1.2. Amatör ve Profesyonel Spor
1.2.5. Spor Etiği
Etik, Bir kişi ya da grubun davranışlarını neyin doğru ya da yanlış olduğu hususunda yönlendiren değer ve ahlaki ilkeler bütünüdür. Etik değerler, iletişim ve karar verme gibi süreçlerde, iyi ya da kötü kavramlarıyla ilişkili standartların oluşumunu sağlar.57
Genel anlamıyla spor etiği, sporun gelişmesinde önemli rol oynayan ve sporun taraflarının görev ve sorumluluklarını dürüstlük, adalet, açıklık ve tarafsızlık ve saygı gibi evrensel değerler doğrultusunda yerine getirmelerini istemektedir. Spor etiğinin temel amacı da bireylere spor alanında kabul görmüş evrensel etik ilkelerin benimsetilerek bu ilkelerin sportif ortamlarda davranış boyutunda sergilenmesini sağlamaktır. Burada önemli olan, bu ilkelerin benimsetilmesinde araç olan antrenörlerin ve spor öğretmenlerinin spor etiği konusunda eğitilmiş ve etik ilkeleri davranış boyutunda sergileyecek düzeyde bilinç sahibi olmalarıdır.58
Etik kavramında bireysel ihtiyaç ve farklılıklara duyarlılık, kişisel davranış için sorumluluk, diğer insanlara ilgi, dürüstlük ve fair-play’e bağlılık mevcuttur. Sporda etik değerlere baktığımızda fair-play kavramı insanın yüksek ve evrensel değerlerini kapsar. İnsanın yüksek değerlere ulaşması, insan olmanın en son basamağıdır.59
55Doğan, a.g.e., ss. 39-42
56 İkizler, a.g.e.,ss.23-25.
57
Atilla Erdemli, Temel Sorunlarıyla Spor Felsefesi, E Yayınları, İstanbul, 2002.ss.15-18. 58 Semiyha Dolaşır, Antrenörlük Etiği ve İlkeleri, Gazi Kitabevi, Ankara, 2006.ss.17-25.
59 Gülfem Sezen Ve İbrahim Yıldıran, “Profesyonel ve Amatör Futbolcuların “Fair-Play” Anlayışları” Beden Eğitimi ve Sporda Sosyal Alanlar Kongresi, 10-11 Ekim 2003, Bildiriler Kitabı, Sim Matbaacılık, Ankara, 2003.ss.30-40.
Sporun tarafları olarak antrenörler, sporcular, taraftarlar, spor yöneticileri, spor yazarları ve sporla ilgili tüm kişilerin davranışları etik ilkelere uygun olmalıdır. Bu açıdan bakıldığında sporda uyulması gereken etik ilkeler şunlardır;
i. Sporcular araç olarak kullanılmamalı, amaç olarak görülmelidir. Spor
karşılaşmalarında sportif amaçlara ulaşmak, yarışmaların sonuçlarından çok daha önemli olmalıdır. Elde edilecek para vb. etmenler sporun amacının önüne geçmemelidir.
a) Antrenörler ve spor yöneticileri sporculara saygılı davranmalı, onların öz varlıklarına değer vermelidir.
b) Sporcular rakiplerine saygılı olmalı, rakiplerine psikolojik baskı yapmamalı ya da onlara kasıtlı zarar vermeyi içeren taktiklere göz yummamalıdırlar.
c) Kullanılan ekipmanlar, süreçler ve spor kuralları, sporla ilgili tüm tarafların güvenliğini sağlayacak nitelikte olmalıdır.
ii. Müsabakalar adil olmalıdır.
a) Liglerin yönetimi ve karşılaşmaların denetimi, bütün taraflara eşit olarak uygulanan tarafsız kurallara göre yapılmalıdır.
b) Spor tanımı gereği bedensel güç ve mücadeleyi içeren bir yarışmadır. Bu nedenle müsabakalarda verilecek kararlar, sportif ideallere uygun olarak yalnızca fiziksel beceriler, güdülenme, strateji ve şans etkenlerine göre belirlenmelidir. Bir sporcuya ya da takıma doping maddeleri vererek veya şike yaparak sporcuların performanslarını yapay olarak artırmak kural dışıdır.
c) Sporun unsurlarının ve sporcuların yolsuzluk yaparak müsabakaların sonuçlarını etkilemeleri sporun ruhuna aykırıdır.
iii. Katılım, liderlik, kaynaklar ve ödüller başarıya dayalı olmalıdır. Bu ilkenin anlamı spor etkinliklerine katılacaklara eşit katılım olanağı ve eşit fırsatlar sağlanmasıdır.
a) Spor etkinliklerine kimlerin katılacağına ırk, inanç, cinsiyet veya toplumsal konuma göre değil; yetenek ve güdülenme durumuna göre karar verilmelidir.
b) Erkek ve bayan sporcular arasında kaynak dağılımı yapılırken cinsiyet ayrımcılığından kaçınılmalıdır.
iv. Spor etkinlikleri katılımcıların güvenliğini sağlayacak biçimde olmalıdır.
a) Sporcuların sağlığı ve güvenliği, antrenörler ve yöneticiler tarafından takım başarısından daha önemli sayılmalıdır.
b) Antrenörler, sporcuları bedensel rahatsızlıklardan korumalı, susuzluk ya da halsizlik gibi durumların meydana gelmesinden kaçınmalıdır.
c) Sporcular rakiplerine zarar verecek kasıtlı eylemlerden kaçınmalıdırlar. Günümüzde sporda karşılaşılan en önemli etik problemlerden birkaçı doping, bahis, şike ve şiddet olarak sıralanmaktadır.
Sporda etik ilkeler aşağıdaki gibi ortaya çıkarılmıştır.60-61
Centilmenlik, İyi arkadaşlık eden, saygılı, görgülü davranış şeklidir. Karşı olumlu
olarak yaklaşarak sıkıntıları ve küçük gerilimleri mesele çıkartmadan ve şikayet etmeden kabullenme iyi niyetini de içermektedir. Negatiflik yerine pozitif olmayı ifade eden davranışları içerir.62
Erdemlilik, ahlakın övdüğü iyi olma, alçak gönüllülük, yiğitlik, doğruluk vb. niteliklere
sahip olma durumunu belirtmektedir. İnsanın kendi varlığına göstermiş olduğu sorumluluk ise erdemlilik olarak tanımlanır.63 Erdem kelimesi ahlaki üstünlük manasını taşımaktadır.64 İnsanın erdemli olması, insan olmasından kaynaklanan insani niteliklerini en fazla geliştirdiği bir duruma ulaşması demektir. Spor faaliyetlerinde erdemli insan yetiştirme hedefi fair-play ruhunu ile gerçekleştirilmektedir.65 Her spor türünün yapısına ve sonra da genel olarak spor olayına ilişkin kurallar bağlamındaki erdemler anlaşılır. Bir oyun olarak spordaki eşitlik ilkesine uymak, oyuna sportif yeterliğin en yüksek düzeyinde katılmak, doping ve benzeri yollara başvurmamak, sınır durumlarında kendine egemen olmak, sporu spor için yapmak gibi, sportif erdem içerikleri, her sporcu için olması doğallıkla gerekendir.66
Dürüstlük, sözünde ve davranışlarında doğruluktan ayrılmayan anlamına
gelmektedir. Ayrıca hizmet ve görevlerini yerine getirirken dil, din, felsefi inanç, siyasi düşünce, ırk, cinsiyet ve benzeri sebeplerle ayrım yapamayan ve insan hak ve özgürlüklerine aykırı veya kısıtlayıcı muamelede ve fırsat eşitliğini engelleyici davranış ve uygulamalarda bulunmayan anlamında da değerlendirilmektedir
Fırsat eşitliği, sunulan olanaklardan herkesin ayrım yapılmaksızın eşit biçimde
yararlanmasıdır. Bütün bireyler okulda ve okulda sunulan bütün organizasyonlardan
60Oğuz Özbek, Beden Eğitimi Öğretmeni Meslek Etiği, Spor Yayınevi, Ankara, 2008.ss.93-98. 61 İnayet Pehlivan Aydın, Yönetsel Mesleki ve Örgütsel Etik, Pegem Yayınevi, Ankara, 2002.ss.167-170. 62 Dolaşır, a.g.e., ss. 27-47
63 Pehlivan, a.g.e., ss.12-17. 64 Erdemli, a.g.e., ss. 41-43.
65 Tevfik Yapan Hakan, Spor Ahlakı, Merkez Ofset, Gaziantep, 2007.ss.15-23. 66
eşit oranda yararlanma, başarılı olmak için eşit fırsatlardan eşit oranda yararlanmak, eşit davranış görme hakkına sahiptir.67
Empati, karşısındakinin duygu ve düşüncelerinin yanında, bunları anlamlandırarak
objektif bir şekilde farkında olma ve temsili olarak yaşama olarak tanımlanabilir.68 Özellikle takım sporlarında oyuncunun kendi takım arkadaşlarına, antrenörüne ve rakip oyunculara karşı empatik davranışlar göstermesi; tüm bu unsurların nasıl davranacağını tahmin etmesinde, takım ruhunun oluşmasında ve buna bağlı olarak takım başarısında önemli bir faktör olabilir.69