ELEKTRONİK KİTAPLARIN GELİŞİMİ

2.5 ELEKTRONİK KİTAPLARIN GELİŞİMİ

Kitap, her zaman insanın bilgilenme, öğrenme ve eğitim sürecindeki en temel iletişim aracı olmuştur. 1450’li yıllarda Johann Gutenberg’in matbaayı icat etmesiyle büyük bir gelişim gösteren kitap endüstrisi, iletişim ve bilgi teknolojilerine paralel olarak sürekli bir değişim içindedir. Elektronik kitaplar bu değişimin son halkasını oluşturmaktadır (Rukancı ve Anameriç, 2003). Elektronik kitap terimi 1960’lı yılların sonlarına kadar uzanır (Henke, 2001). Michael S. Hart 1971’de Gutenberg projesini başlattı. Zahur 1993’te dijital kitap okumak için ilk yazılım geliştirdi (Ahuja ve Goal, 2010).

Elektronik kitap teknolojisi, 1971 yılında Michael Hart tarafından Illinois Üniversitesi'nde bir elektronik halk kütüphanesi oluşturma hedefi ile başlamıştır (Project Gutenberg) e-kitapların gündeme gelip,gelişmesi açısından başlangıç tarihi olarak bilinen ilk ciddi projedir (Ebook.., 2002; Rukancı ve Anameriç, 2003).

Elektronik kitapların doğuşu dendiğinde ilk akla gelen ve e-kitapların başlangıcı kabul edilen ilk ciddi proje “Project Gutenberg”dir. Projede başlangıçta dijital kitaplar kullanılmış, zamanla elektronik kitaba geçiş sağlanmıştır. 1971 yılında Michael Hart tarafından geliştirilen Project Gutenberg‟in amacı, edebi alanda dünyaca tanınmış eserlere dünyanın her yerinden okuyucuların elektronik ortamda ve ücretsiz olarak erişebilmesini sağlamaktır. Project Gutenberg, internet üzerindeki ilk bilgi sağlayıcı ve en eski dijital kütüphanedir (Önder, 2010). Gutenberg projesi ile kitap sayfalarının taranması, sayısal ortama aktarılması ve arşivlenmesi bir anlamda kitap paylaşım hareketini başlatmıştır.

15. yüzyılın ortalarında baskı teknolojisinin bulunması ile basılı kitap üretimi devrim yarattı. Kitap yayını ve manyetik ortamda mikrofilm üzerinde dergi ve bunu 1930 da mikrofilm yaprağı izledi. Bu arada bilgisayar teknolojisi 1960’larda gelişmiş ve onunla birlikte bir süre sonra 20. yüzyılın sonlarına doğru optik diskler, bilgilerin kaydı için dijital çok yönlü diskler gibi diğer ortamlar icat edildi. Bilgiler çeşitli biçimlerde çeşitli ortamlarda mevcuttur.

29

Kitap endüstrisinde en son eğilim, Gutenberg’in icadından bu yana çoğu kapsamlı değişim için potansiyel elektronik kitaplar ( e-kitap) geliştirilmesidir (Ahuja ve Goal, 2010).

Gutenberg Projesine dayalı olarak elektronik kitapların ortaya çıkışı ve kullanımı ile ilgili ilk gelişmeler 1987 yılında bilgisayar oyunları üreten bir firma olan Eastgate Systems'ın Michael Joyce'un "Afternoon" adlı kitabını diskette yayınlaması ile görülmektedir (Ebook..., 2002; Rukancı ve Anameriç, 2003). Bir öğretim aracı olarak e-kitapların arkasındaki kısa tarihsel bağlamdan başlamak yararlıdır. 1967 yılında Andries van Dam Brown Üniversitesinde teknoloji profesörüyken ana bilgisayar üzerinde hipermetin geliştirirken ‘elektronik kitap’ terimini icat etti (Anuradha ve Usha, 2006).

1988’den itibaren geliştirilen elektronik kitap cihazlarının (palm, pocket pc gibi) da elektronik kitap yayıncılığının gelişmesini sağladığı görülmektedir (Gürcan, 2005). 1990 yılında da Serendipity Systems'ın "PC-Book" isimli elektronik kitap görüntüleme programını geliştirmesiyle ortaya çıktığı bilinmektedir. 1992 yılında ise, elektronik kitaplar metin tabanlı DOS ortamından, grafik tabanlı Windows ortamındaki edisyonlara dönüştürülmüş ve böylece daha kolay okunabilecek bir biçime kavuşturulmuştur (Anameriç ve Rukancı, 2003).Birçok araştırmacı elektronik kitabın ilk tanımının, Vannevar Bush tarafından 1945’te Memex denilen bir donanım aygıtı tarifi (desteklenmiş insan belleği olarak Memex seçilmiş) olduğuna inanmaktadır. Kullanıcılar kendi kitap, fotoğraf, kayıtlarını, iletişim ve evrakların arşivlenmiş indeksini ve dinamik ihtiyaç olarak güncelleyebilir, depolayabilir (Henke, 2001). Bu aygıt elektronik kitabın ortaya çıkması için zemin oluşturmuştur. Bu donanım aygıtı ile kitaplar ve kayıtlar depolanabilecek ve incelenebilecekti.

30

Aşağıda şekil 2’de Vannevar Bush’un geliştirdiği Memex görseli verilmiştir (URL1).

Şekil 2. Vannevar Bush’un geliştirdiği Memex

Taşınabilir e-kitap fikri; 1968’de Utah Üniversitesi yüksek lisans öğrencisi Alan Kay tarafından Dynabook olarak adlandırılmış, “etkileşimli ve taşınabilir kişisel bilgisayar” kavramını karşılayan bir aygıt olarak gündeme getirilmiştir. Dynabook, kablosuz iletişim ve bunun kişisel bilgisayara uygulanabilir olma özelliğine sahip araçlara karşılık gelen ve internet ortaya çıkmadan çok önce Kay tarafından öne sürülmüş bir düşüncedir (Wilson, 2001; Çatal, 2008). Alan Kay böylelikle elektronik kitap fikrini fiilen gerçekleştiren bir hareket başlatmıştır.

Dynabook fikri bilgisayar bilimcisi Alan Kay rehberliğinde Xerox Palo Alto merkezinde öğrenme araştırma grubu tarafında 1970’lerde oluşturulmuştur. Dynabook tasarımı ilgi çekici bir görüş olarak tasarlanmıştır. Dynabook sadece teknoloji odaklı değil, öğrenme ile ilgili güçlü bir bağlama bağlanmış olmasıyla ilgi çekicidir ( Löwgren ve Stolterma, 2004). Alan Kay tararından 1968’de online kitap okumak için bir bilgisayar donanım cihazının ilk prototipi ‘Dynabook’ önerilmiştir (Henke, 2001).

31

Aşağıda şekil 3’te Alan Kay tarafından tasarlanmış bir Dynabook modeli gösterilmiştir (URL2). Tasarlanmış bu Dynabook elektronik kitap düşüncesi için somut bir adımdır.

Şekil 2.Alan Kay Tarafından Tasarlanmış Dynabook Modeli

Hızla gelişen kitap endüstrisi, bilişim teknolojileriyle orantılı olarak matbaa makinesinin bulunuşundan sonra sürekli bir değişime yönelmiştir. İnsanoğlu, kendini ifade etmeye çabalarken taş, papirüs kâğıt gibi maddelerle yola çıkmış, zamanla klavye ve ekrana ulaşmıştır. Papirüslere ilk yazıyı yazanların amaçlarından birisi de, “kendilerinden sonrakilere edindikleri bilgilerini aktarabilmekti” diye düşünürsek, Gutenberg’in matbaası ve internetin yayılması içinde aynı düşüncenin, bir başka deyişle bilgi ve tecrübelerin yaygınlaştırılması için bu keşiflerden söz edebiliriz. Günümüzde ise bu değişimin son evrelerinden birini elektronik kitaplar oluşturmaktadır (Hatipoğlu, 2011). Teknolojik gelişimler okuma şeklinde de değişimleri beraberinde getirmiştir. Bugünkü teknolojik gelişmelerde elektronik önemli bir hal almış ve bugünün elektronik kitaplarını ortaya çıkarmıştır.

E-kitapların temelini e-mürekkep (e-ink) kavramı oluşturmaktadır. 1997 yılında MIT Media Laboratuvarının bir ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Böylece e-kitap okuyucularının satışı başlamış ve bu kitap okuyucular için içerik üretimine başlanmıştır (Gümüş, Güler, Güler ve Erorta, 2012). Elektronik kitaplar hızlı bir şekilde teknolojik gelişmelerle günlük yaşantımızda yer almıştır. Özellikle tablet bilgisayarlar, akıllı telefonlar ve dokunmatik ekrana

32

sahip diğer mobil cihazlar elektronik kitapların gelişmesine katkı sağlamıştır. Teknolojinin gelişim hızı düşünüldüğünde elektronik kitaplarla bu teknolojilerin entegrasyonunun da uzun sürmeyeceği görülmektedir.

Kullanıcı ile etkileşimi ve iletişimi arttırmayı sağlayan tablet bilgisayarlar, akıllı telefonlar, dokunmatik ekrana sahip donanımlar; bulut teknolojisi ve semantik yazılımlar; dijital neslin tercihlerinin genellikle dijital nesnelere yönelik olması etkileşimli e-kitapların hızlı bir şekilde gelişmesini sağlamıştır. (Bozkurt, 2013).

Son iki yıl içinde, elektronik kitap ile ilgili bilgi ortaya çıktı. Öğretimin desteklenmesini içeren, özellikleri ve eğlenceli multimedya özellikleri birçok dilde elektronik kitap ile sonuçlanmıştır (De Jong ve Bus, 2003). Öyle ki elektronik kitapların yaygınlaşması sanal mağazalarda online kitap alışverişini başlatmıştır. İnsanlar oturduğu yerden internet mağazasından online olarak elektronik kitabını satın alabilmekte, online kitabevlerinden sipariş verebilmektedir. Bu kitaplar internet üzerinden bilgisayarlara, elektronik kitap okuma cihazlarına indirilebilmektedir. Bütün bu gelişmeler elektronik kitapların yaygınlaşmasıyla sonuçlanmış, elektronik kitapları basılı kitaplarla yarışır duruma getirmiştir. Dünyadaki gelişmelerle birlikte elektronik kitap Türkiye de hızla yayılmaya başlamış, ülkemizde elektronik kitap siteleri açılmıştır. Bu sanal mağazalardan kitap satın alma işleminin online olarak yapılması dağıtım ve erişilebilirlik bakımından okuyuculara kolaylık sağlamıştır.