Elektrik Piyasası İzleme ve Gözetim Faaliyetleri

I. BÖLÜM

4. PİYASA İZLEME ve GÖZETİM

4.1. Elektrik Piyasası İzleme ve Gözetim Faaliyetleri

Fiili değerlere göre 2008 yılında Türkiye toplam elektrik enerjisi üretimi 198,3 milyar kWh olarak; yurtiçi top-lam elektrik enerjisi talebi (brüt talep) ise 198 milyar kWh olarak gerçekleşmiştir. 2008 yılı için elektrik enerjisi talebinin %7,4 oranında artacağı öngörülmüş olmasına rağmen gerçekleşme %4,5 düzeyinde kalmıştır. Elektrik enerjisi talebinin artış hızındaki yavaşlama Eylül ayında görülmeye başlamış ve yılın son çeyreğinde artarak devam etmiştir.

2008 yılında, 2007 yılına kıyasla elektrik enerjisi ithalatı %8,5; ihracatı ise %58,8 oranında azalmıştır. 2008 yılında Irak, Gürcistan ve Suriye’ye elektrik enerjisi ihraç edilmiş ve Gürcistan, Azerbaycan (Nahçıvan), Türkme-nistan ve YunaTürkme-nistan’dan elektrik enerjisi ithal edilmiştir. Elektrik enerjisi ihracatının, elektrik enerjisi üretimine oranı %0,5; elektrik enerjisi ithalatının brüt talebe oranı ise %0,4 düzeyindedir.

Üreticilerin 2008 yılı kümülâtif üretimleri:

Üretim (GWh) Üretimdeki Payı (%)

EÜAŞ 75.063 37,9

EÜAŞ Bağlı Ortaklıkları 22.796 11,5

İHD (İşletme Hakkı Devri) 4.315 2,2

Mobil 292 0,1

Otoprodüktör-Otoprodüktör Grubu 15.327 7,7

Yİ (Yap İşlet) 43.437 21,9

YİD (Yap İşlet Devret) 13.161 6,6

Üretim Şirketi 23.615 11,9

Özelleştirme Programı 323 0,2

Üretim Toplamı 198.329 100,0

İthalat (+) 790

İhracat (-) 1.062

Tüketim Toplamı 198.057

2008 yılında Türkiye toplam elektrik enerjisi üretiminin %30,9’u mevcut sözleşmesi bulunan üretim tesisle-rinden, %49,5’i kamu mülkiyetindeki üretim tesislerinden sağlanmıştır. Özel sektör tarafından işletilen üretim tesislerinin 2008 yılında üretime katkıları sırasıyla şöyledir: Yap İşlet modeli kapsamındaki santrallar %21,9;

özel sektör üretim şirketi santralları %11,9; otoprodüktörler ve otoprodüktör grubu santrallar %7,7; Yap İşlet Devret modeli kapsamındaki santrallar %6,6; İşletme Hakkı Devri modeli kapsamındaki santrallar %2,2 ve mo-bil santrallar %0,1 oranındadır.

2008 yılında elektrik enerjisi üretiminin %48,2’si doğal gazdan; %21,1’i linyitten; %16,8’i hidrolikten; %6,3’ü ithal kömürden; %4,7’si fuel-oil’den; %1,5’i taşkömüründen ve kalan kısmı diğer kaynaklardan elde edilmiştir.

Ancak 2008 yılında elektrik enerjisi üretiminin %60’lık kısmı ithal kaynaklardan sağlanmıştır.

Kaynaklara göre 2008 yılı kümülâtif üretim miktarı:

Kaynaklar Üretim (GWh) Üretimdeki Payı (%)

Fuel-Oil 9.277 4,7

Elektrik piyasalarında işlem gören enerjinin; ikili anlaşmalar ve dengeleme piyasası arasındaki dağılımı, piyasa-nın öngörülen doğrultuda gelişip gelişmediğine dair bir gösterge olması açısından önem taşımaktadır.

Yukarıdaki grafikte ikili anlaşma hacmini oluşturan miktarların katılımcı türlerine göre dağılımı görülmektedir.

EÜAŞ ve bağlı ortaklıkları ile TETAŞ’ın satışları geçiş dönemi sözleşmeleri üzerinden yapılmaktadır. Grafikte, özel sektör tarafından ikili anlaşmalar kapsamında ticareti yapılan elektrik enerjisi miktarının, geçiş dönemi sözleşmelerine nazaran çok daha az olduğu ve 2008 yılı içerisinde özel sektör tarafından girilen ikili anlaşma miktarlarında dikkate değer bir değişim olmadığı gözlenmektedir.

2008 YILI FAALøYET RAPORU

Enerji Piyasas Düzenleme Kurumu 48

ksm di÷er kaynaklardan elde edilmiútir. Ancak 2008 ylnda elektrik enerjisi üretiminin

%60’lk ksm ithal kaynaklardan sa÷lanmútr.

Kaynaklara göre 2008 yl kümülâtif üretim miktar:

Kaynaklar Üretim (GWh) Üretimdeki Pay (%)

Fuel-Oil 9.277 4,7

Genel Toplam 198.329 100,0

4.1.2. Piyasa Hacimleri ve Katlmclar

Elektrik piyasalarnda iúlem gören enerjinin; ikili anlaúmalar ve dengeleme piyasas

arasndaki da÷lm, piyasann öngörülen do÷rultuda geliúip geliúmedi÷ine dair bir gösterge olmas açsndan önem taúmaktadr.

Satclara Göre Katlmclar Aras økili Anlaúmalarn Hacimlerinin Aylk Geliúimi

TETAù EÜAù ve Ba÷l Ortaklklar Özel

TETAŞ EÜAŞ ve Bağlı Ortaklıkları Özel Sektör

2008 Faaliyet Raporu

Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (DUY) çerçevesinde üreticiler tarafından günlük olarak TEİAŞ’a bildirilen Kesinleşmiş Gün Öncesi Üretim Programı (KGÜP) miktarlarının, üreticilerin ikili anlaşmaları çerçevesinde üretecekleri elektrik enerjisi miktarları ile ilişkili olması beklenmektedir. Yine DUY çerçevesinde yük alma talimatlarının toplam hacmi ise dengeleme faaliyetleri (yük alma talimatı ile fazladan üretim yap-tırılması) sonucunda üretilen enerji miktarı ile ilişkilendirilebilmektedir. Aşağıdaki grafikte talimatsız üretim olarak gösterilen KGÜP miktarları ile talimatlı üretim olarak gösterilen yük alma talimatlarının toplam hacmi karşılaştırılmaktadır.

Talimatlı üretimlerin (dengeleme faaliyetleri sonucu üretilen elektrik enerjisi) toplam üretime oranı %7 ile %14 arasında değişse de, talimatsız üretim (ikili anlaşmalar) kapsamında üretilen elektrik enerjisinin tamamına ya-kınının EÜAŞ, TETAŞ ve dağıtım şirketleri arasındaki geçiş dönemi sözleşmelerinden ibaret olduğu göz önünde bulundurulmalıdır.

Piyasa gelişimin görülmesi açısından önemli bir unsur da DUY kapsamında işletilmekte olan piyasaya kayıtlı olan katılımcı sayısının gelişimidir. Aşağıdaki grafik, katılımcı sayısının lisans türlerine göre zaman içerisindeki değişimini göstermektedir. En büyük artış oranı üretim şirketi sayısında kaydedilmiştir. Piyasa gelişimi açısın-dan daha önemli bir gösterge olan toptan satış şirketi sayısı ise daha kısıtlı olmakla birlikte yine de bir artış eğilimi göstermektedir.

2008 YILI FAALøYET RAPORU

Enerji Piyasas Düzenleme Kurumu 49

Yukardaki grafikte ikili anlaúma hacmini oluúturan miktarlarn katlmc türlerine göre da÷lm görülmektedir. EÜAù ve ba÷l ortaklklar ile TETAù’n satúlar geçiú dönemi sözleúmeleri üzerinden yaplmaktadr. Grafikte, özel sektör tarafndan ikili anlaúmalar kapsamnda ticareti yaplan elektrik enerjisi miktarnn, geçiú dönemi sözleúmelerine nazaran çok daha az oldu÷u ve 2008 yl içerisinde özel sektör tarafndan girilen ikili anlaúma miktarlarnda dikkate de÷er bir de÷iúim olmad÷ gözlenmektedir.

Elektrik Piyasas Dengeleme ve Uzlaútrma Yönetmeli÷i (DUY) çerçevesinde üreticiler tarafndan günlük olarak TEøAù’a bildirilen Kesinleúmiú Gün Öncesi Üretim Program

(KGÜP) miktarlarnn, üreticilerin ikili anlaúmalar çerçevesinde üretecekleri elektrik enerjisi miktarlar ile iliúkili olmas beklenmektedir. Yine DUY çerçevesinde yük alma talimatlarnn toplam hacmi ise dengeleme faaliyetleri (yük alma talimat ile fazladan üretim yaptrlmas) sonucunda üretilen enerji miktar ile iliúkilendirilebilmektedir. Aúa÷daki grafikte talimatsz üretim olarak gösterilen KGÜP miktarlar ile talimatl üretim olarak gösterilen yük alma talimatlarnn toplam hacmi karúlaútrlmaktadr.

Talimatl ve Talimatsz Üretim

KGÜP DUY Yük Alma Yönlü Hacim

Talimatl üretimlerin (dengeleme faaliyetleri sonucu üretilen elektrik enerjisi) toplam üretime oran %7 ile %14 arasnda de÷iúse de, talimatsz üretim (ikili anlaúmalar) kapsamnda üretilen elektrik enerjisinin tamamna yaknnn EÜAù, TETAù ve da÷tm úirketleri arasndaki geçiú dönemi sözleúmelerinden ibaret oldu÷u göz önünde bulundurulmaldr.

Piyasa geliúimin görülmesi açsndan önemli bir unsur da DUY kapsamnda iúletilmekte olan piyasaya kaytl olan katlmc saysnn geliúimidir. Aúa÷daki grafik, katlmc

saysnn lisans türlerine göre zaman içerisindeki de÷iúimini göstermektedir. En büyük artú oran üretim úirketi saysnda kaydedilmiútir. Piyasa geliúimi açsndan daha önemli bir gösterge olan toptan satú úirketi says ise daha kstl olmakla birlikte yine de bir artú e÷ilimi göstermektedir.

2008 YILI FAALøYET RAPORU

Enerji Piyasas Düzenleme Kurumu 49

Elektrik Piyasas Dengeleme ve Uzlaútrma Yönetmeli÷i (DUY) çerçevesinde üreticiler tarafndan günlük olarak TEøAù’a bildirilen Kesinleúmiú Gün Öncesi Üretim Program

Talimatl ve Talimatsz Üretim

KGÜP DUY Yük Alma Yönlü Hacim

119 119 121 122 123 124 126 126 127 131 131

22 22 22 22 22 22 22 22 22 22 22

Oca.08 ùub.08 Mar.08 Nis.08 May.08 Haz.08 Tem.08 A÷u.08 Eyl.08 Eki.08 Kas.08

Üretim ùirketi Otoprodüktör Otoprodüktör Grubu Toptan Satú ùirketi Perakende Satú ùirketi

4.1.3. Elektrik Piyasas Serbest Tüketici Uygulamas

4628 sayl Kanun’un 5’inci maddesinin altnc fkrasnn (b) bendinde, “Her yln ocak aynn sonuna kadar, serbest tüketici tanmna iliúkin limitlerdeki indirimleri belirlemek ve yeni limitleri yaymlamak” Kurulun görevleri arasnda saylmaktadr. Elektrik Piyasas

Serbest Tüketici Yönetmeli÷i’nin 10’uncu maddesinde belirtilen esaslar çerçevesinde yaplan çalúma sonucunda 24/01/2008 tarihli ve 1472 sayl Kurul Karar ile 2008 yl için Serbest Tüketici Limitinin 1,2 milyon kWh olarak uygulanmasna karar verilmiútir.

Aúa÷daki grafikte serbest tüketici adedinin 2008 yl içerisindeki geliúimi gösterilmektedir.

365

Oca.08 ùub.08 Mar.08 Nis.08 May.08 Haz.08 Tem.08 A÷u.08 Eyl.08 Eki.08 Kas.08

Elektrik Piyasas Dengeleme ve Uzlaútrma Yönetmeli÷i’nin 01/08/2006 tarihinde tüm unsurlar ile uygulanmaya ve dengeleme piyasasnda fiyatlarn fiili arz-talep dengesine göre oluúmaya baúlamasn takiben ülkemiz elektrik piyasasnn yapsnda önemli bir de÷iúiklik olmuú ve ikili anlaúmalar ile elektrik satan tedarikçiler, tüketicileri ile sözleúmelerini sonlandrarak dengeleme piyasasna satú yapmaya baúlamúlardr. Kurul onayl perakende satú tarifesinin dengeleme piyasasnda arz ve talep dengesi sonucu oluúan fiyatn altnda olmas, özel sektör lisans sahiplerini ikili anlaúmalarn sonlandrarak

408

119 119 121 122 123 124 126 126 127 131 131

22 22 22 22 22 22 22 22 22 22 22

Oca.08 ùub.08 Mar.08 Nis.08 May.08 Haz.08 Tem.08 A÷u.08 Eyl.08 Eki.08 Kas.08

Üretim ùirketi Otoprodüktör Otoprodüktör Grubu Toptan Satú ùirketi Perakende Satú ùirketi

4.1.3. Elektrik Piyasas Serbest Tüketici Uygulamas

4628 sayl Kanun’un 5’inci maddesinin altnc fkrasnn (b) bendinde, “Her yln ocak aynn sonuna kadar, serbest tüketici tanmna iliúkin limitlerdeki indirimleri belirlemek ve yeni limitleri yaymlamak” Kurulun görevleri arasnda saylmaktadr. Elektrik Piyasas

Serbest Tüketici Yönetmeli÷i’nin 10’uncu maddesinde belirtilen esaslar çerçevesinde yaplan çalúma sonucunda 24/01/2008 tarihli ve 1472 sayl Kurul Karar ile 2008 yl için Serbest Tüketici Limitinin 1,2 milyon kWh olarak uygulanmasna karar verilmiútir.

Aúa÷daki grafikte serbest tüketici adedinin 2008 yl içerisindeki geliúimi gösterilmektedir.

365

Oca.08 ùub.08 Mar.08 Nis.08 May.08 Haz.08 Tem.08 A÷u.08 Eyl.08 Eki.08 Kas.08

Elektrik Piyasas Dengeleme ve Uzlaútrma Yönetmeli÷i’nin 01/08/2006 tarihinde tüm unsurlar ile uygulanmaya ve dengeleme piyasasnda fiyatlarn fiili arz-talep dengesine göre oluúmaya baúlamasn takiben ülkemiz elektrik piyasasnn yapsnda önemli bir de÷iúiklik olmuú ve ikili anlaúmalar ile elektrik satan tedarikçiler, tüketicileri ile sözleúmelerini sonlandrarak dengeleme piyasasna satú yapmaya baúlamúlardr. Kurul onayl perakende satú tarifesinin dengeleme piyasasnda arz ve talep dengesi sonucu oluúan fiyatn altnda olmas, özel sektör lisans sahiplerini ikili anlaúmalarn sonlandrarak

408

4.1.3. Elektrik Piyasası Serbest Tüketici Uygulaması

4628 sayılı Kanun’un 5’inci maddesinin altıncı fıkrasının (b) bendinde, “Her yılın ocak ayının sonuna kadar, serbest tüketici tanımına ilişkin limitlerdeki indirimleri belirlemek ve yeni limitleri yayımlamak” Kurulun gö-revleri arasında sayılmaktadır. Elektrik Piyasası Serbest Tüketici Yönetmeliği’nin 10’uncu maddesinde belirtilen esaslar çerçevesinde yapılan çalışma sonucunda 24/01/2008 tarihli ve 1472 sayılı Kurul Kararı ile 2008 yılı için Serbest Tüketici Limitinin 1,2 milyon kWh olarak uygulanmasına karar verilmiştir.

Aşağıdaki grafikte serbest tüketici adedinin 2008 yılı içerisindeki gelişimi gösterilmektedir.

Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği’nin 01/08/2006 tarihinde tüm unsurları ile uygulan-maya ve dengeleme piyasasında fiyatların fiili arz-talep dengesine göre oluşuygulan-maya başlamasını takiben ülkemiz elektrik piyasasının yapısında önemli bir değişiklik olmuş ve ikili anlaşmalar ile elektrik satan tedarikçiler, tüke-ticileri ile sözleşmelerini sonlandırarak dengeleme piyasasına satış yapmaya başlamışlardır. Kurul onaylı pera-kende satış tarifesinin dengeleme piyasasında arz ve talep dengesi sonucu oluşan fiyatın altında olması, özel sektör lisans sahiplerini ikili anlaşmalarını sonlandırarak üretimlerini dengeleme piyasasında değerlendirmeye yöneltmiştir. 2006 yılından beri devam eden bu durumun, serbest tüketici adet ve tüketim miktarlarında ser-best tüketici limitinde ciddi indirimler yapılmasına rağmen bir gelişme kaydedilememesinin en önemli nedeni olduğu düşünülmektedir.

4.1.4. Özelleştirme

Elektrik piyasası ile ilgili özeleştirme işlemleri, 4628 sayılı Kanun’un 14’üncü maddesi gereğince, 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun hükümleri dairesinde Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından yürütülmektedir. Konuyla ilgili 2008 yılında gerçekleşen özelleştirme faaliyetleri şunlardır:

• Elektrik Üretim Özelleştirmeleri

27/12/2006 tarihinde toplam 141 MW kurulu güce sahip Tercan, Kuzgun, Mercan, İkizdere, Çıldır, Beyköy ve Ataköy Hidroelektrik Santralleri, Denizli Jeotermal Santrali ve Engil Gaz Türbinleri Santrali özelleştirme prog-ramına alınmıştır. 29/05/2007 tarihinde kuruluşu tescil edilen Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş.

(ADÜAŞ) bünyesinde faaliyet gösteren söz konusu santraller ile ilgili olarak; yapılan ihale sonucunda, Zorlu Doğal Elektrik Üretimi A.Ş.’ye 510 milyon ABD Doları bedelle 8 adet santralin (Engil hariç) mülkiyet ADÜAŞ’de kalmak üzere işletme hakkı devri yapılmış, Engil Gaz Türbinleri santralinin satışı 01/09/2008 tarihi itibariyle yapılan sözleşmeler ile tamamlanmıştır.

• Elektrik Dağıtım Özelleştirmeleri

Elektrik dağıtım faaliyetlerinin özelleştirilmesi ile ilgili olarak, Başkent Elektrik Dağıtım A.Ş. ve Sakarya Elektrik Dağıtım A.Ş. ihaleleri sonucunda;

2008 YILI FAALøYET RAPORU

Enerji Piyasas Düzenleme Kurumu 50

83 84 90 93 98 100 103 109 110 113 113

119 119 121 122 123 124 126 126 127 131 131

22 22 22 22 22 22 22 22 22 22 22

Oca.08 ùub.08 Mar.08 Nis.08 May.08 Haz.08 Tem.08 A÷u.08 Eyl.08 Eki.08 Kas.08

Üretim ùirketi Otoprodüktör Otoprodüktör Grubu Toptan Satú ùirketi Perakende Satú ùirketi

4.1.3. Elektrik Piyasas Serbest Tüketici Uygulamas

Aúa÷daki grafikte serbest tüketici adedinin 2008 yl içerisindeki geliúimi gösterilmektedir.

365

Oca.08 ùub.08 Mar.08 Nis.08 May.08 Haz.08 Tem.08 A÷u.08 Eyl.08 Eki.08 Kas.08

408

2008 Faaliyet Raporu

Başkent Elektrik Dağıtım A.Ş.’deki %100 oranındaki hissenin 1.225 milyon ABD Doları bedel ile Hacı Ömer Sabancı Holding A.Ş.-Österreichische Elektrizitatswirtschafts-Aktiengesellschaft (Verbund)-Enerjisa Enerji Üre-tim A.Ş. Ortak Girişim Grubuna,

Sakarya Elektrik Dağıtım A.Ş.’deki %100 oranındaki hissenin 600 milyon ABD Doları bedel ile Ak-Cez Ortak Girişim Grubuna

satışları Özelleştirme Yüksek Kurulu tarafından onaylanmıştır.

Diğer taraftan, Meram Elektrik Dağıtım A.Ş. ve Aras Elektrik Dağıtım A.Ş. ihaleleri 25/09/2008 tarihinde ta-mamlanmıştır. Meram Elektrik Dağıtım A.Ş. ihalesinde en yüksek teklifi 440 milyon ABD Doları ile Alsim Alarko Sanayi Tesisleri ve Ticaret A.Ş., Aras Elektrik Dağıtım A.Ş. ihalesinde ise en yüksek teklifi 128,5 milyon ABD Doları ile Kiler Alışveriş Hizmetleri Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş. vermiştir. İhale sonuçları Özelleştirme Yüksek Kurulunun onayına sunulmuştur.

Ayrıca Denizli, Aydın ve Muğla illerinden oluşan elektrik dağıtım bölgesinin işletme hakları, Enerji ve Tabii Kay-naklar Bakanlığı ile mevcut sözleşmesi bulunan AYDEM Elektrik Dağıtım A.Ş. şirketine devredilmiştir.

4.2. Doğal Gaz Piyasası İzleme ve Gözetim Faaliyetleri

Belgede Kesin zaruret olmadıkça, piyasalara karışılmaz; bununla beraber, hiçbir piyasa da başıboş değildir. (sayfa 47-51)