Eksik Rekabet Varsayımına Dayanan Teorilerde Doğrudan Yabancı Sermaye

Yabancı Sermaye

Bu teorilerin en önemli özelliği çokuluslu bir firmanın yabancı ülkelerde üretim birimleri oluşturmasına neden olan faktörleri açıklamaya yönelik olmasıdır. Alt teorileri:

II.1.2.1. Monopolistik Avantaj ve / veya Oligopol Teorisi

Monopolistik avantaj teorisi, pazarlamada entegrasyon ve üstün bilgiyle yakından ilgilidir. Üstün bilgi, teknoloji, yönetim organizasyon ve pazarlama uzmanlıkları gibi firmaya her yerde rekabetçi bir avantaj sağlayan tüm maddi olmayan uzmanlıkları kapsamaktadır. Rekabetçi davranışlar, belirli bir zaman dönemi içinde diğer firmaya oranla bir firmanın sahip olduğu avantaj olarak tanımlanır. Rekabetçi davranışlar sonsuza kadar devam edemeyeceği için firmalar rakipleri tarafından yakalanmadan bu avantajlarından maximum faydayı sağlamaya çalışırlar. Oligapolistik endüstrideki bir firma, yurt dışında yatırıma yöneldiğinde diğerleri de bu firmayı izleyecektir. Çünkü atak davranan firma dolaylı olarak diğerlerinin piyasa payını azaltacak, rekabet, teknoloji, ürün, beşeri uzmanlık ve bilgi konularında avantaj sağlayacaktır (Karatepe,2002).

II.1.2.2. Ürün Dönemleri Teorisi

Her ürünün bir organizma gibi bir yaşam süreci olduğunu, ürünlerinde ürünün tasarımı, denenmesi ve pazara sunumu, olması şeklinde üç aşamalı bir yaşam süresi olduğunu savunan hipotezdir (Halkbank,2007).

Bu teori tecrübeye, icada ve oligapolistik piyasa yapısının özelliklerine dayanmaktadır. Üç aşamalıdır: Đlk dönem yeni ürün dönemidir. Bu aşamada yeni ürünün ikamelerinin olmamasından dolayı talebin fiyat esnekliği düşük olduğundan firma ihracat piyasalarında rekabetle karşılaşmayacaktır. Đkinci dönem olgunlaşma dönemidir. Bu aşamada teknoloji rutin hale geldiğinden ve yurt içinde kar marjları azaldığından firma ihracat piyasalarını diğer firmalara kaptırmamak ve düşük üretim maliyeti avantajından yaralanmak amacıyla yurt dışında yatırıma yönelecektir. Son dönem ürünün standartlaştığı dönemdir. Ürünü piyasaya ilk süren firma ihracat piyasaları yanında teknoloji üzerindeki kontrolünü de kaybettiği için söz konusu firmanın ülkesi ilgili malı ithal etmeye başlamıştır (Karatepe,2002).

II.1.2.3. Uluslararası Üretim Teorisi

Uluslararası üretim teorisi dış ticaret literatüründeki modellerin tersine çokuluslu girişimlerin doğası gereği öteden beri birden fazla ülkede yerleşmiş firma varsayımından hareket eden modeller geliştirmiştir. Geleneksel yaklaşımlar dış ticareti çokuluslu girişimlerin yeni pazarlara girme yollarından biri olarak görmektedirler. Yani yeni bir pazara girmek isteyen çokuluslu girişim işlem maliyetlerini karşılaştırarak veya mülkiyet, içselleştirme ve bölgesel avantajlarına bakarak dolaysız yabancı sermaye yatırımı ve ihracat arasında bir tercih yapmaktadır. Ancak dünya ticaretinde çokuluslu girişimlerin ağırlığı ve dolaysız yabancı sermaye yatırımlarındaki önemli artı göz önüne alındığında insanın aklına çokuluslu girişimlerin yeni pazarlara girmek için hem dış ticareti hem de dolaysız yabancı sermaye yatırımlarını bir arada kullanıp kullanmadıkları sorusu gelmektedir (Kula,2005).

Sahip olunan spesifik avantajlar, bazı hususları içselleştirmeyi teşvik eden avantajlar ve yerleşimle ilgili avantajlar kümesine dayalı olan bu teori çokuluslu firmanın ortaya çıkışını dolayısıyla doğrudan yabancı yatırım olgusunun nedenlerini açıklayan en iyi teoridir (Karatepe,2002).

II.1.2.4. Eclectic Teorisi

Eclectic teorisi, monopolistik avantaj teorisi ile Uluslararası üretim teorisi teorisinin birleşimidir. Teoriye gore yabancı ülkeye giriş şekli, üç gurupta toplanan değişikenlerle belirlenmektedir. Bunlar, stratejik değişkenler, çevresel değişkenler ve işlemin spesifik değişkenleridir. Çokuluslu şirketlerin en uygun kararı verebilmeleri için çok sayıda değişkeni ele alarak firmalarının uzun vadeli değerini maksimum yapacak giriş şeklini belirlemeleri gerekmektedir. %100 mülkiyetle giriş şekli, global strateji uygulanmak

istendiğinde, global stratejik koordinasyona ihtiyaç olduğunda, spesifik know-how sonucu olarak yüksek miktarda gelir elde edildiğinde veya firmanın spesifik know-how’ı büyük gizlilik gerektiğinde tercih edilecektir. Uluslararası ortaklaklıklar, ülke riskinin yüksek, ev sahibi ülke ile yerel ülke uygulamaları arasında farklılığın büyük, talebin belirsiz ve yerel piyasada talebin dalgalanan özellik göstermesi durumunda genellikle uygun bir seçenek olmaktadır (Aydın,1997:37)

II.1.2.5. Caves Ekonomileri

R.E. Caves tarafından geliştirilen ve daha çok çokuluslu şirketlerin yatırım stratejilerini açıklamaya yönelik bir yaklaşımdır. Öncelikle yabancı yatırımların bir sınıflandırma yapılıp daha sonra bir açıklama getirilme gereğini vurgulayan Caves’e göre bir çokuluslu şirket, ya pazar yapısından dolayı daha çok mal farklılaştırması uygulayarak değişik ülkelerde aynı malı üretmek için, ya da bir malın alt üretim süreçlerini içermek için DYY yapmaktadır. Sırasıyla Yatay Genişleme ve Dikey Genişleme olarak adlandırılan bu durum ortaya kitle veya ölçek ekonomilerini çıkarmaktadır. Caves’e göre, yabacı yatırımlar bazı sektörlerde yoğunlaşma ve belirli bir ülkede endüstriler arasında değil de, belirli bir endüstride ama farklı ülkeler arasındaki getirilerini eşitleme eğilimi göstermektedirler. Bu bağlamda, yurtiçine yönelik yabancı yatırımların yatay, işgücüne ve hammaddeye yönelik yabancı yatırımların ise dikey bir genişleme olduğu söylenebilir (Öztürk,2004).

II.1.2.6. Lideri Đzle Kuramı

Bu kuramda yabancı bir ülkeye yatırım yapan lider firmanın yatırımlarına saldırı yatırımları, lideri izleyen rakiplerin yaptıkları yatırımlara da savunma yatırımları ismi verilmiştir. Oligopolistik tepki yatırımları olarak da değerlendirilen bu kuram ABD endüstrisi ile ilgili bazı temel gözlemlerden yola çıkılıarak oluşturulmuştur. Doğrudan yabancı yatırım yapan ABD endüstrileri oligopolistik yapıya sahiptirler. Bu firmaların yatırımları coğrafi olarak belli bölgelerde, sektörel olarak belirli endüstrilerde yoğunlaşmıştır. Oligopolistik endüstride lider firmanın doğrudan yabancı yatırım yapması rakiplerin de buna tepki olarak, sahip oldukları dış pazarları kaybetmemek, ölçek ekonomisinden kaynaklanan rekabetçi avantajları kaptırmamak için genellikle de aynı bölge ve sektörde yatırım yapmasına yol açar (Efe,2002:10)