Ekonomik Yaptırımlar

Ekonomik yaptırımlar konusu, (G.İ. Kurdyukov, М.V. Rıjova, Т. Angus, P.

Berger, F. Grunfeld, B. Carter, D. Margaret, H. Hazelzet vs.) hem Rus hem yabancı literatürde şekilde incelenmektedir.

B. Carter, “...ekonomik yaptırımlar, politikanın değiştirilmesi veya bu tedbirler nesnesi olan devletin politikasına dair devlet pozisyonunun gösterilmesi amacı ile bir veya birkaç devlet tarafından gerçekleştirilen zorlama ekonomik tedbirler olarak belirlenebilmektedir” diye yazmaktadır.¹¹⁸

BM Antlaşması’nın 41. maddesi, barışın ve güvenliğin desteklenmesi ve yeniden geliştirilmesi için uygulanan zorlayıcı tedbirler arasında ekonomik ilişkilerin, demiryolu, deniz, havayolu, posta, telgraf, radyo ilişkilerinin ve diğer taşıt araçları ilişkilerini tam veya kısmi şekilde kesilmesini de açıklamaktadır.

116 Amerika Devletleri Örgütü tarafından Küba ve Dominikan Cumhuriyeti’ne karşı diplomatik ve ekonomik yaptırımları kullanıldığından Konsey’in 19 Temmuz 1960 tarihli S/RES/144 (1960) Kararı, http://www.un.org/russian/documen/scresol/1960/res144.pdf (Er. tarihi: 03.01.2012).

117 E.H. de Arechga, a.g.e., s. 210.

118 B.E. Carter, International Economic Sanctions: Improving The Haphazard US Legal Regime, 1. B., Cambridge University Press, Cambridge, June 26, 2008, s. 4.

41. maddedeki liste sınırlı olmayıp, uluslararası hukukun ve özellikle BM kapsamında yaptırım kavramının gelişmesinden dolayı ekonomik özellikli diğer zorlayıcı tedbirlerin uygulanmasına olanak vermektedir. Bununla birlikte diğer tedbirler, uluslararası barışın ve güvenliğin desteklenmesi ve yeniden geliştirilmesi amacına uymalıdır (BM Antlaşması’nın 1., 39.md.).

Ekonomik yaptırımların askeri kuvvetlerin kullanılmasına doğrudan bağlı olmaması ve pratikte onları öncelemesi önemlidir.¹¹⁹

S.V. Mariniç belirttiği gibi, “uluslararası örgütlerin ekonomik yaptırımları iki düzeyi kapsamaktadır: uluslararası örgütün yetkili organının ilgili kararını ve söz edilen karara dayanarak üye devletler tarafından yapılan eylemleri”.¹²⁰

Ekonomik yaptırımların belli ürün ticaretinin yasaklanmasından başlayarak tam ölçekli ambargoya kadar çok türleri vardır. Pratik analizine dayanarak Y. M.

Rıjova, BM Antlaşması’nın 41.maddesinin uygulanma biçimleri şunlardır: ambargo, boykot, abluka, yaptırım nesnesinin mülkiyetinde veya direk veya dolaylı kontrolü altında bulunan malların sayesinde elde edilen veya edinilen araçlar dâhil olmak üzere finansal araçların bloke edilmesi, ekonomiğe yatırımların, ona finansal, maddi, teknik veya diğer yardımların sağlanmasını yasaklanması.¹²¹

G.İ. Kurdyukov, ticari anlaşmaların durdurulmasını veya sona erdirilmesini;

taşımacılığın tam veya seçmeli şekilde durdurulmasını; en çok kayrılan ülke kuralının

119 İbid, s. 1.

120 S.V. Mariniç, Ekonomiçeskiye sanksiyi v mejdunarodnom prave [Uluslararası Hukukta Ekonomik Yaptırımlar], Doktora Tezi, Moskova, 1989, s. 26.

121 Y.M. Rıjova, Ekonomiçeskiye sanksiyi v sovremennom mejdunarodnom prave [Modern Uluslararası Hukukta Ekonomik Yaptırımlar], Kazan, 2006, s. 13.

reddedilmesini; uluslararası yardım programlarının desteklenmesinin reddedilmesi, borç ödeme grafiğinin yeniden gözden geçirilmesini de bu listeye eklemektedir.¹²²

Konsey, BM Antlaşması’nın VII. bölümüne göre ekonomik yaptırımları Güney Rodezya ve Güney Afrika ile ilgili durumda BM tarihinde ilk defa uygulamıştı; onlar sömürgecilik ve ırkçılık politikasına yönelikti. Rodezya ile ilgili olarak Konsey, tüm devletlere onun ile tüm ilişkileri kesmesini tavsiye etmişti.¹²³ Uluslararası barışa tehdit olduğu için Konsey, Güney Afrika için ilk olarak mecburi silah ambargosunu uygulamıştır.¹²⁴

Başta ambargo, devletlerin kanun dışı davranışından vazgeçmesini ve tazminat vermesini amaçlayan veya çatışma taraflarının arasındaki savaş durumunda müsadereyi amaçlayan yabancı gemilerin ve yüklerin limanlarda tutuklanması olayı anlamında kullanılmıştı.¹²⁵ Ambargo, ihlalci devlet ile ekonomik ilişkilerin tam veya kısmi şekilde yasaklanması anlamına gelmektedir; devletler, ihlalci devlete ürünlerin ihracatını sınırlandırmakta veya durdurmaktadır.

Ambargo tüm ihracat nakliyelerin durdurulmasını, kısmi ambargo yaptırımlar ile ilgili olan ayrı ham maddeler veya ürünler teslimatının sınırlandırılmasını öngörmektedir.¹²⁶

Ekonomik boykot, ihlalci devlet ile ayrı ürün ithalatının ve (veya) finansal, taşıt ve diğer ilişkilerin hem devlet hem gerçek şahısların nezdinde durdurulmasına yönelik tedbirler setidir. BM Güvenlik Konseyi, Liberya ile ilgili S/RES/1478 (2003)

122 G.İ. Kurdyukov, Mejdunarodnıyı ekonomiçesriye sanksiyi i prava çeloveka [Uluslararsı Ekonomik Yaptırımlar ve İnsan Hakları], Moskova, s. 101.

123 Güney Rodezya ile ilgili Konsey’in Kararları: 16 Aralık 1966 tarihli S/232, 29 Mayıs 1968 tarihli S/253, 18 Mart 1970 tarihli S/277. Ayrıca M. Doxey, Economic Sanctions: past lessons and the case of Rhodesia. Canadian Institute of International Affairs, 1968.

124 4 Kasım 1977 tarihli Güney Afrika ile ilgili S/418 Kararı,

http://www.un.org/russian/documen/scresol/1977/ res418.pdf (Er. tarihi: 17.12.2011).

125 V.P. Danevskiy, Posobiye po izuçeniyu istorii i sistemı mejdunarodnogo prava [Uluslararası hukuk sistemini ve tarihini öğrenme ders kitabı], Kharkov, 1892, s.83.

126 http://www.un.org/russian/documen/scresol/res2000/res1298.htm (Er. tarihi: 11.02.2012).

No’lu kararında aşağıdakilere hükmetmiştir: ‘...tüm devletler, Liberya’dan gelen tüm yuvarlak kereste ve kereste türlerinin alanlarına ithal edilmesinin 10 ay içinde engellenmesi için gereken tedbirleri almalıdır’.¹²⁷

Ekonomik boykot, hem ihlalci devleti ilgilendiren, hem ihlalci devlet ile ilişkilerini yasaklayan hususları bozan herhangi üçüncü devleti ilgilendiren olabilmektedir.

Ekonomik abluka, ekonomik ilişkilerin tüzel ve gerçek kişiler arasında kesilmesi dahil olmak üzere diğer devletler ile ekonomik ilişkilerinin kesilmesi yoluyla ihlalci devletin izolasyonudur. XIX. asırda T. Fiore, ekonomik abluka hakkında aşağıdakileri yazmıştı: “Savaşa göre daha az yıkıcı olup savaş ablukasına karşı özelliğine ve sonuçlarına göre ayırt edilmelidir. Barış durumunu durdurmadan o, liman veya tüm sahil için herhangi ticari ve diğer ilişkilerin yasaklanmasından ibaret olmalıdır. ...onun kanuni özelliği ve pratik faydası tartışılmazdır...”.¹²⁸

Ekonomik ablukanın aşağıdaki alt türleri vardır: ticari abluka, kredi ablukası ve teknolojik abluka. Onlar, genel olarak bütün şeklinde veya ihlalci devletin finansal işlemlerinin durdurulması amacıyla ayrı kullanılmaktadır. Ayrıca ihlalciye ait olan mülkiyetin dondurulmasını ve banka hesaplarının bloke edilmesi ayırt edilmektedir.

Sudan ablukası klasik bir örnektir: 29 Mart 2005 tarihli Konsey kararına dayanarak

“bu Kararın alındığı tarihte veya ileride herhangi diğer zaman BM üye devletlerinin alanında bulunan ve Komite’nin belirlediği gerçek şahısların direk veya dolaylı olarak

127 http://www.un.org/russian/documen/scresol/res2003/res1478.htm (Er. tarihi: 11.02.2012).

128 T. Fiore, Ordinamento giuridico della Societa degli Stati; il diritto internazionale cod- ificato e la sua sanzione giurdica, 1890, Moskova Üniversitesinde verilen konferanstan, Eylül 1891, s. 94.

mülkiyetinde veya kontrolünde olan” Sudan’ın tüm finansal aktifleri ve ekonomik kaynakları bloke edilmişti.¹²⁹

Ekonomik yaptırımlar, çatışmaların çözülmesi ve barışın desteklenmesi amacı ile ileri anlaşmalara varılması için önemli araçtır. Birleşmiş Milletler’in ilk olarak zorunlu ekonomik tedbirleri kullanması, BM Antlaşması’nın VII. bölümünü kapsayan durumun barışçı şekilde çözülüşünün üstünlüğünü ortaya koymaktadır.