BÖLÜM 2: BİRLEŞMİŞ MİLLETLER GÜVENLİK KONSEYİ’NİN YAPTIRIM MEKANİZMASI
B. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin Yaptırım Sistemi
II. BM Güvenlik Konseyi Yaptırımlarının Türleri
BM Antlaşması’nda Konsey yaptırımlarının sınıflandırılması için kriterler yoktur. 5. maddeye göre Konsey, BM üyesine karşı önleme veya zorlama tedbirlerini uyguladıysa Genel Kurul, Konsey’in talimatına göre onun BM üyesi olarak hak ve ayrıcalıkları gerçekleştirmesini (bunu Konsey yeniden başlatabilmekte olup) durdurabilmektedir. Ayrıca BM Antlaşması’nın 6.maddesine göre Konsey’in talimatına dayanarak Genel Kurul, kuvvetin ve kuvvet tehdidinin kullanılmasından kaçınma prensibi dâhil olmak üzere Antlaşma ilkelerine sistematik şekilde uymaması
101 V.M. Shumilov, İtalyanskaya doktrina mejdunarodnogo prava, çast 2 [İtalyan Uluslararası Hukuk Doktrini, Parça 2], ed. Benedetto Konforti, 5. Baskı, MJMP, 2005, s. 23.
halinde BM üyesini çıkarabilmektedir.102 Bunlar, örgüt üyeliğine ilişkin yaptırımlardır.
Konsey’in, herhangi uluslararası veya devlet içi durum için hukuki değerlendirme yapmaya ve onun barışa tehdit oluşturup oluşturmadığını, barışı ihlal edip etmediğini veya tarafların kendileri çözebildiği ciddi olay olup olmadığını tespit etme yetkisi vardır. Konsey gerçek barış tehdidini tespit ettiği durumda BM Antlaşması’nın VII. bölümüne göre ihlalciye karşı zorlayıcı tedbirler alınması hukuki ön şarttır.
BM Antlaşması’nın VII.bölümü 39., 40. maddelerinin içeriklerine dayanarak barış tehdidinin, barış ihlalinin veya saldırı eylemlerinin önlenmesini veya sona ermesini amaçlayan eylemler olarak sadece zorlayıcı tedbirler değil, barış özellikli tedbirler de sayılabilir. Bununla birlikte San-Francisco konferansının resmi beyannamelerinin özel şeklinde tespit edildiği gibi 40.maddeye göre geçici önlemler, zorlayıcı tedbirler veya ön yaptırımlar olarak sayılamaz, çünkü onlar barış özellikli tedbirler olup ‘barış tehdidinin net barış ihlaline dönmesinden kaçmak’ üzere barış tehdidi şartlarında uygulanmaktadır.103
BM Antlaşması’nın 40.maddesi defalarca uygulanmıştı. Konsey, çatışma taraflarından hemen ateşi kesmesini ve askeri eylemleri durdurmasını, ordusunu çıkış mevziine çıkarmasını104, mütareke yapmasını; çatışmanın çözülmesi için açık görüşmelere başlatmasını105, gerginliği yumuşatmasını ve diplomatik ilişkilerin
102 BM Genel Sekreteri’nin BM Genel Kurulu Başkanına 12 Ocak 2006 tarihli A/60/650 mektubu, http://daccess-ods.un.org/TMP/3504714.htrml (Er. tarihi: 04.11.2011).
103 UNICO, C. 12, s. 159 – 160.
104 11 Ağustos 2006 tarihli Livan ve İsraile yönelik S/RES/1701 (2006) Kararı,
http://www.un.org/russian/documen/scresol/res2006/res1701.htm (Er. tarihi: 04.11.2011).
105 29 Haziran 2001 tarihli Batı Sahara ile ilgili S/RES/1359 (2001) Kararı,
http://www.un.org/russian/documen/scresol/res2001/res1359.htm (Er. tarihi: 04.11.2011).
yeniden geliştirmesini106, mahkemeye veya diğer barış usulüne başvurarak çatışmayı çözmesini isteyebilmekte107, BM Genel Sekreteri’nin veya onun temsilcisinin vs.
aracılık hizmetlerini önerebilmektedir. Durumun daha kötüye ilerlemesinin önlenmesi ile ilgili geçici önlemler uygulanırken Konsey’in çatışma tarafları için talepleri, onların haklarına ve iddialarına zarar getirmemelidir.108
Ayrıca P. Conlon, genel olarak uluslararası hukuk normlarını bozmayan devletlere yönelik uyarma (önleme) özellikli yaptırımları ve direk ihlalci devletlere karşı uygulanan zorlama (cezalandırma) özellikli yaptırımları ayırmaktadır.109
Bu sınıflandırma pratik ile tasdik edilmektedir. Böylece Irak ve Kuveyt ile ilgili kararda Irak’a karşı finansal araçların bloke edilmesi ile ilgili talepler, zorlama tedbirleriydi. Kuveyt’e karşı benzer talep, önleme özellikliydi; çünkü Irak’ın Kuveyt araçlarını kontrol etmesi ve elde etmesinin önlenmesine yönelikti.110 Böylece Konsey kararları, yaptırımlara farklı amaçlar koyabilmektedir. Bunu BM üye devletleri defalarca işaret etmişti.111
Bu özellikten dolayı cezalandırma unsurunu içeren yaptırımların ayrılması, yaptırımının ceza olarak tanımlanması kapsamında onların bütün olarak dahil olması pozisyonu delil olacaktır. Yaptırımların böyle açıklanması, BM devlet üyelerinin
106 31 Temmuz 2006 tarihli yaygınlaştırılmama hakkında (İran’ın nükleer programı ile ilgili) S/RES/1696 (2006), http://www.un.org/russian/documen/scresol/res2006/res1696.htm (Er. tarihi:
04.11.2011).
107 1 Kasım 2006 tarihli Fildişi Sahili’nde durum ile igili S/RES/1721 (2006) Kararı, http://www.un.org/russian/documen/scresol/res2006/res1721.htm (Er. tarihi: 05.11.2011).
108 31 Aralık 2005 tarihli Orta Doğu’daki durum ile ilgili S/RES/1636 (2005) Kararı,
http://www.un.org/russian/documen/scresol/res2005/res1636.htm (Er. tarihi: 04.11.2011). ; 14 Eylül 2004 tarihli Etiyopya ve Eritre arasındaki ilişkilerle ilgili S/RES/1560 (2004) Kararı,
http://www.un.org/russian/documen/scresol/res2004/res1560.htm. (Er. tarihi: 06.11.2011).
109 P. Conlon, United Nations sanctions management: a case study of the Iraq Sanctions Committee, 1990-1994, The procedural aspects of international law monograph series, Transnational publishers, Inc. Ardsley, New York, s. 14.
110 6 Ağustos 1990 tarihli S/RES/661 (1990) Kararı,
http://www.un.org/russian/documen/scresol/1990/res661.pdf (Er. tarihi: 21.03.2012).
111 Tunkin, a.g.e., s. 479.
ifadelerinde defalarca işaretlenmiştir. Böylece 1946’da Güvenlik Konseyi’nin birinci toplantısında SSCB temsilcisi ‘Antlaşma’nın düzenlenmesine katılan ve onu tasdik eden BM’nin, diplomatik ilişkilerin kesilmesinin cezalandırma tedbiri olduğundan şüpheleri yoktur’ diye konuşmuştu.112
BM Güvenlik Konseyi yaptırımların etkileme nesnesine ve politik, diplomatik, ekonomik ve askeri olarak uygulanabilen tedbirlerin özelliğine göre sınıflandırılması, geleneksel olup neredeyse tartışma açılmamaktadır.
Uluslararası hukuk normlarına ve istikrarlı Konsey pratiğine dayanarak etkileme öznesine göre aşağıdaki yaptırımlar ayrılmaktadır:
•
İhlalci devletlere karşı uygulananlar;•
Kanunu ihlal eden devlet ile iki taraflı ilişkisi olduğu veya ihlalci devlete coğrafik açıdan yakın olduğu için yaptırım rejiminin altına giren üçüncü devletlere karşı uygulananlar;•
Gerçek ve tüzel kişilere karşı uygulananlar.Etkileme nesnesine göre aşağıdaki yaptırımlar ayırt edilebilmektedir:
•
Saldırgan devlete karşı uygulananlar;•
BM Antlaşması’na göre yükümlülüklerini bozan devlete karşı uygulananlar;•
Tüzel ve gerçek kişilere karşı uygulananlar.Konsey tarafından gerçekleştirilen zorlayıcı tedbirler seti, farklı yaptırım türlerini uygulayarak ve kendi işini sıkı tutarlılık ve oranlı kullanma prensibine göre düzenleyerek BM Antlaşması VII. bölümünün altına giren duruma eşdeğer tepki göstermek için olasılık vermektedir.
112 İbid, s. 378.
BM Antlaşması’nın VII. bölümünün hususlarına dayanarak BM Güvenlik Konseyi yaptırımlarının (biçimleri ve alt türleri ile birlikte) diplomatik, ekonomik ve askeri yaptırımlara ayırt edilmesinin üstün olması ile ilgili sonuca varabilmekteyiz.
BM Antlaşması VII. bölümünün ‘geleneksel’ yaptırımları haricinde bu araştırmada iletişim, bilimsel-teknik ve kültür yaptırımları de incelenmektedir.