Endüstriyel Simbiyozun Elemanları ve Araçları

Endüstriyel simbiyoz, genel anlamda madde döngüsü ve maddenin yeniden kullanımı üzerine yoğunlaşmaktadır. Endüstriyel simbiyozun araçları; gömülü madde ve enerji, yaşam döngüsü çerçevesi, kademeli dizi, kapalı döngü ve madde akışının izlenmesi, paydaş süreçleri, girdi/çıktı eşleştirmesi ve endüstriyel envanterlerdir. Endüstriyel simbiyozun araçlarına ilişkin detaylı bilgiler aşağıda verilmektedir:⁶

Chertow tarafından bildirilmiş olan ilk araç Gömülü Madde ve Enerji’dir. Bir ürünün üretimi sırasında, hammaddenin işletmeye girişinden son ürünün nihai tüketiciye ulaşmasına kadar gerçekleşen tüm basamaklarda kullanılan madde, enerji ve su gibi tüm girdiler gömülü miktar (madde ve enerji) olarak adlandırılmaktadır. Endüstriyel simbiyoz, bir ürünün üretimi sırasında meydana gelen atığın yapısında bulunan madde ve enerji gibi bileşenlerin yeniden kullanılmasını sağlamaktadır. Bir endüstriyel sistem içerisinde gömülü durumda olan bu madde ve enerji böylece sistem döngüsünde tekrar tekrar kullanılabilmektedir.

5 Marian R. Chertow, "Industrial Symbiosis," a.g.m, s.410.

6 Marian R. Chertow, "Industrial Symbiosis," a.g.m, s.412.

Endüstriyel simbiyozun araçlarından gömülü enerjinin tekrar kullanımına örnek olarak kojenerasyon (bir kojenerasyon tercihen ısı tüketimi olan yerlerde kullanılan ve aynı zamanda bölge ısıtma ağını yararlı ısıyla besleyebilen elektrik enerjisi ve ısı üretebilen bir sistemdir.⁷) işleminde kullanılan ısı enerjisi verilebilir. Kojenerasyon işleminde sisteme gömülü enerji olarak adlandırılabilecek atık ısıdan elektrik enerjisi üretilebilmektedir.

Endüstriyel simbiyozun diğer bir aracı ise Yaşam Döngüsü Analizi olarak bildirilmiştir. Endüstriyel ekoloji, hammaddenin üretim sürecine katılmasıyla başlayan ve üretim, son ürün, yan ürün ve bertaraf aşamasına gelinceye kadar geçirmiş olduğu süreçlerin tamamıyla ele alınmaktadır. Yaşam döngüsü analizi, yalnızca üretim sürecinde değil, ürün yaşam döngüsünün her aşamasında gerçekleşen çevresel etkileri incelemektedir. Yaşam döngüsü analizi, ürün yaşam döngüsü içerisinde yan ürünlerin alternatif kullanımına ilişkin simbiyoz fırsatlarını da tespit etmesi yönüyle simbiyoz ilişkilerinin geliştirilmesini sağlamaktadır.

Yaşam döngüsü analizinin süreçlerin tamamını ele alması yönüyle, endüstriyel ekolojinin bütünsel bakış açısına benzeyen en önemli araçlardan biri olduğu söylenebilir.

Chertow tarafından belirlenmiş olan bir başka araç ise Kademeli Dizi’dir. Kademeli dizi, suyun veya enerjinin farklı uygulamalarda birden çok kez kullanılması anlamına gelmektedir. Kademeli dizilerin başarılı örneklerinde kaynak en son basamakta daha düşük kalitede, daha düşük rafinasyon seviyesinde ve/veya daha düşük bir değerdedir.

Bir kademeli dizi, kaynaktan değer kazanımı için fazla miktarda enerjiye gereksinim duyulduğunda veya kaynak tamamen tükendiğinde sona ermektedir. Kademeli dizi endüstriyel simbiyoz için genel bir stratejidir.

Kademeli dizinin; atık su ve atık enerjinin tekrar tekrar kullanılmasıyla doğaya atılan atık miktarı ve üretim faaliyetlerinde kullanılan doğal kaynak miktarının azaltılmasını sağlayacağı düşünülmektedir.

7 <http://tr.wikipedia.org/wiki/Kojenerasyon>.

Chertow, kavramsal olarak çembersel bir döngüyü ifade eden Kapalı Döngü’yü simbiyozun bir başka aracı olarak tanımlamıştır. Kapalı döngü, bir üretim faaliyeti içerisinde üretim girdilerinin yeniden kullanılması ve geri dönüşümüne verilen genel bir isimdir. Kapalı döngüde girdiler özgün hallerine benzer biçimde kullanılmaktadırlar.

Cam şişe örneği verilecek olursa, cam şişeler doğrudan yıkanarak veya toplandıktan sonra kırılarak yeni cam şişeler elde edilmek üzere eritilir. Her iki yöntem de kapalı döngü yöntemine yakındır ve cam ikincil kullanımında ilk kullanımındaki formuna benzemektedir. Kapalı döngünün ekonomik ve çevresel faydaları kademeli diziye benzerdir.

Madde, Su ve Enerji Akışlarının İzlenmesi de endüstriyel simbiyozun araçlarından bir başkası olarak bildirilmiştir. Simbiyoz için madde akışlarının izlenmesi, bir endüstriyel sistem içerisinde her bir işletmeye ilişkin üretim girdi ve çıktılarının tespit edilmesi esasına dayanmaktadır. Üretim girdi ve çıktılarının tespit edilmesi sonucu elde edilen sonuçlar, firmalar arasındaki madde değişimi fırsatlarının ortaya çıkarılması dolayısıyla endüstriyel bir ekosistem içerisinde verimli kaynak kullanımının da önünü açmaktadır.

Gömülü madde ve enerji, yaşam döngüsü analizi, kademeli dizi, kapalı döngü ve madde akışlarının izlenmesi endüstriyel simbiyoz faaliyetlerinin uygulanmasında kullanılan temel analiz yöntemleridir. Bu yöntemlerin yanı sıra simbiyoz ilişkilerinin planlanmasında veya mevcut simbiyoz ilişkilerinin geliştirilmesinde sanayi envanteri ve girdi/çıktı eşleştirmesi gibi yöntemler de kullanılmaktadır.

Chertow’un bildirmiş olduğu bir diğer araç ise Sanayi Envanteri’dir. Bir bölgede endüstriyel simbiyoz uygulamalarının gerçekleştirilmesi amacıyla bölgede faaliyet gösteren işletmelerin ve ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının envanterinin çıkarılması öncelikli faaliyet olarak gerçekleştirilmelidir.

Sanayi envanterinin çıkarılmasıyla endüstriyel simbiyoz ağının oluşumunda rol oynayacak ana aktörlerin ve yardımcı aktörlerin belirlenmesiyle, simbiyoz ağı oluşumunun hızlandırılacağı düşünülmektedir.

Girdi/Çıktı Eşleştirmesi, Chertow tarafından bildirilmiş olan son araçtır. Endüstriyel simbiyoz, genel anlamda çapraz sektörler arasında bağlantılar oluşturmayı

hedeflemektedir. Bu bağlantıların oluşturulması için gerekli bilgiler yazılı, sözlü ve literatür taraması şeklinde sistematik bir biçimde toplanmalıdır. Amerikan Çevre Koruma Ajansı, 1990’lı yılların başında endüstriyel simbiyoz ağlarının oluşturulmasında kullanılmak üzere Fast, Diet, Reality isimli üç yazılım geliştirmiştir.

 Fast: Üretim birimlerine ilişkin girdi ve çıktıların tanımlandığı bir sanayi veritabanıdır.

 Diet: İşletmeler arasındaki çeşitli kombinasyonların belirlenmesine yönelik senaryo analizlerinin yapılmasına olanak sağlayan bir sistemdir.

 Reality: Değişim için seçilen materyalleri kanuni sınırlamaları göz önüne alarak eşleştiren bir sistemdir.

Endüstriyel simbiyozun araçları incelendiğinde, simbiyoz değişimlerini yalnızca madde, enerji veya su değişimleri boyutuyla değil, üretim süreçleri de dahil olmak üzere atık bertarafına kadar bütünüyle ele alan yaşam döngüsü analizinin endüstriyel simbiyozun en etkin araçlarından biri olduğu söylenebilir. Endüstriyel simbiyozda işletmelerin değişim amacıyla oluşturdukları yapılar endüstriyel simbiyoz ağları olarak adlandırılmaktadır. Bu ağ oluşumları çeşitli şekillerde gerçekleştirilmektedir.