Emil Nolde

Kuzey Almanya sanatçılarından Emil Nolde (1867-1956) Ekspresyonizm'in öncülerindendir. Nolde bir çiftçi ailesinin çocuğudur. 1884-1888 arasında Flensburg’da bir mobilya fabrikasında çırak olarak çalışmış, sonra Karlsruhe’ye gitmiştir. Karlsruhe’de mobilya oymacısı olarak çalışırken, Sanat ve El Sanatları Okulu’nda derslere devam etmiştir. 1890’da Berlin’de mobilya tasarımcılığı ile meşgul olup sonra 1892-1898 arasında St.Gallen’de bir endüstri tasarımı okulunda eğitmenlik yapmıştır. Bir süreliğine Die Brücke’ye (Köprü Grubu) katılmış, kısa süre sonra ise ayrılmıştır. Bir Alman araştırma grubu ile 1913-1914 yıllarında Uzakdoğu’ya

ve Polenezya’ya gitmiştir. Nolde 1920’lerde Nasyonal Sosyalist Partisi’nin ilk ülküdaşlarından olmuş, daha sonra resim yapması yasaklanmıştır. Nolde’nin yapıtları yoz sanat olarak nitelenince düş kırıklığına uğramış, bu nedenle partiyle ilişkilerini koparmıştır. Ömrünün büyük bir kısmını Baltık kıyılarında Seebüll’de sürdürmüştür.

Nolde, yüzyılın başında gittiği Paris’te Empresyonist tekniklerden etkilense de kullandığı canlı renkler, asabi fırça vuruşlarıyla, ters düşen çalkantılı ve kargaşalı kompozisyonlar yapmıştır. Bu tarz Nolde’yi Ekspresyonist üsluba yaklaştırmıştır. Nolde böylece, E. Munch, J.Ensor ve Van Gogh’un yapıtlarına ilgi duymaya başlamıştır. Nolde, Hıristiyan inancına göre, Ademoğlu’nun doğuştan işlemeye eğilimli oldukları günahın yarattığı suçluluk duygusu, altında ezilmiştir. 1910’dan sonraki yapıtlarında, onda bir tutkuya dönüşen bu duyguyu, figüre cinsel ve şeytansı nitelikler yükleyerek yansıtmış, kontrast ve canlı renk kullanımıyla bu nitelikleri pekiştirmiştir. Bu dönemde yaptığı dinsel konulu resimlerinin bazılarında ruhsal yaşamın sevincini, bazılarında ise dinle düştüğü çelişkiden kaynaklanan ümitsizliğini ve kaygılarını yansıtmıştır. Uzakdoğu’ya yaptığı seyahatte saf ve katışıksız inancın gücünü kavramıştır. Bu değişimine koşut olarak manzara ve natürmortlara ağırlık vermiş, başta sarı ve yeşil olmak üzere canlı renkleri kullanmayı sürdürmekle birlikte soğuk kanlı ve nesnel bir bakış açısı geliştirerek resim yapmıştır (Urban, 1966: 13).

Die Brücke hareketinde yer alan Nolde, 20. yy.ın en önemli yağlı boya ve sulu boya ressamlarından sayılmaktadır. Güçlü fırça tekniği ve anlatım gücü yüksek renk seçimleriyle ve güçlü inancıyla tanınmaktadır. İlkelliğin sadeliğiyle inancın saflığını birleştirirken kadını da figür olarak kullanmıştır. Emil Nolde, kişisel Ekpresyonizm ile farklı bir üslup oluşturmuştur. Almanya ve Danimarka sınırı arasındaki bölgeden gelen sanatçı, Münih ve Paris’te sanat eğitimi görmüş, fakat orada edindiği her türlü geleneksel ustalığı bir yana bırakarak, ilkel diyebileceğimiz bir resim tekniği oluşturmuştur. Eserlerinde nesneden bağımsız seçilmiş coşkulu renkleri, masklara benzeyen figürleri ve bir takım simgeleri kullanmıştır. Naif ve saflığı bozulmamış bir anlayışla, yaşam ve sanatı bütünleştirmiştir. Hayatının büyük bir bölümünü çeşitli ülkelere yaptığı seyahatlerle geçirmiştir. Modernleşme sürecinde olan toplumların bireysel yalnızlığı, hızla gelişen teknolojinin getirdiği olumsuzluklar ve sanatçının

doğaya olan düşkünlüğü bu durumun nedenidir. Düşünceli, içine dönük bir karaktere sahip olan sanatçı, gezilerden elde ettiği izlenimleri, çocukluk anılarını, hayatı ve insanları sorgulayan bakış açısını eserlerine yansıtmıştır. Ayrıca dünyevi olan ile dünyevi olmayan duyguların sanatçının içinde yarattığı bunalım, esrar ve ölüler diyarına olan ilgisi, İncil’e olan yakınlığı; garip, mistik, gerçek dışı figürler ve kompozisyonlar oluşturmasına yol açmıştır. Özellikle Nolde’nin daha çocuk yaşlardan itibaren İsa’ya olan sevgi ve onun ölümünden duyduğu büyük üzüntü kişiliğinde önemli bir iz bırakmıştır. İncil konulu çalışmaları, bu ruh halinin yansıması olmuştur (Altuner, 2013 : 155).

Görsel 53, Emil Nolde ‘İki Rus’, Tuval Üzeri Yağlı Boya, 73,4 x 90 cm, 1915, Nolde Stiftung Seebüll, Almanya (Brown, 2014: 1) https://www.moma.org/collection/works/78478).

Emil Nolde’nin ‘İki Rus’ (Görsel 51) isimli çalışması 73,4 x 90 cm boyutlarında, tuval üzeri yağlı boya tekniği ile yapılmıştır. Eserin üzerinde döneme ait tarih veya sanatçıya ait imza bulunmamaktadır.

Sanatçının eserlerinin çoğunluğu fazlaca renkliyken, yeşil ve sarının tonlarını bolca kullanan sanatçının bu eserinde daha koyu renklerin hâkim olduğunu görmekteyiz. Eserde koyu gri, siyah, bej tonları kullanılmıştır. Arka planda koyu gri, siyah, oksit mavi, tonları katmanlı şekilde kullanılmışken, öndeki figürlerde boya

yoğunluğu daha da arttırılmış ve kalın bir doku kazanmıştır. Özellikle önde kullanılan figürün şapka kısmındaki fırça darbeleri bariz haldedir.

Eserde görüldüğü gibi sağda ve solda olmak üzere iki figür kullanılmıştır. Sanatçı, sağdaki figürün şapka kısmında bej ve siyahın nötr rengini, kurumadan kat kat atması sonucunda tuval üzerinde harmanlayıp, ara tonların oluşturmuştur. Solda kullanılan figür arka planla yakın tonlarda resmedilmiş perspektif ortadan kaldırılmış, figür bir nevi plana gömülmüştür. Figür ile plan arasında derinlik duygusu neredeyse hiç yoktur, figür belli belirsizdir. Sağdaki figür ise koyu zemin üzerine açık tonlarla oluşturulmuş leke halindedir. Bu figür, diğerinin göre daha aydınlık vaziyettedir. Arka plan ile figür arasındaki derinlik, siyah ve bej tonlarının kontrastı ile sağlanmıştır. Eserin merkezini sağ köşe olarak kabul edebiliriz.

Sağdaki figürün başındaki Rusların geleneksel simgesi olan Uşanka’ ya benzemektedir. Soldaki figürün şapkası ise tam olarak kestirilemese de portföy şapkayı anımsatmaktadır. Figürlerin yüzleri oldukça karanlıktır, bu bakımdan gözleri bile birer koyu leke halindedir. Bu karanlığa rağmen sağ taraftaki figürün yalnızca omuz ve şapkasının aydınlanıp yüzünün karanlık kalmış olması, ışığın tam üzerinde olduğu anlamına gelebilmektedir. Yine sağdaki figürün, göz kapaklarının üzerinde arkadaki figüre nazaran, öne çıkarmak amacı ile somon rengi fırça vuruşları ile az da olsa ten rengi hissettirilmiştir.

Figürlerin dağınık sakalları itibari ile bakımsız görüntüleri gözden kaçmamaktadır. Sakallarının bu denli dağınık olması, dönemin soylu ve burjuva sınıflandırılmasını baz alarak burjuva sınıfı olabileceği ihtimalini aklına getirmektedir.