Ergenlik Döneminde Beden İmgesi

Erinlik ve onu izleyen ergenlik döneminde beden yapısı ve özellikleri ergenin ilgi alanlarının temelini oluşturur. Bedene karşı olan ilgi, erinlikte en yoğun olmakla birlikte, belli bir ölçüde ergenliğin sonuna kadar sürer. Onlar, bedenlerinde görülen değişikliklere karşı çok duyarlıdırlar. Hızlı beden değişikliği kimi zaman şaşkınlığa, kimi zamanda hoşnut olmaya yol açar. Beden yapısı, imgesi ve görünümü onlar için birer kuşku kaynağıdır. Kendi bedenlerindeki büyüme sürecini anlayabilmek, fiziksel görünümlerini kabul etmek, beden bakımlarını gerçekleştirmek, günlük yaşamda ve her tür etkinlikte bedenlerini etkili kullanabilme gereksinimi içindedirler. Kısaca, beden benliğin simgesi durumuna geçer. Beden imgesi, ergenlik döneminde özümlenmesi gereken kritik bir psikolojik olgudur (Aydın, 2005; Köknel, 1998; Yazgan İnanç ve diğerleri, 2004).

Ergenin değişen bedenini kabul etmesi ve bu değişime uyum gösterebilmesi döneminin başlıca sorunlarından biridir. Ergenin bu değişikliklere hazır olup olmaması, toplumun koyduğu ölçüler ve ergenin olgunlaşmasındaki uyuşmazlık, davranışlarını büyük ölçüde etkilemektedir. Ergenler genelde kendini yaşıtlarıyla kıyaslarlar. Kendilerini onlardan farklı ya da eksik yanlarını gördüğünde üzüntü duyarlar. Sivilceler, terleme, şişmanlık, gibi nedenler önemli üzüntü kaynağı olabilmektedir (Yavuzer, 1999). Ergen diğer konularda olduğu gibi bedeniyle ilgili yapılan değerlendirmelere de çok duyarlıdır. Ergen alıngan, kuşkulu ve güvensizdir. Hiçbir şey olmadığında bile kendinden bahsedildiğini düşünür (Dönmezer, 2001).

Ergenler genel görünüm, yüz hatları ve beden yapılarıyla yakından ilgilidirler. Çekici bir görünüme sahip olma, ergenin olumlu bir beden imgesine sahip olmasını etkiler. Adet görme ve gece boşalmaları, ergenin benlik kavramında önemli değişikliklere yol açar (Aydın, 2005). Ergenlikteki bedensel, devinsel yetenek ve etkinlikler ergenin kendini algılaması yanında, başkalarıyla iletişimini de etkiler. Ergen bedensel eylemlerde yetenekli olduğunu, oyun ve çeşitli etkinliklere katılarak

gösterebilir. Bu yüzden böyle etkinliklere katılım ergenlerin yaşamında çok önemlidir (Yazgan İnanç ve diğerleri, 2004).

Ergenlerde, çevresi tarafından sürekli dış görünüşünün izlendiği, bedensel değişimlerin değerlendirildiği, saç, makyaj ve giyim tarzlarının dikkate alındığı gibi benmerkezci düşünceler gelişebilmektedir. Bu yüzden dış görünüşlerine daha çok önem verip, kendilerini toplumda beğenilen kişilere, televizyon ve dergilerde gördükleri modellere benzetmeye çalışırlar. Akran grupları arasında benimsenen tarzda bir dış görünüm oluşturmaya özen gösterirler. Bu algıyı içeren benmerkezci düşünce tarzı ergenliğe özgü olup, dönemin sonlarına doğru etkisini yitirmesi beklenir. Ancak, bazı ergenler çeşitli nedenlere bağlı olarak bedensel görünüşüne ilişkin olumsuz algılar geliştirebilirler (Ceyhan, 2002).

Ergenler, normalden ayrılan çok kilolu, çok zayıf, erken ya da geç olgunlaşan beden tiplerine karşı son derece hoşgörüsüzdürler. Görsel basın sivilce, diş teli ve kilo problemleri olmayan çekici, taşkın mizaçlı kalıplaşmış modeller sunarak, bu hoşgörüsüzlüğe katkıda bulunmaktadır. Bu yüzden onlar, görünüşleriyle ilgili olarak oldukça hassastırlar. Medyada gördükleri görüntüler ergenlerin kendinden şüphe etmelerine ve kaygı duymalarına neden olur. Her iki cinste sivilce ve siyah noktalar konusunda endişelenirler. Boy ve kaslar çok önemlidir. Kızlar, çok kilolu ya da çok uzun olmaktan çok kaygı duyarlar. Onlar sosyal kabulün kilo ile ilişkili olduğunu düşündükleri için, normal ya da zayıf olsalar bile kendilerinin kilolu olduğunu düşünürler. Bu kaygılar aşırı boyutlara ulaşırsa yeme bozuklukları ortaya çıkabilir (Craig ve Baucum, 2002).

Kızlar ve erkekler için; erinlikteki hızlı büyüme ve gelişim, cinsel olgunlaşma, kimliğin biçimlenmesi, cinsiyet rolünün güçlenmesi, çeşitli alanlarda başarı için gerçekçi fırsatları araştırmak gibi konuların tümü beden imgesinin gelişimini etkiler. Genelde bu geçiş dönemi kızlarda daha gerilimlidir. Çünkü kızların erinlikte kilo alma, ilk buluşma ve diğer birbirini izleyen hızlı değişikliklerle yüzleşmesi gerekir. Ayrıca onların spor ve kariyer için başarı fırsatları daha sınırlıdır ve cinsel taciz ve istismar tehdidi daha yüksektir. Bütün bu deneyimler güvensizliği artırır. Kızların erinlikteki geçirdiği değişimler beden kitlesinin artışıyla birleşince, beden hoşnutsuzluğu artar ve daha zayıf olma isteği en üst düzeye çıkar (Levine ve Smolak, 2004).

Ergenlik döneminde beden imgesi, özelliklede kızlar için toplumsal ve ruhsal bakımdan çok önemlidir. Kız ve erkek ergenlerin beden imgelerini tüm boyutlarıyla değerlendiren büyük ölçekli çalışmalar mevcut değildir. Ancak yapılan araştırmalara bakıldığında, kız ergenlerin yaklaşık % 40–70 arasındaki bir bölümünün, bedenlerinde iki ya da daha fazla özellikten hoşnut olmadığı görülmektedir. Hoşnut olunmayan bölgeler arasında, sıklıkla bedenin alt ya da orta bölümlerinde kalça, karın, üst bacak gibi yağ içeren dokular yer almaktadır. Çeşitli ülkelerde yapılan araştırmalarda, kız ergenlerin % 50–80 arasında bir bölümünün daha zayıf olmak istediği ve onların % 20– 60 arasında bir bölümünün belirli aralıklarla diyet yaptığı belirtilmiştir (Levine ve Smolak, 2004). Her ne kadar tam bir görüş birliği olmasa da araştırma bulguları, ilköğretim dördüncü sınıf ve sonrasında kızların daha zayıf olmak için güçlü bir arzu duydukları ve çok kilolu olmakla ilgili daha kaygılı olduklarını göstermektedir (Smolak, 2004).

Çocukluk ya da ergenlik döneminde erkekler de formdan düşmek ve kilolu olmaktan kaçınmaktadırlar. Ancak erkeklerde beden tipi ve kilo en azından eşit oranda beden hoşnutsuzluğunu etkilemektedir. Yani kilo almak, büyük kaslı kollar ve göğüs, geniş omuz gibi özelliklerin hepsi etkilemektedir. Erinlik özelliklede kızlar için beden imgesinin gelişiminde önemli bir dönemdir. Erkek ergenlerde beden imgesinin gelişimine ilişkin araştırma sayısı son derece azdır. Bu araştırmalarda, erinliğe giriş zamanının beden imgesine etkileriyle ilgili değişken sonuçlar bulunmaktadır. Bütün bunlara dayanarak, erkeklerde ergenliğin başlangıç zamanının, beden imgesi üzerinde güçlü etkileri olduğu söylenemez (Levine ve Smolak, 2004).

Beden imgesi, bir insanın nasıl göründüğüne ilişkin duygu ve düşünceleri, yaşıtlarından daha geç ya da erken olgunlaşmış olması gibi birbiriyle etkileşen pek çok etmenin sonucudur. Olumlu beden imgesine sahip bir ergenin, olumlu benlik kavramı geliştirmesi daha uygundur (Gander ve Gardiner, 1998). Ergenin beden yapısında oluşan önemli değişiklikleri benliğine sindirebilmesi zaman isteyen bir süreçtir. Olumlu beden imgesinin yerleşmesi, olumlu benlik kavramı ve benlik saygısı ile birlikte oluşur. Bu durum ergenin arkadaş ilişkilerine, kendini daha özgür hissetmesine ve başarılı algılamasına neden olur (Aydın, 2005).