2001-2003 Şimdiki Görevi: İçişleri Bakanlığı Mülkiye Müfettişi
30 5- Mehmet ÖZ
1999-2001 Şimdiki Görevi: Osmaniya Valiliği Vali Yardımcısı
31 Kocaköy’ün İdari Taksimatı:
İlçemiz, idari taksimat bakımından epey parçalı ve dağınık bir görünüm arz eder. İlçe kurulduğunda, buraya 13 köy bağlı idi. Şimdiki köy listesine, bugün il merkezine bağlı bulunan Özekli Beldesi ile Arpaderesi Köyü de dâhildi. Bilahare bu iki yerleşim birimi, il.merkezine.bağlandı.
Öte yandan Çayırlı Mahallesi ile Boyunlu Köyünün ilçe arazisi ile sınırdaşlığının bulunmaması da hayli ilginç bir husustur. Çayırlı Mahallesinin arazilerini, merkez ilçeye bağlı yerleşim birimlerine ait araziler Kocaköy haritasından ayırır. Boyunlu Köyünün arazisi ile ilçe arazisi arasında ise Hazro’nun Gözebaşı Köyü ile Lice’nin Esenler Köyü bulunmakta ve bu iki köy birbiriyle sınırdaş olmakla Boyunlu’nun fiziki coğrafyasını Kocaköy arazisinden ayırmaktadır. Arkbaşı Köyünün Gökçen
Mezrasının ilçe merkezine olan mesafesi, bağlı bulunduğu köye olan mesafesinden daha azdır. Tepecik Köyünün üç mezrası bulunmaktadır. Bunların üçü de,
Tepecik’ten çok Arkbaşı Köyüne yakındırlar.
Köy ve mezraların taksimatında gözlenen bu düzensizlik, mahallelerin dağılımında daha belirgin bir şekilde ön plân çıkmaktadır:
Mahallelerin ilçe merkezine mesafeleri, aşağıdaki tabloda çarpıcı bir şekilde sergilenmektedir. Çayırlı mahallesi, kendisi ile ilçe merkezinin arasında bulunan Ambar köyüne, bu köyün ilçe merkezine olan mesafesinden daha uzaktır. Üstelik bu mahallemiz de, Boyunlu Köyü gibi, bağlı bulunduğu Kocaköy İlçesi ile sınırdaş
değildir! İlçenin dokuz mahallesinden altısı, Yazı köyünden daha uzakta bulunuyorlar.
2) Mahallelerimiz:
a) Merkez Mahalleleri:
Sıra Mahallenin Adı Kuşuçuşu Uzaklığı Yol Uzaklığı
1 Kaya Mahallesi - -
2 Yenişehir Mahallesi - -
3 Şehşerafettin Mahallesi - -
32 b) Uzak Mahalleler:
Sıra Mahallenin Adı Kuşuçuşu Uzaklığı Yol Uzaklığı
4 Kokulupınar Mahallesi 2 km 2,8 km
5 Eyüpler Mahallesi 6 km 14 km
6 Çakmaklı Mahallesi 2 km 2,2 km
7 Hacıreşit Mahallesi 4 km 5 km
8 Şerifoğulları Mahallesi 9 km 14 km
9 Çayırlı Mahallesi 12 km 18 km
İlçenin Arazi Kullanımı
Merkezler Tarım Mera Orman Diğer Toplam Kocaköy 196.408 12.080 16.500 37.732 262.720 Kaynak: KHGM, Diyarbakır, Siirt Arazi Varlığı Kitapçığı
33 Kocaköy Belediyesi
Karaz 1972 yılına kadar Lice’ye bağlı bir köydü. O tarihten sonra önce Diyarbakır’a bağlandı ve 6 Ağustos 1972 yılında da Karaz’da(Kocaköy)’de belediye kuruldu.
Karaz’da belediye başkanlığı yapan kişilerin sırasıyla adları şöyledir:
Hacı Mustafa Kaya Hüseyin Razi Oral İbrahim Sarı Aydın Demir
Ahmet Ture M. Hüseyin Yiğit Hamdullah Kılıç
Mehmet Kaya Remzi Çallı
7 Eylül 1982 yılında Karaz’da mahalleler belirlendi ve 12 Mart 1985 yı lında da elektrik Karaz’a verildi. 20 Mayıs 1990’da da Karaz’ın statüsü değiştirildi ve ilçe oldu.
34 Kocaköy Lisesi
Kocaköy’de geçmişte de eğitim iyi bir konumdaydı Karaz Hamidîye İbtidaî Mektebi
Lice kazasına bağlı Karaz (Kocaköy) nahiyesinde, 1897/1898 (R. 1313) yılında inşa edilmiş olup, 1898 ile 1900 yılları arasında mekteb muallimi Said Efendi, 1901 ile 1903
yılları arasında Ali Rıza Efendi ve 1905 yılında ise Mehmed Said Efendi’dir.(10)
Kocaköy okulları
Atatürk ilköğretim okulu,Kocaköy İlköğretim okulu,Kocaköy ÇPL,Çaytepe Köyü H.Aladağ İ.Ö.Ö,Gökçen İ.Ö.Ö,Yazı ilköğretim okulu,Cumhuriyet ilk öğretim okulu, Bozbağlar köyü İ.Ö.Ö,Şaklat köyü İ.Ö.Ö,Tepecik köyü İ.Ö.Ö.
Kocaköy Halk eğitim merkezi müdürlüğü
Kocaköy’de bir cadde
35 Kocaköy caddeleri
Kocaköyde bir cadde
Kocaköyde bir cadde
36 Kocaköyde bir cadde
Kocaköyde bir cadde
37 Sağlık ocağı
Belediye
38 Tarım müdürlüğü
KOCAKÖY İLÇE TARIM MÜDÜRLÜĞÜ Bitkisel Üretim:
İlçe Bazında Arazinin Niteliklerine Göre Dağılımı
BÖLGEARAZİSİNİN DAĞILIMI EKİM ALANI (HA) % (YÜZDE)
Tarıma Elve işli Arazi 19.640 74.75
Çayır-Mera 1.208 4.60
Orman 1.650 6.28
Tarım Dışı 3.774 14.37
Toplam 26.772 100
39 Tarım Alanlarının Kullanım Şekli
ARAZİNİN
NİTELİĞİ MİKTARI BİRİMİ
Tarıma Elverişli araziler 196.400 a Çayır ve Mera Arazileri .208 da
Ormanlık Arazi 1.650 da
Tarım Dışı Arazi 77.682 da
TOPLAM 276.940 da
EKİLİ ARAZİNİN
NİTELİĞİ MİKTARI BİRİMİ
Buğday Ekili araziler 174.478 da Arpa Ekili ara iler 10.000 da
Fiğ Ekili araziler 327 da
Mercimek Ek li araziler 9.00 da Nohut Ekili araziler 1.500 da Çeltik Ekili araziler 683 da Pamuk Ekili Araziler 342 da
Proje Arazisi 70 da
TOPLAM 196.400 da
HAYVANSAL ÜRETİM
İLÇENİN HAYVAN VARLIĞI DAĞILIMI 2010 YILI
HAYVANIN CİNSİ HAYVANIN SAYISI
BÜYÜKBAŞ 2010-11.597
KÜÇÜKBAŞ 2010-7.500
İLÇEMİZDE TURKVET’E KAYITLI HAYVAN IRKLARI VE SAYILARI 2010 YILI
İLÇE HAYVAN IRKI HAYVAN SAYISI
KOCAKÖY YERLİ 5293
KOCAKÖY HOLSTAYN M. 619
40
KOCAKÖY MONTOFON MELEZİ 19
KOCAKÖY SİMENTAL MELEZİ 637
KOCAKÖY GAK (GUNEYDOĞU ANADOLU KIRMIZISI) 344 KOCAKÖY DAK((DOĞU ANADOLU KIRMIZISI) 19
KOCAKÖY HOLSTAYN 342
KOCAKÖY MONTOFON 68
KOCAKÖY SİMENTAL 268
KOCAKÖY YERLİ KARA 254
KOCAKÖY MANDA 135
KOCAKÖY GAK MELEZİ 2
İLÇENİN HAYVANSAL DAĞILIMI VE YAPILAN ÖDEMELERİ 2010 YILI ÇİFTÇİ
SAYISI (ADET)
HAYVAN SAYISI(ADET) DESTEKLEME ÇEŞİDİ
2010-57 MANDA-164 ANAÇ MANDA DESTEKLEMESİ
2010-28 2175-KOYUN
1865-KEÇİ
ANAÇ KOYUN VE KEÇİ KÜPELEME DESTEKLEMESİ
201 -11 KOYUN/KEÇİ-2265 ANAÇ KOYUN KEÇİ TARIMSAL
DANIŞMANLIK ESTEKLEMELERİ
İL ÖZEL İDARESİ KAPSAMINDA KİRAZ PROJESİ
İlçemiz Kokulupınar Mahallesi 20 dekar,Kaya mahallesi 10 dekar ve Çakmaklı mahallesi 10 dekar olmak üzere toplam 40 dekar
(1.750 Adet Kiraz Fidanı) damla sulama sistemli kiraz Projesi İlçe Müdürlüğümüzce hazırlanmıştır.
41
Teknik personellerimizin denetiminde hazırlanan kapama kiraz bahçesi takipleri yapılmaktadır.
Kiraz bahçeleri üreticilerimiz ve Kocaköy İlçe Tarım Müdürlüğü ortak çalışmaları ve İl Özel İdare projesi ile kurulmuştur.
Anaç olarak MAXMA-14 0900-ZİRAAT çeşitleri tercih edilmiştir.
İL ÖZEL İDARESİ KAPSAMINDA HİCAZ NARI PROJESİ
Kocaköy İlçesi Kokulupınar Mahallesinde 20 dekar damlamalı sulamalı Hicaz Narı uygulama alanında çalışma yapıldı.
SUNİ TOHUMLAMA PROJESİ
Suni Tohumlama Projesi 01/09/2009 tarihinde başlamış, toplam 500 tane
Suni Tohumlama yapılmış halen devam etmektedir. Suni tohumlamanın faydaları, Yüksek verimli buzağılar elde etmekle kalmayıp inekler kontrol edilecek ve kısırlık tedavi edilmiş olacak.
YABANİ FISTIK AŞILAMA PROJESİ
İlçemizdeki köylerimizde 2010 yılında melengiç ağaçlarına Antepfıstığı aşılama çalışmaları yapılmıştır. Bu kapsamda 1400 adet yabani melengiç aşısı yapılmıştır.
YABANİ FISTIK AŞILAMA PROJESİ
İlçemizdeki köylerimizde 2010 yılında melengiç ağaçlarına Antepfıstığı aşılama çalışmaları yapılmıştır. Bu kapsamda 1400 adet yabani melengiç aşısı yapılmıştır.
50 BAŞ SÜT SIĞIRCILIĞI DESTEKLENMESİ PROJESİ
İlçemiz Çaytepe ve Tepecik Köylerindeki çiftçilerimiz olan iki çiftçiye 50 BAŞ SÜT SIĞIRCILIĞI DESTEKLENMESİ PROJESİ
kapsamında Ahır inşaatı yapıldı.(21)
42 KOCAKÖY EKONOMİSİ
İlçemizin ekonomisi tamamen tarıma dayalıdır. Köylü yaşantısına paralel bir hayat süren Kocaköy 1991 yılında ilçe statüsüne kavuşmuş olmakla birlikte; ilçede çarşı ve Pazar altyapısı gelişmediğinden köy ve mezraları ticari faaliyetlerini Diyarbakır il merkezi ile yapmaktadır.
İlçemizde küçük çaplı çeşitli esnaflar faaliyet göstermektedir.
Bu esnaflar da günlük alışverişe yönelik gıda ve giyim eşyaları satışını yapanlar ve kahvehane işletenlerdir. Diyarbakır Kocaköy arasında çalışan 35 adet minibüs vardır.
Bu da küçük ilçemiz için önemli bir gelir kaynağıdır.
İlçe merkezinde özel sektöre ait bir adet mucur ve briket üretim tesisi faaliyet halindedir.
Özel sektöre ait mermer ocağı ve Perenco Şirketinde çalışmakta olanlar haricindeki vatandaşların hemen hepsinin geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Son 5 yılda ilçe merkezi ve köylerde yapılan sondaj çalışmaları ile 50 adet civarında sulama amaçlı su kuyusu açılmış, bunlarla pamuk, tütün ve sebze tarlaları sulanmaktadır.
Çaytepe, Suçıktı ve Şaklat köyleri ile Eyüpler ve Şerifoğulları mahallelerinde son yıllarda hayvan sayılarında büyük artış kaydedilmiştir. Çaytepe köyünde kurulacak olan süt toplama birliğinin faaliyete geçmesi ile hayvan sayılarında daha fazla artış sağlanacaktır.
43 Geçim Kaynakları
Kocaköy halkının önemli bir kısmı, kırsal kesimde meskun olduğundan halkın çoğunluğu ilkel usullerle sürdürdüğü karma tarım ekonomisi ile geçinmektedir. Ayrıca besicilik, küçük esnaflık ve günübirlik veya mevsimlik işçilikle meşgul olanlar da az değildir. İlçenin kurulması ile birlikte, kamu görevlilerinin de hatırı sayılır bir kitle oluşturduklarını söyleyebiliriz.Köylü yaşantısına paralel bir hayat süren Kocaköy halkının hayatında İlçe statüsüne kavuşması ile birlikte hızlı bir iyileşme görülmektedir. Evlerin büyük çoğunluğu damlı olup muhtemel bir afete karşı dayanıksız ve plansızdır. Hayat standardı ülke ortalamasının altındadır. Kültürel ve sportif alanlarda kayda değerçalışmalar yapılmaktadır.
İlçemiz merkezinde, özel sektöre ait bir mucur üretme tesisi faaliyet halindedir. Diğer yandan, Şaklat Köyünde Toprak Mermere ait bir mermer ocağı, Çaytepe köyünde Palenko Şirketinin petrol ve doğalgaz faaliyetleri görülmektedir.
44 SANAYİ TARIM VE HAYVANCILIK
Kocaköy İlçesi coğrafi konumu itibarı ile Güneydoğu Anadolu Bölgesinin bitip Doğu Anadolu Bölgesinin başladığı sınırdadır. İlçemizin Güneydoğu Anadolu Bölgesinde kalan toprakları ekseriyetle düz veya az eğimli bir topografyaya sahiptir. İlçemize bağlı Çaytepe, Bozyer, Günalan, Suçıktı ve Bozbağlar köyleri ileEyüpler, Çayırlı, Şerifoğulları, Hacı Reşit mahallelerinin tamamı, Anbar köyünün ise büyük bir kısmı bu tip araziye sahip yerleşim birimleridir.
İlçemizde tarımsal üretim amaçlı faaliyet gösteren işletmeler yapı ve büyüklük bakımından küçük ve ortaölçekli aile işletmeleri şeklindedir. Kuru tarım ve buna bağlı olarak hububat ekimi yaygındır. Elektrifikasyon ve motorizasyon oranı düşüktür.
İlçemizin kuzey kısmında yaşayanların önemli bir kısmı küçükbaş hayvancılık faaliyeti ile uğraşmaktadır.
İlçemizin kuzeybatısındaki Şaklat Köyünden 1990’lı yıllarda Suudi Arabistan ve Kuveyt’e çok yaygınve büyük miktarlarda canlı hayvan ihracatı yapılmakta iken, terör olayları sonucu yaşanan göç nedeni ile bu köyümüz boşalmış ve yöremiz için oldukça önemli bir gelir kaynağı olan bu ihracat durmuştur. Köyedönüşlerin başlaması ile birlikte tekrar bu sektörde canlanma görülmekte, hayvan sayılarında bir artış
45 müşahede edilmektedir.
Yine aynı köyümüzün sınırları içinde Toprak Mermer tarafından işletilmekte olan 3 mermer ocağı mevcuttur. Komşu ilçe Lice’de faaliyete geçen yağ fabrikası ile de yöremizde ayçiçeği tarımı yaygınlaşması ve yenibir gelir kapısı ortaya çıkması beklenmektedir.İlçemizin Arkbaşı köyünde faaliyete geçen alabalık tesisinin faaliyete geçmesiyle, tarihi ve doğal güzellikleri ile meşhur bir bölge olan Pamuk Çayının doğduğu alanların turizme açılması önem arz etmektedir.
İlçemizde Eyüpler ve Bozyer göletlerinde yapılmış olan balıklandırma faaliyetlerinde göletlere sazan balığıyavruları bırakılmıştır. Bu faaliyet halen devam etmektedir.
Ayrıca bu göletlerin etrafı ağaçlandırılarak halkımızın faydalanacağı birer mesire yeri haline getirilecektir.
Ambar çayı havzasında yaklaşık 7000 dekar alanda pamuk tarımı ve ilçe genelinde 2000 dekar arazide de tütün tarımı yapılmaktadır.
Arkbaşı ve Tepecik köylerimizde Pamuk Çayı havzasında 1500 dekar alanda çeltik tarımı yapılmaktadır.
A - Bitkisel Üretim :
İlçemizin kuru tarım alanı 189.000 dekardır. Bu alanda 141.000 dekarda Hububat, 6.000 dekarı bakliyat,
2.000 dekarı kavun-karpuz yetiştiriciliğine ayrılmıştır. 40.000 dekar alan nadasa ayrılmaktadır.
İlçemizin sulu tarım alanı 6.800 dekardır. Bu alanın 5.800 dekarda endüstri bitkisi, 1.000 dekarda da bağ-bahçe tarımı yapılmaktadır.
Tütün yaprakları hasat edildikten sonra çiftçiler tarafından kurutulmakta ve yerel pazarlarda kaçak olarak satılmaktadır. Pamuk ise yöredeki çırçır fabrikalarına satılmak üzere yetiştirilmektedir. Çeltik ilçemizde Arkbaşı ve Tepecik köyleri civarında ekilmektedir. Tütün yetiştiriciliğine alternatif olarak; hayvan ve insan beslenmesinde
46 değerlendirilebilen ve talep fazlası bulunan mısır bitkisi salık verilmektedir.
Örtüaltı tarımı; yapılan yayım faaliyetleri ile, kurulacak olan sera demonstrasyonlarıyla, bedeli uzun vadeli olarak tahsil edilerek kurulacak seralarla ve üretilen ürünlerin pazarlama faaliyetlerinde öncü olunarak teşvik edilmelidir.
Yetiştirilen Ürün Cinsi
Yetiştirilen Alan ( Da. )
Yetiştirilen Ürün Miktarı ( Ton )
Buğday 96.00 23.040
Arpa 45.000 14.850
Nohut 4.000 800
Mercimek 2.000 500
Pamuk 7.000 2.450
Tütün 2.000 600
Çeltik 1.500 600
B – Hayvansal Üretim
İlçemizde yaklaşık olarak 8.000 büyükbaş, 15.000 küçükbaş hayvan mevcuttur.
Hayvan mevcudunun
47 %70’ ini yerli ırklar oluşturmaktadır. Geriye kalan %30’ unu kültür ve melez ırklar oluşturmaktadır.
Yaklaşık 300 civarında da manda mevcuttur. Mevcut koyun ırkı Akkaramandır.
Karakeçi ormanlık alanolmak üzere Boyunlu, Gökçen, Şaklat ve Yazıköy’ de beslenmektedir. Burada mevcut orman alanlarının meşe olmasından dolayı hayvanlar pek zarar vermemektedirler.
Kültür hayvancılığının gelişmesi için Çaytepe köyünde kurulacak olan Süt Toplama Birliğinin bölgeye olumlu yönde büyük bir katkısı olacaktır. Ayrıca Tarım İl Müdürlüğü ile birlikte suni tohumlama çalışmalarına başlanmıştır. Bu projenin hayata geçirilmesi ile kültür hayvancılığı gelişecektir Ayrıca Çaytepe köyümüze bir adet tabii tohumlama boğası verilmiş bulunmaktadır.
Üretim Durumu
Hayvan Cinsi Adet
Sığır 8.000
Koyun 12.000
Keçi 3.000
Ayrıca ilçemizde 2003 yılında Doğrudan Gelir Desteği ve Çiftçi Kayıt Sistemi için toplam 102.220 dekar
olmak üzere 786 çiftçi başvuruda bulunmuştur.(20)
48 Kocaköy ve doğa
49 Kocaköy ulu camii avlusunda bir kaynak suyu
Kocaköy ve yeşil
50 Kocaköy lalesi.
Kocaköy Lâlesi
Kocaköy lâlesi, sadece Huso uçurumunun güney uzantılarındaki toplam 100 m2'yi aşmayan bir bölgede, kaya oyuk ve raflarında yetişmektedir. Buranın kuş uçuşu 150 ila 200 m kadar güneyinde, Cemeda Sei (Köpek Buzu) denilen uçurumun aşağılarında da tek tük lâle görüldüğü olur. Lale, parlak kırmızı renkteki çiçeklerini nisan ayı başlarında açar.
51 Naci Akdemir
Gelincik çiçeği(Kocaköy kaymakamlığı)
52 Yolda kavun satışı
Kocaköy narcılıkla meşhurdur
53 Kocaköy’de nar
İlçede son yıllarda sondaj çalışmalarından dolayı halk genelikle bağlarını bozup sebze, meyve,tütün ve pamuk üretimine yönelmiştir. (16)
Kocaköy’de dutçuluk
54 Kocaköyde dut ağacı
Kokulupınarda bağ
Mahsere(üzüm şıra yapıldığı yer)
55 Kokulupınar
Japon eriği
56 Kovanlar
Gökşen
Kocaköy ve doğa
Kocaköy Kalkan taşı
57 Kalkan taşı
Kocaköy'de doğal güzellikler
58 Kocaköy'de doğal güzellikler
Kocaköy'de doğal güzellikler
59 Buğdayın eleklenmesi
Eskiden buğday dövülen taş
Kocaköy’de Buğday’ın Eleklenmesi
60 Kokulupınar'da un tesisi
Kokulıpınarda tandır
61 Biber salçası
Kocaköy’de büyükbaşhayvanlar
Ambar çayında büyükbaşlar
62 Kocaköy’de kanatlı hayvanlar
63 Kocaköy’de ördekler
Kaplumbağa
64 Küçükbaşhayvanlar
Koyun kırkması
65 Ev dekorasyonu
Ev dekorasyonu
66 Ev dekorasyonu
Ev dekorasyonu
Ev dekorasyonu
67 Ev dekorasyonu
68 Kocaköyde tarihi bir ev(Müze md)
KOCAKÖY SOSYAL DURUM
KONUT
1960’lı yıllara kadar Kocaköy evleri (Kocaköy’de evin binasına “khani/hani”, mesken anlamına ise “mal” denir) umumiyetle birbirine bitişik sıralar halinde dizilen iki katlı kâgir evlerdi. Bunlara “alin” ev denirdi. Bu evlerin üst katı mesken, alt katı ise hayvan barınağı “akho/ahur/ahır” olarak kullanılırdı. Evin en arka gözünde iki kat birleşik olur ve bu göz samanlık (kadin) olarak kullanılırdı. Samanlığın genellikle üstünde, ya da arka duvarında kolaylıkla açılıp kapanabilen ve “mebrek” denen bir saman giriş kapısı vardı. Bu evlerin girişi alt kattaki bir avluda (Hevş. Krş. Türkçe “oğuş”, İngilizce
“house”!) bulunurdu.
69 Ahırların kapısı bu avluya açılırdı. Ahırların içinde umumiyetle ardıç ağacından yapılmış hayvan bağlama kulpları ve “afır” denen yemlikler bulunurdu. En iyi ahırlar, iş öküzlerine tahsis edilirdi.
Avludan ayrıca üst kata çıkılan ve “dırınce (derece)” denen bir de sabit merdiven bulunurdu (Kocaköy’de seyyar merdivene “sılım (Arapça süllem)” denir). Avlunun müştemilatı arasında yem ve zahire ambarları (kuvar), bulgur sokusu (Cırn/curun), tavuk pinliği (lis) ve öteberi konmaya yahut tavuk folluğu olmaya elverişli, kapaksız duvar dolapları (kulin) yer alırdı.
Avlunun büyük, tahta bir kapısı olur, bu kapının kilit tertibatı (kiso) da ağaçtan yapılırdı. Anahtar deliği insan eli sığacak genişlikte ve anahtar da tahtadan yapılırdı (Mehfte= Arapça miftah). Evin üst katı, “eyvan” denen önü açık bir iç mekânın etrafında örgülenirdi. Merdivene en yakın ve en dış oda selâmlıktı. Buna “vetak (krş.
Türkçe otak/otağ/oda)” denirdi. Vetak, evin büyüğünün oturduğu, aynı zamanda misafirlerin ağırlandığı mahaldi. Harem kısmı ise “ev tarafı (ali malê)” denen daha geri plandaki odalardı.
Her odada, “seleb” denen bir abdest ve duş alma köşesi, bir de “küçık” denen ocak (şömine) bulunurdu. Ocak, “şıvak” denen bir baca ile dama açılırdı. Ocağın ateşiyle külünü sınırlayan bordüre “kanun” denirdi. Kanunda bir maşa ile “estif” denen yassı bir ateş kürekçiği eksik olmazdı. Bacanın iki yanında çıra omuzu denen iki çıkıntı olur, çıralar bunların üstüne konurdu. 1965’ten sonra, ocak yerini yavaş yavaş sobaya terk ederek âdeta evden çıktı gitti!.. Evin bazı köşelerinde, torba vb nesnelerin yerini yükseltmek için “seku/sekun” denen sekiler yapılırdı. Su testisinin (cer) bulunduğu özel yerin adı da “kuncerk” idi.
Yataklar “nıvin”, “mıtêl” ya da “ci” adıyla bilinir, bunlar gece yer yatağı olarak serilir, gündüz ise toplanıp “mered” denen özel yerlerinde saklanırdı.
Evin bir iki odası da kiler olarak kullanılan yerlerdi (Khızên/hızên/hazine). Burada zahire torbaları ile yağ, pekmez, pestil vs küpleri bulunurdu. Küplerin küçüklerine
“şerbık”, ortancalarına “helub”, büyüklerine ise “sından” denirdi. Üst katın önünde kimi zaman bir de “ortme (örtme)” denen asma kat bulunurdu.
70 Bu evlerin duvarları, saman ve bazen kıl ile karılmış toprak harç kullanılarak taş ile örülürdü. Bir taş sırasına “kor”, köşe taşına “rukun/rükün”, destek taşına “gerdoş”, dolgu taşına “buğre” denirdi. Birkaç sıra arayla duvara ağaç parçaları atılarak bunlarla duvar perçinlenirdi. Bunlara “haya” denirdi. Eğer bütün kor ağaçtansa bu da
“çember haya” diye adlandırılırdı. Evin damı “beşt” denen ve genellikle iri ceviz ağaçlarından yapılan kirişlere bindirilen ve “mağ”, “ta” ya da “kehti” denen ağaçlarla örtülürdü. Kirişleri “üstun (sütun)” denen ağaç direkler tutardı. Sütun başlığına da
“kube’” denirdi. Vetaklarda kiriş bulunmaz, mağlar duvardan duvara uzanırdı.
Mağların üstü tahta ya da “mırdiyak (mertek)” denen merteklerle, bunların da üstü, kamış, talaş, yaprak vb örtü malzemesiyle örtülürdü. En üstte ise beyaz kireçli toprak bulunur, bu toprak “bangeran” denen taş silindirlerle sıkıştırılırdı. Bangeranı çekmeye yarayan altı parçalı alete (keys (kavs=yay)” denirdi. Damın suyunu akıtan oluğa
“çırık”, damlaları duvarın dışına döken ve yassı taş dizisinden oluşan saçağa da
“sıfırne” denirdi.
Evin içi, elenmiş beyaz kireçli sıva ile sıvanırdı. Kaba sıvaya “teyn (Arapça toprak), ince sıvaya “savağ (Türkçe sıvağ) denir.
Halen Kaya mahallemizin Kıjkay ağacı ile Ulu Cami arasında kalan mıntıkada bu tür evlere rastlanır.
1970’lerden itibaren tek katlı, ortasında bir salon ve bunun etrafında dizilen odalardan kurulu, bahçeli evler inşa edilmeye başlandı. Bunlar da kâgir idi. Örnekleri, mezarlığın kuzey çıkışında mevcuttur.
Son zamanlarda ise, türlü planların uygulandığı betonarme evler inşa edilmektedir.
71 SOSYAL YAŞANTI
Halkın tamamına yakını Sünni-Şafii mezhebe mensup olup Kürtçe konuşur. Arkbaşı köyümüzde birkaç Hanefi aile mevcuttur. Boyunlu köyümüz ise Varlı mezrasıyla birlikte Zazaca konuşur.
Günlük yaşantı, kırsal kesime özgü kapalı kültür niteliklerini taşır. Dolayısıyla akrabalık ve komşuluk ilişkileri güçlüdür. Eskiden elektriğin ve kahvehanelerin bulunmadığı yıllarda, erkekler, akşamları ileri gelen zevatın “kunağ (konak/konağ)” ya da “divan” denen odalarında toplanır, sohbet ederlerdi. Bu sohbetlerin konusu, umumiyetle din, tasavvuf, menkıbeler, cönk, esatir ve erdemdi. Buralarda bazen masal ve hikâyeler de anlatılırdı. Seydâ Şeyh İsmetullah Efendi’nin divanı ile Asaf, Hacı Ömer, Hasan kâhyalar ile Hacı Reşit, Abdülcebbar Emmi gibi şahsiyetlerin
“kunağ”ları bunlara arasında sayılabilir. Kadınlar ise aynı işi, şehriye biçme sıralarında ve tandır ile çeşme başlarında yaparlardı.
TV ile kahvehanelerin yaygınlaşmasından sonra, bu adetler kaybolmuştur.
Yaş grupları arasında saygı ve sevgi kurallarına dikkat edilir. Bu kurallara uyulduğu, jestlerle de belli edilir. Yaşça büyük erkeklerin adı “dayı” sıfatıyla, hanımların adı ise
“teyze” sıfatıyla anılır. hacı, molla, seyda, şeyh, hoca, mir, beg, efendi, hanım... gibi sıfatların zikredilmesine de itina edilir.
72 Bayanlar, yaş farkına bakmaksızın erkeklere hürmet gösterirler. Mesela, seksen yaşında bir kadın otururken, otuz yaşında bir erkek görse ayağa kalkar. Ama, erkeklerin kadınlara gösterdiği saygı, ayrıca bir kutsiyet, bir tazim ve çekinme hâlesi ile süslüdür.
Düğün, nişan, mevlit vb tören davetlerine imkânlar ölçüsünde icabet edilir. Uzak yoldan, yahut uzun süreli gurbetten, bilhassa askerlikten ve hacdan dönenlere hoş geldin ziyaretinde bulunulur. Hasta ziyareti bir görev şuuru içinde yapılır. Taziyelere mutlaka gidilir.
Eskiden ev inşası, ekin biçme, çift sürme vb işlerde insanlar ücretsiz olarak, işin uzunluğu ya da kısalığına; zorluk ya da kolaylık derecesine bakmaksızın birbirine yardım ederdi. Bu uygulamaya “zıbare (imece) denirdi. Fakat son yıllarda imece usulü, hemen tamamen ortadan kalkmış durumdadır.
KÜLTÜREL FAALİYET
Kocaköy’de sinema, tiyatro, konferans salonu, düğün salonu gibi tesisler bulunmamaktadır.
Düğünler açık alanda, davul-kaval yahut davul-zurna eşliğinde yapılırken, son zamanlarda, davul-zurnanın yerini orkestra almaya başladı.
73 2002 yılında, Ankara’dan bir çocuk tiyatrosu ekibi gelip Kocaköy İlköğretim Okulunda küçük bir çocuk oyunu sahnelemişti. Kaymakamlığın çabalarıyla, ara sıra il merkezinden mahalli müzik icra grupları ilçeye davet edilip konserler verdirilmektedir.
SOSYAL TESİSLER
Kocaköy’de, Kaymakamlığa ait küçük bir misafirhane mevcuttur (Öğretmenevi).
Merzezde Kokulupınar Mahallesi istikametinde ise bir balıkçılık tesisi ve buna bağlı bir balık yemekhanesi vardır. Kocaköy’de bir lokanta, yarım düzine kadar da kahvehane vardır.
İŞ VE ÇALIŞMA HAYATI
Resmi dairelerdeki mesai, mevzuatla belirlenmiş olup bu çerçevede yürütülmektedir.
Sivil hayatta, umumiyetle aydınlık saatlerde çalışılır. Fakat son zamanlarda ücretli işçiler de resmi mesai saatleri içinde çalışma eğilimindedirler.(30)
74 KOCAKÖY İLÇESİNDEKİ TÜRBE VE ZİYARET YERLERİ-CAMİLER
Kocaköy - Şeyh Şerafeddin ve İsmetullah
75 Şeyh Şerafeddin Türbesi: Türbe, Diyarbakır’ın Kocaköy ilçesinde Şeyh
Şerafettin mahallesindedir. Köy halkı ile belediyenin birlikte yaptıkları türbe fazla eski olmayıp kubbeli betonarme bir binadır. Türbe Cuma akşamları ziyaret edilir.
Ziyaret esnasında çevredeki çocuklara şeker dağıtılır. Türbe daha ziyade Sara
(Epilepsi) hastaları ve yağmur duası esnasında ziyaret edilir. Aslen Mekkeli olan Şeyh
Şerafettin Diyarbakır’ın Kurşunlu Camiinde 20 yıl müderrislik yapmıştır. Kocaköy bir köy iken burada inzivaya çekilip burada ölmüştür. Bakımını Yardımlaşma Derneğinin tuttuğu görevlinin yaptığı türbeyi yılda 750-1000 kişi ziyaret etmektedir.
Türbeler çoğunlukla psikolojik rahatsızlıklar için ziyaret edilmektedir.
Türbelere yağmur duasından evvel veya sonra ziyarete gelinir. Bazen de dua türbenin
başında yapılır. Din hizmetlileri veya dindar halk hayatlarının bir döneminde inzivaya çekilirler. Çocuk sevindirmek islamiyette olduğu gibi, şeker dağıtmak da bir saçı türüdür (5)
Seydaye Molla İsmetullahe Karazi Biyografisi
Asıl adı : İsmetullah
Doğum yeri ve tarihi :Diyarbakır'ın Lice ilçesine bağlı Fis köyü Doğum tarihi:1904
Babası : Molla Muhammed-i Karazi
Dedesi :Molla Zübeyr.
Dedesi : Molla Abdullah, (Bu zat Mevlana Halid'in halifesidir.) Seydanın aile şeceresi Sultan Şeyhmus'a oradan da Hz.Ömer'e ulaşır.
Bundan dolayı aile, yörede:''Ömeri'' diye tanınır.
Seydagil Fis'te yaşarlarken sonraları Diyarbakır'ın merkez köylerinden Karaz(Kocaköy)a yerleşirler. Vefat edinceye kadar da orada kalırlar.
76 Seyda ilim tahsilini şu zatlarda yapar:
1- Mele Muhammed Selim.
2- Mele Abdullah-i Koği.
3- Mele Hüseyin Küçük.
4- Seydaye Hacı Fettah.
5- Seydaye Mele Ubeydullah.
Tasavvufi amelini ise; önceleri amcası olan Şeyh Selim-i Hezani'nin yanında yapar, onun vefatından sonra , amcazadesin- Şeyh Yahyai Çokreşi'ye intisab etmiş ve amelini bu zatın yanında tamamlayıp hilafet almıştır.
Seyda yetişkinlik çağı ile birlikte ilme duyduğu ilgiden dolayı uzun yıllar müderrislik yapmıştır.Bütün hayatı boyunca ilme ve şahsi amele dikkat etmiş, gerek müntesiblerine , gerekse di-ğer misafirlere daima ma'ruf'u emr ve münker'den nehy'i
belirtip irşad etmiştir.
77 Şeyh Ahmed-İ Karazi
Babası da Nakşi şeyhi olan molla Ömer efendinin oğludur. İlk tarikat iznini Halidi Bağdadinin hocası ve halifesi olan Molla Yahya-yi Muzirin oğlu Şeyh Abdullahtan almıştır.
Daha sonra Bağdatta h. 1266 yılında Ğavsi Geylaninin postinişin olan Şeyh Ali el-Nakipten Kadiri iznini alır. Yine Bağdat ziyaretinde Mevlana Halidin halifeleri olan Şeyh
Abdülfettan efendiden, Şeyh Osmani Taviliden, Şeyh Salih-i Basret Şeyh Hamid-i Mardiniden ve Mevlana Halidin oğlu Şeyh Necmeddin Efendiden Nakşi iznini alır.
Son olarak h. 1284/m. 1844 yılında Hacca giderhen Şamda Mevlana Halidin büyük halifelerinden Muhammed Hani efendiden tam bir hilafet ve icazet alır.
Meşhur halifeleri. Oğlu şeyh Ma’ruf, Şeyh Hasani İshakan, Hanili Molla Yusuf oğlu şeyh Muhammed, Çermikli hacı Mustafa efendi, Botanlı Molla Arif efendi, kamışlı köyünden şeyh Ali Bokari (7)
Molla Fetullah-İ Peçari
Adı Muhammed Fethullah.
Doğum yeri ve tarihi:1927 yılının Mart ayında Diyarbekir'in merkez köylerinden Karaz'da dünyaya gelir.
Babası :Molla İbrahim-i Peçari.
Dedesi :İbrahim.
Dedesi :Mustafa.
Dedesi :Davut.
Tarikatı Nakşibendi.
Bu aile aslen Serhad'lı olup , oralardan Diyarbekir'in Lice ilçesinin Peçar isimli köyüne gelip yerleşirler. 1926 yılında Karaz'a , 1928' de Tır Alo isimli köye gelirler, üç yıl kaldıktan sonra şehir'e gelirler, burada ticaretle meşgul olup 4-5 yıl sonra yine eski köyleri Paçar'a gidip oradan da bir müddet sonra yine Karaza yerleşirler.
Seydaye Molla Fethullah , ilim tahsilini önce;