesini teşvik etmek amacıyla serbestçe etkileşimlerini yazmaları istenebilir. Öğrenci görüşleri arasındaki farklılıklar sınıf içerisinde karşılaştırılabilir. Bir veya iki belge gözden geçirildikten sonra küçük öğrenci grupları tarafından öğretim konusunun gelişimine göre soru listeleri de oluşturulabilir.

b) Soruşturma etkinlikleri

Bu tür etkinliğin amacı öğrencilerin belgelere soruşturma yaklaşımıyla eğilmesini sağlayarak, konuyla ilgili ana kavramları buldurmaktır. Sorgulayıcı bir yaklaşımı geliştirmek için bir dönem, bir kavram veya bir konu üzerindeki birçok kaynaktan oluşan bilgi ve belgelerin öğrencilere sağlanması gerekmektedir. Öğrenciler sitemizi, interneti veya diğer araştırma araçlarını kendilerine birinci elden kaynak paketleri oluşturmak için kullanabilirler.

Öğrenciler birinci elden kaynakları kullanarak, bir konu hakkında sorulara cevap verme, hipotez geliştirme, onu test etme veya çıkarımda bulunma becerilerine sahip olabilirler.

c) Uygulama etkinlikleri

Öğrencilerin kitaptan öğrendikleri kavramları, uygulamalarda hareket noktası olarak kullanabilirsiniz. Öğrenciler, çalıştıkları belgeler ile ders kitabının anlattıklarına alternatif oluşturma veya onu genişletme yeteneğine sahip olabilmektedir. Belgelere dayanarak kaynağın yazarı tarafından yapılan çıkarımı savunmayı veya çürütmelerini öğrencilerinizden isteyebilirsiniz. Bunu yaparken öğrencilerden kendi çıkarımlarını destekleyecek araştırma yapmalarını da bekleyebilirsiniz. Ayrıca sunacağınız yeni belgelerle birlikte, öğrencilerinizin var olan bilgilerini gözden geçirdiklerini gözlemleyebilirsiniz.

d) Değerlendirme Etkinlikleri

Belgeler, öğrencilerin beceri ve kavram düzeylerini geliştirmelerini değerlendirmek için faydalı birer araç olabilirler. Öğrencilerin becerilerini ve onların

öğrendiklerini değerlendirmek için belgeleri kullanabilirsiniz. Öncelikle konuyla ilgili değerlendirme etkinlikleri için kullanabileceğiniz belgeleri seçmeniz gerekmektedir.

Belge hakkında bir özet yazdırmak, belgenin konuyu nasıl desteklediğini açıklatmak, belgeye dayalı bir sunum hazırlatmak, bir konu hakkında müze sergisi oluşturmak için belgeler seçtirmek, seçilen belgelerin haklılığı, doğruluğu hususunda manşet yazdırmak, belgenin oluşturulduğu zamanda yaşamış birisinin durumunu alarak belgeye (konuşma, gazete makalesi, nasihat veya dini vaaz) karşılık verdirmek veya yanıt yazdırmak, çalışılan konuyla ilgili belgelerden elde edilebilecek önemli bakışları yansıtan görsel bir sergi (poster, dergi kapağı ve resimli zaman çizelgesi) hazırlatmak ilk akla gelen değerlendirme etkinlikleridir (Doğan, 2007: 138-145).

Belgelerle etkinlik hazırlamada genellikle geliştirilmiş çalışma sayfaları da kullanılmaktadır. Konuya ve belgenin içeriğine göre bu şablonlar (çalışma sayfaları) zenginleştirilebilir. Aşağıda bu çalışma sayfalarının örnekleri yer almaktadır.

Örnek 1:

Yazılı Kaynak Analizi

I. Kaynağın İçeriği ve Kaynağını Tanımlama 1.Başlık:

2.Yazar(lar):

3.Yayınlanma veya yazılma tarihi: 4.Yayınlandığı veya yazıldığı yer: 5.Kaynağın türü:

6.Yazarın yazma amacı:

7.Yazarın muhatabına yönelik niyeti: II. Kaynağın İçeriğinin Analizi 1.Kaynağın ana konusu:

2.Kaynakta bahsedilen temel kişi ve gruplar: 3.Tartışılan temel sosyal / politik konular: 4. Vurgulanan bakış açısı:

5.Kişisel değerler/açığa çıkan taraflılık :

6. Şüphelenilen yanlışlar veya yanıltıcı ifadeler: III. Kaynağı Değerlendirme

1.Kaynak güvenilir mi? Açıklayın: 2.Kaynak faydalı mı? Açıklayın:

3.Bu kaynaktan ne öğrenilebilir?

(Akt. Doğan, 2007: 378, Işık, 2008: 274-275)

Örnek 2:

Farklı Görüşteki Belgelerin Karşılaştırılması (5 N+1 K)

Sorular Birinci Belge İkinci Belge

Ne? Ne zaman? Nerede? Nasıl? Neden? Kim? Belgenin Ana Konusu Nedir? Belgenin Güçlü Yanları Nedir? Belgenin Zayıf Yanları Nedir?

Hangi belgede anlatılanlar size doğru gelmektedir. Nedenini açıklayınız.

……… ……… ……….……… ………..

Örnek 3:

Belgelerin Yorumlanarak Tablolaştırılması

Okuduğunuz belgeleri konusuna göre ilgili olduğunu düşündüğünüz yere koyunuz. Neden o başlığı seçtiğinizi kutu içerisinde belirtiniz.

Belgenin Numarası Kuvayımilliye Yanlısı Kuvayımilliye Karşıtı Çekimser Belge 001 Belge 002

Belge 003 Belge 004 Belge 005

Belgelere baktığınızda hangi görüş daha ağır basmaktadır. Sizce bu görüş doğru mudur? Nedenleriyle açıklayınız. ……… ……… ……… ……… ………. ……… …….. Örnek 4:

Öğrencilerinizden bir konu ile ilgili 5 tane soru üretmelerini ve bunların cevaplarını bildikleri kadarıyla yazmaları istenir. Daha sonra konuyla ilgili belgeler okutularak kendi cevaplarıyla belgeye göre cevapların karşılaştırılması istenir.

Sorularım-Cevaplarım

Sorularım Cevaplarım Belgeye Göre

Örnek 5:

Kitaptaki Bilgiler ile Belgelerin Karşılaştırılması A. İçerik Yönünden

Ders kitabımızla

belgemizde yer alan hangi

bilgiler birbirini desteklemektedir?

(Kısaltarak, başlıklar halinde yazınız.)

Belgemizde yer alıp ders kitabımızda yer almayan bilgiler nelerdir?

Ders kitabında yer alıp belgede yer almayan bilgiler nelerdir?

B. Bakış Açısı Yönünden

Belgemiz konuyu nasıl bir bakış açısı ile sunmaktadır?

Ders kitabımız konuyu nasıl bir bakış açısı ile sunmaktadır?

(Kaynak: Yenilikçi Tarih Öğretimi Etkinlik Örnekleri, 2012: 284)

Çalışma yapraklarının dışında belgelerin sorularla da incelenmesi mümkündür. Belgelerin sorularla incelenmesi aşamasında kullanılan soru tipleri ve açıklamalarını lütfen inceleyeniz.

Belgelerin Sorularla İncelenmesi

Soru Tipi Açıklama

Veri anımsama sorusu Öğrencinin olayları kullanıma sokmaksızın hatırlamasını gerektirir.

Adlandırma sorusu

Öğrenciden, tarihsel olaya nasıl bir bağlantı kurduğunu göstermeksizin, bir şeyin adını söylemesi istenir.

Gözlem sorusu

Öğrencilerden, olayla ilgili bilgileriyle bağlantı kurmaksızın, bir şeyi tanımlamaları istenir.

Mantık sorusu Öğrencilerden bir şeyi açıklamaları istenir.

Kuramsal soru Öğrenciden olayın nasıl gelişmiş

olabileceğini düşünmesi istenir.

Duyuşsal soru Öğrencinin belge ile bizzat ilgilenmesi istenir.

Hipotez oluşturma sorusu

Öğrencinin olası sebep ve sonuçlar hakkında kuramsal olarak düşünmesini sağlamak için sorulur.

Problem çözme sorusu Öğrencinin belgeyi değerlendirmesi için sorulur.

Belgeyi sorgulama sorusu Olayın gerçekliğini görmek için sorulan sorulardır.

Sentez sorusu

Soru sürecini bir araya toplayan ve problemin çözümüne imkan veren sorulardır.

(Kaynak: Işık, 2008: 273-274)

Tüm bu şablon ve soru tiplerinin dışında öğrencinin belgeyi kaleme alan kişi ya da makamın yerine kendisini koyması, belgelerin içerik analizinin yaptırılması, belgeler ışığında tartışma ya da beyin fırtınası yaptırılması, belgedeki olay ya da konu ile ilgili drama hazırlanması vb. aktif öğrenme teknikleri ile de öğrenci aktif kılınabilir. Bu şekilde belgeler öğretimde etkin bir şekilde kullanılabilir. Konunun uygulamalı örneklerini “Etkinlikler” kısmında bulabilirsiniz. Ayrıca yapacağınız katkı ile sitemizi zenginleştirmenizi de bekliyoruz.