2.8.1. Ekoturistler
Ekoturist; “sürdürülebilirliği, otantik yerel harcamaları ve ziyaret ettikleri yerel halka kazandırdıkları fırsatları ön planda tutan sorumlu turist” olarak tanımlanmaktadır (http://www.ecotourism.org, 2014). Ekoturizm kavramı ile beraber ekoturist kavramı da gündeme gelmiştir. Ekoturistler ile kitle turistleri arasındaki en temel ayrım ekoturistlerin daha çok doğa merkezli bir güdülenme ile tatile çıkmış olması ve çevreye duyarlı olmasıdır.
2.8.2. Yerel Halk
Bir bölgede ekoturizmin gelişmesinde yerel halkın rolü çok önemlidir. Bu gelişmenin ortaya çıkaracağı muhtemel faydaların ve maliyetlerin toplum içinde eşit olarak dağıtılması ayrıca önem taşımaktadır. Doğal ve kültürel alanlara yapılan seyahatlerden oluşan ekoturizmin birçok tanımında vurgulanan temel unsurlardan birisi; yerel topluma ekonomik, sosyo-kültürel ve çevresel fayda sağlamasıdır. Yerel toplumun benimsemediği, desteklemediği ve katılımının sağlanmadığı hiçbir ekoturizm projesinin başarılı olması mümkün değildir. Toplumsal katılımlı turizm, turizm ürününün veya bir turistik destinasyonun temel unsuru olan toplumun gelişmesini, aynı zamanda aşırı gelişmenin ve yönetimin yerel toplum tarafından kontrolünü de ifade etmektedir. Toplumsal katılımlı ekoturizmin amaçları şunlardır (Demir ve Çevirgen, 2006: 97):
1. Ekosistemin ve genellikle koruma alanları içindeki yüksek turistik potansiyele sahip doğal alanların korunmasına yardımcı olmak.
2. Turist sayılarının sınırlandırılması ve kaynakların aşırı tüketiminin tehlikeleri gibi konularda yerel toplumun eğitimi ile çevre bilincini arttırmak.
3. Ekoturizm sayesinde ekonomik yeni teşvikler geliştirmek ve yerel ekonomi içinde el sanatları ürünleri, tıbbi bitkilerin satılması gibi bazı yeni iş alanları sağlayarak çeşitlilik yaratmak.
4. Toplumsal mülkiyetin ve kontrolün başarılmasını sağlamak ve böylece kişisel zenginleştirmeden çok gelirlerin toplum içinde dağılımını teşvik etmek.
5. Turistler için önemli bir çekicilik yaratan kültürel değerlerin ve geleneksel uygulamaların korunması ve canlı tutulmasını ve toplumun bundan gurur duymasını özendirmektir.
2.8.3. Ulusal ve Yerel Yönetimler
Ekoturizmin gelişmesinde özel sektör, yerel halk, sivil toplum örgütleri, uluslararası organizasyonlar gibi bütün aktörler arasında bir koordinasyon sağlanması gerekmektedir. Devlet bu koordinasyonu sağlamalı ve liderlik görevini üstlenmelidir. Diğer alanlarda olduğu gibi ekoturizm destinasyonlarında da ulusal ve yerel yönetimlerden öncelikle beklenen; yol, su, kanalizasyon, enerji sistemleri, genel sağlık ve güvenlik gibi altyapı hizmetleridir. Bu hizmetler ekoturizm destinasyonlarında daha da önem kazanmaktadır. Hassas ekosistemlere sahip alanlarda, bu hizmetlerin çevreye zarar vermeyecek şekilde planlanması ve yapılması büyük önem taşımaktadır. Bununla birlikte bu turistik alanlarda çevresel taşıma kapasitelerinin belirlenmesi, çevresel etki değerlendirmelerinin yapılması ve etkilerin sürekli izlenmesi bu destinasyonların geleceği açısından öncelikli konuları oluşturmaktadır (Demir ve Çevirgen, 2006: 91).
2.8.4. Sivil Toplum Kuruluşları
Sivil toplum kuruluşları, biyolojik çeşitliliğin ve çevrenin korunması ve yerel halkta sürdürülebilir gelişmenin sağlanması açısından ekoturizmin gelişmesinde önemli rol oynamaktadır. STK’lar tur operatörleri için ekoturizm sertifikasyon programı, rehberler için profesyonel sertifikasyon programı gibi sayısız programlar geliştirmekte ve yönetmekte; bölgesel planlama, toplumsal gelişme, koruma alanlarının yönetimi ve çevre korumacılığı ile ilgili çalışmalara destek sağlamaktadırlar. STK’ların uluslararası ve yerel ölçekte ekoturizmin sürdürülebilirlik ilkelerine dayalı olarak geliştirilmesinde üstlendiği projelerden bazıları şunlardır (Wood, 2002: 53):
• Özellikle rehberlik becerilerinin ve küçük işletmelerin gelişmesi için yerel halka eğitim hizmetleri sunmak,
• Ekoturizmle ilgili toplantılar ve forumlar vasıtası ile etik açıdan işletme standartları oluşturmak ve rehberlik etmek,
• Yönetimde sorumlu işletmecilik anlayışını kapsayan ilkeler doğrultusunda dünya çapında genç girişimcileri eğitmek,
• Sürdürülebilir ekoturizm politikalarını geliştirmek için uluslar arası kuruluşlar ve devletler ile birlikte çalışmak,
• Ziyaretçi yönetim sisteminin kurulması için koruma alanlarındaki kuruluşlarla birlikte çalışmak,
• Siyasi ve sosyal haklardan yoksun, siyasi alanda temsil edilemeyen kimi yerel halkları temsil etmektir.
2.8.5. Uluslararası Kuruluşlar
Uluslararası kuruluşların ekoturizmin gelişmesine katkıları; bilgilendirme, finansman sağlama ve teknik yardımlar gibi çeşitli alanlarda olmaktadır. Bu kuruluşlardan özellikle Birleşmiş Milletler ve Dünya Turizm Örgütü ekoturizmin dünya çapında gelişmesinde önemli rol üstlenmişlerdir. BM’in 2002 Yılını “Uluslararası Ekoturizm Yılı” olarak ilan etmesi ekoturizmin küresel anlamda öneminin anlaşılmasını sağlamıştır (Demir ve Çevirgen, 2006: 105).
Ekoturizm aktiviteleri uygulamasına katkısı olan uluslar arası kuruluşlar aşağıdaki gibidir (Tetik, 2012: 171);
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı, uluslar arası kalkınma yardımı programı ile ekoturizm girişimlerini geliştirmek amacıyla ülkelere yardım eden bir kuruluştur. Bu kuruluşlar dışında Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü, Dünya Mirası ve Biyosferi Stratejisi ile kendi stratejileri arasında sürdürülebilir turizme de yer veren uluslar arası bir kuruluştur.
Dünya Bankası, Avrupa Komisyonu ve Inter Amerikan Kalkınma Bankası, ekoturizme özellikle finansal açıdan destek veren kuruluşlardır. Alman Ekonomik Kalkınma Bakanlığı, Amerika Uluslararası Kalkınma Örgütü, İngiltere Uluslararası Kalkınma Departmanı, Norveç Kalkınma İşbirliği Örgütü, Kanada Uluslararası Kalkınma Örgütü ise ikili anlaşmalarla çeşitli fonlar sağlayan diğer kuruluşlardır.
2.8.6. Konaklama Tesisleri
Ekoturizme hizmet veren konaklama tesisleri kitle turizmi için kurulmuş olan büyük ölçekli konaklama tesislerine göre önemli farklılıklar taşımaktadır. Bu farklılıklar temelde ekoturizmin yapısından ve bu pazar dilimindeki turistlerin beklentilerinden kaynaklanmaktadır. Ekoturizm merkezlerinde kullanılan tesisler daha çok küçük ölçekli ve aile işletmeleri şeklinde işletilen tesislerdir. Özellikle hassas ekosistemlerde kurulduklarından, bulundukları yerin doğası ve kültürel yapısı ile uyumlu bir şekilde dizayn edilmektedirler (Aydın ve Çevirgen, 2006: 89).
2.8.7. Tur Operatörleri ve Seyahat Acentaları
Ekoturizm alanında tur organizasyonu ve uygulanması konusunda tur operatörleri, outgoing seyahat acentaları ve incoming (karşılayıcı-yerel) seyahat acentaları olmak üzere üç tip işletme faaliyet göstermektedir. Tur operatörleri potansiyel turistler her çeşit tur düzenleyen işletmelerdir. Değişik hizmetler organize ederek, esas üretici işletmelerle müşteriler arasında aracılık görevi yaparlar (Hacıoğlu, 2006: 83).
2.9. Ekoturizmde Strateji, Yasal Çerçeve ve Ekoturizm Politikaları