a- UyuĢmazlığın Çözümündeki Hızı: Alternatif uyuĢmazlık çözüm araçlarının temel özelliği ticarî hız zarar görmeksizin ve taraflar arasındaki ticarî faaliyetlerdeki normal değiĢim sekteye uğramaksızın hızlıca çözüme kavuĢuluyor olmasıdır.
UyuĢmazlığın çözümündeki hız, uzun ve karmaĢık usûllere sahip ve biçimsel kısıtlamaları çok olan iĢlemlerde yargıya alternatif olarak tahkime baĢvurulmasının en
150 EL-MAHLUF, a.g.e, s. 211.
151 Cafer Zib EL-MAHANÎ, EL-Tahkim EL-Eliktroni Ue Dewr EL-Kaza EL-Watani Bitafhilihi, Tabhat. 2, Doktora Fi EL-Kanun EL-Has, Dar EL-Sakafa LinnaĢri Ue EL-Tawzih, 2014, s. 33.
önemli nedenlerinden biridir. Belki de elektronik ticarî tahkim söz konusu olduğunda bu özellik daha da öne çıkmaktadır152.
Elektronik ticarî tahkimin muhtelif aĢamaları hızlı ve kolay usûllere sahip internet üzerinden gerçekleĢtirilmektedir. UyuĢmazlığın tarafları hakemlerin yanına gitmeye ve fizikî olarak katılım göstermeye ihtiyaç duymazlar. Aksine elektronik iletiĢim araçları üzerinden tahkim oturumlarına katılabilirler. Elektronik ticarî tahkim merciîleri tarafından hakem kararları alındığında, bu özellik daha da ön plana çıkmaktadır. Zira uyuĢmazlıkla ilgili belgelerin karĢılıklı olarak elektronik ortamda gönderilmesine dayalı bu sistemde usûllerin kolaylığı nedeniyle kararlar kısa vakitte alınmaktadır153.
b-Masrafların Azlığı (Maliyet): Elektronik ticarî tahkim, tahkim süreci ile ilgili maliyetlerin düĢmesine katkı sağlamaktadır. Zira bu sistemde hakem, Ģahit ve tarafların baĢka bir ülkeye gitmesine ihtiyaç duyulmaz. Böylece konaklama masraflarından tasarruf edildiği gibi, mahkeme, keĢif ve diğer masraflar da söz konusu olmaz. Bu durum genellikle mütevazi olan uluslararası elektronik sözleĢmelerin hacmine de uygun düĢmektedir. Ġnternet üzerinden gerçekleĢtirilen iĢlemlerin büyük çoğunluğu, yargıya da geleneksel tahkim yöntemleri ile çözüme kavuĢturulmaya uygun olmayan, zira tahkim veya yargı masraflarını anlaĢmazlık tutarından fazla olacağı, basit mali değere sahip sözleĢmelerdir154.
Ġnternet seçkin iletiĢim hizmeti sağlamaktadır. Ġnternet üzerinden elektronik uyuĢmazlıkla ilgili belgeler ve müzakereler doğrudan gönderilebilmektedir. Dolayısıyla elektronik ticarî tahkimde geleneksel araçlarla belge gönderme masrafları bulunmaktadır. Diğer yandan uyuĢmazlığı çözecek hakem, özellikle elektronik ticarî uyuĢmazlıklarda teknik ve bilimsel deneyime sahip olduğundan, anlaĢmazlık konusu ile ilgili uzman bilirkiĢilere baĢvurmak için gerekli olan maliyetler de azalmaktadır155.
c- Yeterlilik: Millî yargı sadece önlerine gelen ve muhtelif ya da incelikli uzmanlık gerektiren teknik konuları kapsayabilmekte, uyuĢmazlıkların çözümünde
152 ABULBAKĠ, a.g.e, s. 13.
153 ĠBRAHĠM, a.g.e, s. 162.
154 EL-MAHANÎ, a.g.e, s. 35.
155 Ahmet ġARAFADDĠN, Taswiyat EL-Munazahat Elektroniyan, Dirasat EL-Kanunya Fi EL-Tahkim EL-Ticari EL-Dawli, Dar EL-Nahza EL-Arabiya, y.y, 2002, s. 23.
uzman hukuk adamlarına dayanmaktadır. Ancak elektronik ticarî tahkim sistemlerinde uyuĢmazlığın çözümü için tayin edilen hakemin hukukçu olması Ģart değildir. Kendisine elektronik ticarî tahkim sunulan hakem, anlaĢmazlık alanlarında geniĢ ve derin deneyime sahip bir mühendis, doktor ya da iĢ adamı olabilir. Bu durum, tahkim hükümlerinin teknik ve yasal alanlarda e-ticaretin geliĢimi ile uyumlu olmasını sağlamaktadır156.
d- Yargı Yetkisi ve Kanunların ÇatıĢması Sorunlarının AĢılması: Sınırları coğrafî alanlarla çizilemeyen, kendine ait bir bölgeye sahip bulunan ve bütün dünyaya açık bir ağ sayılan internet ağı üzerinden gerçekleĢtiriliyor olması nedeniyle, internete dayalı hukukî iĢlemleri belirli bir bölgeye bağlamak zordur. Bu durum bizi kanunların çatıĢması ve yetkili mahkemenin belirlenmesi sorunundan bahsetmeye sevk etmektedir157. Milletlerarası hukuk hâlen daha farklı coğrafî alanlara sahip olan ve internet üzerinden gerçekleĢtirilen iĢlemlerde yetkili mahkeme ve uygulanacak hukukun belirlenme noktasında sorun yaĢamaktadır. Bunun yanında e-ticaret konusunda ülkeleri bağlayıcı yeknesak objektif kurallar bulunmamaktadır.
Yetkin hakemi seçmede ve uyuĢmazlığın çözümünde uygulanacak hukuku belirlemede uyuĢmazlığın taraftarının özgür iradelerine dayanması nedeniyle elektronik ticarî tahkime baĢvurmak, elektronik ticarî sözleĢmelerindeki uyuĢmazlıklarda hukukî ve yargısal çatıĢma sorununu aĢması nedeniyle en uygun çözüm yöntemi sayılmaktadır.
Öte yandan bu yöntemde, tarafların elektronik sözleĢmeler üzerinde hukuk seçiminin veya yetki anlaĢmasının geçersizliği sorunu bulunmamaktadır. Zira çoğunlukla yazılı kanunlar bulunmaması nedeniyle elektronik sözleĢmelerde seçilen hukuk veya mahkeme bulunmamakta ve bu durum uyuĢmazlığın taraflarının haklarının zayi olmasına neden olmaktadır158.
2- Dezavantajlar
a- Elektronik ĠĢlemlerde Güven Eksikliği: UyuĢmazlığın ve çözümünde gizliliğin korunması, temel ilke olarak alenîliğe dayanan yargıya alternatif olarak, geleneksel tahkime baĢvurmanın en önemli faktörlerinden biri sayılmaktadır. Zira yargı,
156 MAHCUBA, a.g.e, s. 9.
157 KARĠM, a.g.e, s. 21.
158 MAHCUBA, a.g.e, s. 10.
kararlarını herkese açık alenî oturumlarda almaktadır ve bu durum ticarî sırlarını rakipleri tarafından kullanılma korkusuyla korumaya çalıĢan tüccarın çıkarlarına ters düĢmektedir159.
Geleneksel tahkim hakkında durum böyle olsa da, elektronik ticarî tahkim geleneksel tahkimin gerçekleĢtirdiği oranda gizliliği sağlayamayabilir. Bunun nedeni ise elektronik ticarî tahkim usûlünün internet üzerinden gerçekleĢtirilmesidir. Bu ortam ise birçok yönden tahkim gizliliğine karĢı tehditler teĢkil etmektedir. Tarafların uyuĢmazlığın çözümü ile ilgili sayfaya giriĢ Ģifrelerini almaları ve belgelerin hakem ile paylaĢımı, uyuĢmazlıkla alakası olmayan bazı Ģahısların konuya müdahil olmasını gerektirebilir ve bu durum tahkimin gizliliğini tehdit edebilir160.
Tarafların bilgilerini ve uyuĢmazlık belgelerini içeren internet sayfası hackerler (hackers) veya çökerticiler (crackers) diye bilinen internet korsanları tarafından ele geçilme riski ile karĢı karĢıyadır. Bu kimseler, internette dolaĢan ve özellikle kredi kartı numaraları ya da elektronik ticarî tahkim konuları gibi gizli belgeleri elde etmeye çalıĢmaktadırlar. Ġnternet sayfasının çökme riski tahkimin gizliliğine ve uyuĢmazlığın taraflarını ticarî sırlarına tehdit oluĢturmaktadır161.
b- Millî ve Milletlerarası Düzenlemelerin Elektronik Ticarî Tahkime Uygun Olmaması: Elektronik ticarî tahkim çoğunlukla millî ve milletlerarası düzenlemelerin gerektirdiği Ģartları karĢılayamamaktadır. Zira bu düzenlemeler aslında geleneksel ve fiziki ticarî iĢlemler için oluĢturulmuĢtur. Çoğu zamanda hukukun gerekli gördüğü geleneksel koĢulları sağlayamaması ve elektronik ticarî hakem kararını kabul etmemesi nedeniyle e-ticarî tahkimin etkinlik dıĢı kalmasına yol açmaktadır162.
Milletlerarası e-ticaret onca geliĢmesine rağmen hâlen daha küresel düzeyde hukuk sistemine muhtaç durumdadır. Bu durum, e-ticaretin uyuĢmazlıkların çözümü noktasında, hükümleri ve ilkeleri e-ticaret dünyasının dijital yapısına uymayan ve zıt
159 KARĠM, a.g.e, s. 21.
160 EL-HĠCAA, a.g.e, s. 67.
161 Sahd Halifa Halaf HAYFĠ, Kanun Wacib AL-Tatbik ala Tahkim Eliktroni, Camihat ġark EL-Awsat- Kuliyat Kanun- Kısım EL-Has, Risalat Macister, Kuveyt: 2013, s. 12.
162 KARĠM, a.g.e, s. 22.
düĢen geleneksel tahkime baĢvurmayı gerekli gören ve çoğunlukla birbiriyle çeliĢen muhtelif millî kanunlara mahkûm kalması anlamına gelmektedir163.
D- Milletlerarası Elektronik Ticarî Tahkimi Ġlgilendiren Uluslararası ve Uluslar