Ekonomik Faaliyete Yabancı Sermaye Katılımı

Bu bölümde, sekiz ayrı ekonomik faaliyet türü dikkate alınarak, her bir faaliyet içinde yabancı sermayenin nispi önemi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Söz konusu faaliyet türleri; mevcut veri kısıtları altında üretim, toplam satışlar, katma değer, sermaye, aktif büyüklüğü, kâr, ihracat ve istihdam olarak belirlenmiştir. Her

bir başlık altında 1993-2007 yılları arasındaki toplam veriler ve yüzde payları düzenlenmiştir. Kullanılan veriler ekte yer almaktadır. Bu bölümde belirlenen verilerin değerlendirilmesi ve analiz sonuçları sunulmaktadır. Analizler yabancı sermayeli, kamu sermayeli ve özel sermayeli şirketler için ayrı ayrı yapılmıştır. Elde edilen ekonomik göstergeler arasında Öz Sermeye / Aktif, Satışlar / Öz Sermaye, İhracat (TL) / Öz Sermaye (ihracat rakamları bulunduğu yıldaki ortalama döviz kuru baz alınarak TL olarak hesaplanmıştır.), İhracat (TL) / Satışlar, Kâr / Satışlar, Kâr / Aktif, Kâr / Öz Sermaye, Katma Değer / Öz Sermaye, Katma Değer / İstihdam oranları yer almaktadır.

Tablo 3.3. Yabancı Sermayeli Şirketlerde Ekonomik Göstergeler

Yıllar SER./AKT. SAT./SER. İHR.(TL.) _/SER. İHR.(TL.) _/SAT. KÂR./SAT. KÂR./AKT. KÂR./SER. KD./SER. KD./İST. 1993 0,178 9,95 0,67 0,07 0,09 0,16 0,88 2,14 0,00 1994 0,280 6,34 0,97 0,15 0,09 0,16 0,59 1,06 0,00 1995 0,413 4,96 0,68 0,14 0,08 0,16 0,39 1,12 0,00 1996 0,407 4,90 0,75 0,15 0,09 0,17 0,43 1,12 0,00 1997 0,387 4,79 0,70 0,15 0,10 0,18 0,46 1,25 0,01 1998 0,391 4,31 0,80 0,19 0,08 0,13 0,33 1,25 0,01 1999 0,373 3,93 0,90 0,23 0,06 0,09 0,24 1,05 0,02 2000 0,410 4,09 0,83 0,20 0,07 0,11 0,28 1,15 0,04 2001 0,337 4,53 1,52 0,34 0,03 0,05 0,16 1,04 0,05 2002 0,348 4,78 1,45 0,30 0,04 0,06 0,19 1,20 0,09 2003 0,425 4,25 1,28 0,30 0,05 0,10 0,23 1,11 0,11 2004 0,527 3,78 1,19 0,31 0,04 0,08 0,16 1,26 0,20 2005 0,505 4,00 1,25 0,31 0,04 0,08 0,17 0,79 0,11 2006 0,511 1,80 0,64 0,35 0,06 0,06 0,12 0,45 0,10 2007 0,514 4,04 1,34 0,33 0,06 0,12 0,23 1,15 0,18

Kaynak: İSO İlk 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Yayınları'ndan hesaplanmıştır (1993-2007).

Not: Tablo’daki kısaltmalar; SER./AKT. - Öz Sermaye / Aktif Değer, SAT./SER. - Satışlar / Öz

Sermaye, İHR.(TL)/SER. - İhracat (TL) / Öz sermaye, İHR.(TL)/SAT. - İhracat (TL) / Satışlar, KÂR./SAT. - Kâr / Satışlar, KÂR./AKT. - Kâr / Aktif Değer, KÂR./SER. - Kâr / Öz Sermaye, KD./SER. – Katma Değer / Öz Sermaye, KD./İST. – Katma Değer / İstihdam oranlarını göstermektedir.

Tablo 3.2.’deki yabancı sermayeli şirketlerin ekonomik göstergeleri incelendiğinde ilk göze çarpan verilerden biri Öz Sermaye / Aktif oranı olmuştur. Bu gösterge yabancı sermayeli şirketlerde aktifin ne kadarının öz sermaye olduğunu

göstermektedir. 1993 yılında 0,18 civarında olan oran 2007 yılında 0,51’e ulaşmıştır. Bu yabancı sermayeli şirketlerin Türkiye’de giderek öz sermayelerini güçlendirdiğini göstermektedir. Türkiye pazarına daha sağlam ve geleceğe yönelik yabancı sermaye yatırımı gelmektedir. Tablo 3.3. ve Tablo 3.4.’den görüldüğü gibi Özel ve Kamu sermayeli şirketlerde da Öz Sermaye / Aktif oranında artışlar gözlenmekle beraber, bu artış yabancı sermayeli şirketlerdeki kadar büyük değildir.

Satışlar / Öz Sermaye oranı ise bir birimlik sermaye ile kaç birimlik satış sağlandığını göstermektedir. Yıllar itibariyle çok fazla değişmeyen bu orana göre yabancı sermayeli şirketlerde 1993 yılında bir TL’lik sermaye ile dokuz TL’lik satış sağlanmaktadır. Bu oran 1994 yılında altıya, 1995 yılında da dörde düşmüştür. 2007 yılında bir TL’lik sermaye ile dört TL’lik satış gerçekleşmektedir. Bu bulgu yabancı sermayeli şirketlerin Türkiye’de verimli çalıştıklarını göstermektedir. Özel sermayeli şirketlerde bu oran 1993 yılında 6,32 iken 2007 yılında 2,47’ye düşmüştür. Özel sermayeli şirketlerde sermaye artışı ve satış artışı arasındaki oran yıllar itibariyle düşmüştür. Kamu sermayeli şirketlerde ise bu oran 1993 yılında 3,92 den 2007 yılında 0,57’ye kadar düşmüştür. Buna göre kamu sermayeli şirketlerde bir TL’lik sermaye ancak 0,57 TL’lik bir satışa yol açmaktadır.

Diğer bir önemli gösterge ise İhracat (TL) / Öz Sermaye’dir. Bu veri yabancı sermayeli şirketlerin bir TL’lik sermaye ile ne kadar ihracat yaptığını göstermektedir. 1993 yılında 0,67 olan bu oran 2007 yılında 1,34 olarak yaklaşık iki katı bir değere ulaşmıştır. Buna göre, Türkiye’deki yabancı sermayeli şirketlerin ihracat verimliliği de artmaktadır. Özel sermayeli şirketlerde bu oran 1993’te 0,73 iken 2007 yılında 0,67’dir. Kamu sermayeli şirketler genellikle yurt içi pazara yöneldikleri için bu oranda daha düşük olup 1993 yılında bir TL’lik sermaye ile TL’lik birimlik ihracat yapmışlardır. 2007 yılında ise bu oran 0,04’e kadar gerilemiştir.

İhracat (TL) / Satışlar ise toplam satışların ne kadarının ihracat olduğunu göstermektedir. 1993 yılında yabancı sermayeli şirketlerde 0,07 olan oran 2007 yılında 0,33’e çıkarak önemli bir gelişme izlemiştir. Buna göre, 2007 yılında yabancı sermayeli şirketlerin yaptığı her bir TL’lik satışın % 33’ü ihracat olarak

gerçekleşmiştir. Yabancı sermayeli şirketler daha çok ihracata yönelmeye başlamıştır. Özel sermayeli şirketlerde bu oran 0,11’den 0,28’e kadar yükselmiştir ancak, kamu sermayeli şirketlerde 1993 yılında 0,04 olan bu oran 2007 yılında 0,08’e kadar çıkabilmiştir.

Katma Değer / İstihdam oranı emek verimliliğini göstermektedir. Bir kişi ile ne kadarlık bir katma değer sağlanabildiğini göstermektedir. 1993 yılında çok düşük olan bu oran ancak 1997 yılından başlayarak artışa geçmiştir. 1997 yılında 0,01 olarak gösterilen emek verimliliği oranı 2007 yılında 0,18 olmuştur. Yabancı sermayeli şirketlerde emek verimliliği yıllar itibariyle gelişme göstermektedir. Emek verimliliği makine teçhizat ve yöntemlerin gelişmesiyle tüm sektörde ilerleme kaydetmiştir. Kamu, özel ve yabancı sermayeli şirketler karşılaştırıldığında en hızlı gelişmeyi yine yabancı sermayeli şirketlerin gösterdiği anlaşılmaktadır.

Katma Değer / Öz Sermaye oranı bir TL’lik sermaye ile ne kadar TL’lik bir katma değer artışı elde edildiğini göstermektedir. Söz konusu oran yabancı sermayeli şirketlerde sermaye verimliliği olup, birin üzerinde olmakla beraber yıllar itibariyle çok fazla bir değişkenlik göstermemiştir. Ancak özel sermayeli ve kamu sermayeli şirketler incelendiğinde sermaye verimliliğinin düşük olduğu görülmektedir. Özel sermayeli şirketlerde bu oran 1993 yılında 1,63 gibi iyi bir durumdayken 2007 yılında 0,217’ye kadar gerilemiştir. Kamu sermayeli şirketlerde ise bu oran 1,25’den 0,34’ kadar gerilemiştir. Bu, önemli bir sonuç olarak düşünülmelidir. Çünkü özel ve kamu kuruluşlarında Sermaye / Aktif oranının 1993-2007 döneminde yaklaşık iki katı artması, söz konusu kuruluşlarda öz sermayenin güçlendirildiğini göstermektedir. Ancak Katma Değer / Öz Sermaye oranlarının azalışı, bu kuruluşlarda katma değer artışlarının öz sermaye artışından daha düşük oluşundan kaynaklanmaktadır. Başka bir deyişle, bu kuruluşlarda artan sermayeye karşılık katma değer yaratma gücü sınırlı kalmakta veya azalmaktadır. Bu, söz konusu şirketlerin finansal yapılarının iyileştirilmesine karşın, verimliliklerinin azaldığı anlamına gelmektedir. Yabancı sermaye artışı yüksek katma değer sağlarken kamu ve özel sermaye o kadar bir katma değer artışı sağlayamamaktadır.

Kâr / Satışlar göstergesi şirketlerin satış kârlılığını göstermektedir. Yabancı sermayeli şirketlerde satış kârlılığı önemli artış göstermemektedir. 1993 yılında söz konusu oran 0,09’ken 2007 yılında 0,06 olmuştur. Bu oran kamu ve özel sermayeli şirketlerde da benzer şekilde gelişim göstermektedir. Şirketlerin satış kârlılığı veya satışlar üzerindeki kâr oranları birbirine benzer düzeyde bulunmuştur.

Kâr / Aktif aktif kârlılığını ve Kâr / Öz Sermaye sermaye kârlılık oranını göstermektedir. İSO İlk 500 Büyük Sanayi Kuruluşu verilerine göre bu oranlarda yıllar itibariyle çok büyük değişiklikler olmamıştır. Özel sermayeli şirketlerde aktif kârlılığı çok fazla değişkenlik göstermezken sermaye kârlılığı 1993 yılında 0,51 oranından 2007 yılında 0,18’e kadar gerilemiştir. Özel sermayeli şirketlerde Kâr / Sermaye oranı yıllar itibariyle azalma göstermiştir. Kamu sermayeli şirketlerde bu oranlar çok büyük bir aralıkta değişkenlik göstermemiştir. 1993 yılında zararda olan kamu kuruluşlarının 2007 yılında kârlı oldukları da dikkati çekmektedir.

Yukarıdaki açıklamaları dikkate alarak Türkiye pazarındaki yabancı sermayeli kuruluşların özellikle Öz Sermaye / Aktif, İhracat (TL) / Satışlar ve Katma Değer / Satışlar oranlarıyla diğer kuruluşlardan farklı oldukları anlaşılmaktadır. Yabancı sermayeli şirketlerin genel anlamda tüm ekonomik göstergelerde özel sermayeli ve kamu sermayeli şirketlerden daha farklı oldukları izlenmektedir. Yabancı sermayeli kuruluşlar yaratacakları dışsallıklar ve gösteriş etkisiyle Türkiye ekonomisi için gelecekte daha da önemli olacaklardır.

Tablo 3.4. Özel Sermayeli Şirketlerde Ekonomik Göstergeler

Yıllar SER./AKT. SAT./SER. İHR.(TL.) _/SER. İHR.(TL.) _/SAT. KÂR./_SAT. KÂR./AKT. KÂR./SER. KD./SER. KD./İST. 1993 0,240 6,32 0,73 0,11 0,08 0,12 0,51 1,63 0,00 1994 0,278 4,39 1,08 0,25 0,12 0,14 0,52 1,23 0,00 1995 0,420 3,08 0,64 0,21 0,11 0,15 0,35 0,70 0,00 1996 0,381 3,12 0,60 0,19 0,10 0,11 0,30 0,68 0,00 1997 0,392 3,17 0,67 0,21 0,10 0,12 0,31 0,86 0,01 1998 0,390 2,95 0,67 0,23 0,05 0,06 0,16 0,68 0,01 1999 0,354 2,94 0,69 0,23 0,04 0,04 0,12 0,62 0,02 2000 0,359 3,29 0,70 0,21 0,04 0,05 0,14 0,61 0,02 2001 0,319 3,76 1,15 0,30 0,01 0,01 0,04 0,62 0,04 2002 0,366 3,22 0,93 0,29 0,06 0,07 0,18 0,70 0,09 2003 0,430 2,98 0,90 0,30 0,06 0,08 0,19 0,62 0,14 2004 0,523 2,30 0,73 0,32 0,08 0,10 0,18 0,27 0,11 2005 0,519 2,39 0,65 0,27 0,05 0,06 0,11 0,16 0,12 2006 0,537 2,69 0,73 0,27 0,06 0,08 0,16 0,03 0,06 2007 0,524 2,47 0,69 0,28 0,07 0,09 0,18 0,12 0,10

Kaynak: İSO İlk 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Yayınları'ndan hesaplanmıştır (1993-2007).

Tablo 3.5. Kamu Sermayeli Şirketlerde Ekonomik Göstergeler

Kaynak: İSO İlk 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Yayınları'ndan hesaplanmıştır (1993-2007).

Yıllar SER./AKT. SAT./SER. İHR.(TL.) _/SER. İHR.(TL.) _/SAT. KÂR./SAT. KÂR./AKT KÂR./SER. _SER.KD./ KD./İST. 1993 0,248 3,92 0,16 0,04 -0,07 -0,06 -0,26 1,25 0,00 1994 0,233 3,61 0,21 0,06 -0,04 -0,04 -0,15 1,23 0,00 1995 0,359 2,56 0,13 0,05 0,04 0,04 0,10 0,89 0,00 1996 0,425 2,55 0,12 0,05 0,04 0,05 0,11 1,00 0,00 1997 0,386 2,78 0,15 0,05 0,03 0,03 0,08 1,22 0,01 1998 0,423 2,11 0,11 0,05 0,04 0,03 0,08 0,84 0,01 1999 0,411 1,68 0,08 0,05 0,01 0,01 0,02 0,83 0,02 2000 0,391 1,94 0,09 0,05 -0,02 -0,01 -0,03 0,89 0,02 2001 0,228 2,81 0,20 0,07 -0,06 -0,04 -0,17 1,15 0,04 2002 0,431 1,60 0,13 0,08 0,09 0,06 0,14 1,31 0,09 2003 0,522 1,32 0,12 0,09 0,08 0,05 0,10 1,21 0,14 2004 0,633 0,90 0,09 0,10 0,05 0,03 0,05 0,63 0,11 2005 0,590 0,64 0,05 0,07 0,05 0,02 0,03 0,50 0,12 2006 0,630 2,56 1,34 0,52 0,03 0,06 0,09 0,35 0,06 2007 0,658 0,57 0,04 0,08 0,07 0,03 0,04 0,34 0,10