Bugün gerek ulusal gerek uluslararası platformda organize suçluluk denildi- ğinde çıkar amaçlı suç örgütleri ön plana çıkmaktadır. Keza, SınıraĢan Örgütlü Suç- lara KarĢı BirleĢmiĢ Milletler SözleĢmesinde de (Palermo SözleĢmesi), organize suç grubu tanımında “doğrudan veya dolaylı olarak mali veya diğer bir maddi çıkar elde
318 Konuyu açıklamaya çalıĢırken “ekonomik çıkar amaçlı suç örgütleri” yerine kısaca aynı anlamı ifade ettiğini düĢündüğümüz ve ilk kez, yürürlükten kalkan 4422 sayılı Çıkar Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele Kanunu ile birlikte literatüre giren “çıkar amaçlı suç örgütleri” terimini kullanılacaktır.
118 etmek amacı” aranmaktadır. Çıkar amaçlı suç örgütleri haksız ekonomik kazanç sağ- lama amacıyla, organize suçluluğun türlerinden bir tanesi olup, yine bu özelliği ne- deniyle organize suçluluğun genel tanımlamasından ayrı spesifik nitelikleri barın- dırmaktadır.
“Çıkar amaçlı suç örgütleri” terimi yerine kimi zaman, “mafia”, “çete” terim- leri kanaatimizce hatalı olarak kullanılmaktadır319. Öncelikle Mafia kendisine özgü bir kültürü ve tarihi bünyesinde barındıran, kendisine has özellikleriyle ayrıca ince- lenmesi gereken bir yapılanmadır320. Çıkar amaçlı suç örgütleriyle benzerlik göster-
diği noktalar olmakla beraber, Mafia ile çıkar amaçlı suç örgütleri aynı yapıyı ifade etmezler. Mafia kendisine mensup insanlar ile yasama ve yürütme üzerinde nüfuz kazanmaya çalıĢır321
. Mafia‟nın Ġtalyan Devletine karĢı üç darbenin planmasına ka- tılmıĢ olması, devletin çok sayıdaki temsilcisini öldürmesi ve 1993 yılındaki terör eylemleri, mafianın diğer çıkar amaçlı suç örgütlerinden ayrılmasını sağlayan bir takım özelliklerini yansıtan örneklerdir322
. Eğer Mafia ile çıkar amaçlı suç örgütleri- nin aynı Ģeyi ifade ettikleri kabul edilirse, mafia tipi yapılanmaların özelliklerini ta- Ģımayan organizasyonların tanımlanması mümkün olmayacak, bu tür organizasyon- larla mücadelede zaafiyete düĢülecektir. Halbuki, günümüzde ekonomik çıkar sağ-
319 Yolsuzluk ve mafia kavramı kamuoyunda aksayan hemen hemen tüm alanlarda kullanılmaktadır. Bir devlet dairesinde iĢin hızlandırılması için verilen küçük rüĢvet ile büyük kredi ve ihale yolsuzluk- ları, uyuĢturucu ve silah kaçakçılığının hepsi aynı kefede değerlendirilmekte ve her aksayan iĢin baĢı- na bir mafia tabiri konulmaktadır. Böylece toplum hayatının nerdeyse tüm alanlarında “mafia” tabiri yaĢamımızdaki yerini almaktadır. Otopark mafiası, uyuĢturucu mafiası, çek-senet mafiası, ihale mafiası, gecekondu mafiası, taksi plakası, dolmuĢ hattı mafiası, pazar yeri mafiası gibi toplumun her alanında karĢılaĢılan sorunlar kolayca mafia olarak ifade edilmektedir. (Canpolat, Hasan, “Uluslara- rası Organize Suçlar, Yerel Suçluluk Mafya ve Yolsuzluk Kavramları Üzerine Bir inceleme, Polis Dergisi, Y: 1, S: 3, 1995, s. 69; Aytaç, Önder/Bal, Ġhsan, “Medyanın Gözüyle Organize Suçlar „The Best Of Police”, (The Best Of Police), Kamu Hukuku Arşivi, Y: 2, S: 67-176, Haziran, 1999, s. 125). 320
Mafia denildiği zaman, bazen bir çeĢit suç örgütü, bazen tarihi bir gerçek, bazen de kültürel bir Ģifre anlaĢılır. Ġtalya‟da ise mafia denilince; Sicilya Mafiası veya “Cosa Nostra”, “The Neapolitan Camorra”, “The Calabriar „Ndrangheta” gibi örgütler anlaĢılır. Bunlar arasında en bilineni “Cosa Nostra” olup, diğer Ġtalyan organize suçluluk grupları gibi, Cosa Nostra‟da Suskunluk Yasası (Omerta) ve yakın birliktelik üzerine kuruludur ki; bu kısmen fonkisyonel, kısmen kiĢisel ve aile iliĢkileri ve kısmen korku temeline dayanır. (Williams/Savona, s. 96).
321 Özbek, s. 52; Mafia‟nın amaçları içerisinde ekonomik ve politik güç pozisyonlarına eriĢmek söz konusudur. Mafia diğer organize suçluluktan bu vasıtayla ayrılır. (DemirbaĢ, Kriminoloji, s. 312). 322
Mafia organizasyonlarının ekonomik gücünün artmasına paralel olarak, mafia Ģefleri siyasal ve idari otoritelerle aracılı iliĢkiler yerine doğrudan iliĢkiler kurmaya baĢlamıĢ ve güçlü bir siyasal lobi oluĢturabilmiĢtir. Bunu yaparken mafia kontrol ettiği oyları seçimlerde bir politik trampa malı olarak kullandığı gibi, gerektiğinde Ģiddet, Ģantaj yöntemlerine de baĢvurmuĢtur. TanınmıĢ mafiosolar, ço- ğunlukla hayali kiĢileri paravan olarak kullanarak tanınmıĢ siyasetçilerle, inĢaat, sanayi, tarım, turizm, sigorta sektörlerinde firmalar kurmuĢlardır. (Sözüer, Adem, Organize Suçlulukla Mücadelede Ceza Hukuku Tedbirleri, (Organize Suçluluk), (YayınlanmamıĢ Doçentlik ÇalıĢması), Ġstanbul, 2000, s. 13).
119 lamak amacıyla harekete geçmiĢ birçok organizasyonun varlığından bahsedilebilir. Ayrıca, her ülkede, oluĢan suç örgütlerinin Mafia ile aynı özellikleri taĢıması ve aynı metotları kullanması, aynı ağırlığa ve profesyonelliğe ulaĢmıĢ olması söz konusu değildir. Yine mafia türü yapılanmalar arz ettikleri nitelikli özellikleriyle her ülkede konuĢlanmıĢ olmasalar da, çıkar amaçlı suç örgütlerinin, gerekli kazanç elde etme ortamını barındıran ve koĢullarını yaratabileceği tüm ülkelerde var olduğu söylenebi- lir. Bu nedenle, çıkar amaçlı suç örgütleri tanımlanırken, organize suçluluğun en ge- liĢmiĢ ve tehlikeli örneklerini sergileyen Mafia‟nın yanında, daha mütevazı yapılan- maların da göz önüne alınması gerekecektir.
Ġtalya‟da toplumsal ve yönetsel bir sorun arz eden suç örgütlerine karĢı, Ġtal- ya‟daki dokusuna ve yapısına uygun olarak “mafia tipi örgüt” tanımlanması yapılmıĢ ve bunlara karĢı uygulanacak müeyyideler öngörülmüĢtür. Ancak, bu tanımlamanın hiçbir değiĢiklik yapılmadan, tercüme yoluyla kanunlarımıza alınarak, çıkar amaçlı suç örgütleriyle mücadelenin amaçlanması kanaatimizce hatalıdır. Zira, organize suç örgütlerinin gerek faaliyet alanları ve yöntemleri, gerekse yansıttığı nitelikleri ülke- den ülkeye farklılık göstereceğinden, yapılacak tanımlama ve isimlendirmede de bu kıstaslar da esas alınmalıdır. Ülkemizde bu tip suçlulukla mücadele amacıyla “4422 sayılı Çıkar Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele Kanunu” yürürlüğe sokulmuĢ, ancak bu kanunun yürürlüğü 23.03.2005 tarih ve 5320 sayılı Ceza Muhakemesi Kanu- nu‟nun Yürürlük ve Uygulama ġekli Hakkında Kanun‟un 18. maddesi ile sona er- miĢtir. Bahsi geçen Kanun‟un 1. maddesinde verilen çıkar amaçlı suç örgütünün ta- nımında Ġtalyan Ceza Kanunu‟nun “mafia türü örgüt”ü düzenleyen 416bis maddesi kaynak alınmıĢtır323. Dönmezer‟e göre, çıkar amaçlı suç örgütleri, taĢıdığı özellikler
itibariyle daha ağır cezalandırılması gerekli olan ve suçun, suçluların meydana çıka- rılması, takibinde tahkike iliĢkin normal usul kurallarına nazaran farklı bir takım usul kurallarının uygulanmasını gerektiren bir niteliğe sahiptir. Yine yazar, Türkçede mafia tipi suç örgütü tabirinin kullanılamayacağını bu nedenle, mafianın TürkçeleĢti-
323
Maddenin beĢinci fıkrasında ise, madde hükümlerinin, nasıl adlandırılırsa adlandırılsın, amaçları yukarıda tanımlanan örgütle aynı olan ve yıldırma veya korkutma veya sindirme gücünü kullanan açık veya gizli örgütlere de uygulanacağı yönünde bir hüküm getirilmiĢtir. Böylece amacı haksız kazanç elde etmek olan ve yıldırma, korkutma, sindirme güçlerini ayrı ayrı veya aynı anda kullanan tüm or- ganizasyonlar bu kapsama alınmıĢtır. Bu Ģekilde, birinci fıkrada bahsedilmeyen ancak belirtilen yön- temleri kullanarak haksız çıkar sağlamayı amaçlayan örgütlere bu kanun hükümleri uygulanacaktır. (Bkz. Dönmezer, Sulhi, “Çıkar Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele Kanunu”, (Seminer), T.C.Adalet Bakanlığı Eğitim Dairesi Başkanlığı,Çıkar Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele Kanunu, (Semi-
120 rilmesine çalıĢılarak, çıkar amaçlı suç örgütü denildiğini ifade etmektedir324
. Bu gö- rüĢlere katılmakla beraber, çıkar amaçlı suç örgütleri kavramının, mafianın Türkçe- leĢmiĢ hali olarak ortaya konulması, kavramın yanlıĢ değerlendirilmesine yol açabi- lecek niteliktedir. Çıkar amaçlı suç örgütleri ifadesi mafiadan bağımsız, daha özgün bir anlam taĢımalıdır. Ayrıca kanaatimizce, mafia türü yapılanmalar da yalnızca çıkar amaçlı bir suç örgütü olmaktan ibaret değildir.
“Çete”, sözlüklerde geçen anlamıyla: “yasadıĢı iĢler yapmak veya etrafındaki- leri korkutmak amacıyla bir araya gelmiĢ topluluk, ortak bir amaca ulaĢmak için kendi kararlarıyla aralarında sıkı bir birlik kuran küme”dir325
. Çete kelimesi, halk arasında oldukça yaygın olarak tercih edilen bir terim olarak karĢımıza çıkar. Yine, çeteler de taĢıdıkları özellikler bakımından çıkar amaçlı suç örgütlerinden ayrılmak- tadır326
. Çeteler daha basit, küçük çaplı ve kısa süreli birleĢmelerdir, üyelik yapıları dıĢarıdan görülebilir ve çete liderine ulaĢmak nispeten daha kolaydır. Korunma me- kanizması etkin değildir. Faaliyet gösterdikleri bölgeler ve faaliyet alanları oldukça dardır. Çete üyeleri bu alanlarda tanınırlar. Daha basit ve klasik suçları tercih ederler, teknolojinin imkanlarını kullanmada yetersizlerdir. Çete üyelerinin yaĢam standartla- rı daha düĢüktür. Daha ziyade, aracı, taĢeron görevini üstlenirler. Çıkar amaçlı suç örgütleri, faaliyetlerinde çetelerden yararlanırlar. Örneğin, uyuĢturucu maddelerin müĢterilere (kullanıcılara) temini ve satıĢında çete üyelerinden faydalanılması müm- kündür.
Netice olarak çıkar amaçlı suç örgütleri ne tam anlamıyla bir mafia, ne de basit bir çeteden ibarettir. Kavramı; oluĢumu, amaçları ve unsurları çerçevesinde kendisine özgü bir Ģekilde incelemek ve ortaya koymak gerekir. Bugün çıkar amaçlı
324
Dönmezer, Seminer, s. 13.
325 http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=veritbn&kelimesec=73152, 06.04.2009.
326 Eğer bugün suç çetelerinden bahsedilecek ise, akla ilk gelen genç suçlu gruplarıdır. Genç suçlular , yaĢlı yetiĢkin suçlulara göre suçlarını daha ziyade çeteler içinde iĢlerler. Çünkü gençlik çetesi, her Ģeyden önce psikolojik kazanç hedefini amaç edinir. ġiddet suçları, gençlik çetelerinde mala yönelik suçlardan daha çok iĢlenir. Gençlik çetelerinin üye sayısı farklıdır.; ortalama bir çete, genellikle yaĢla- rı 10 ve 21 arasında olan, 3 ila 20 üyeye sahiptir. Çete üyeleri bütün sosyal sınıflardan gelmekle birlik- te; Ģüphesiz genellikle, alt sınıf içinde daha yaygındırlar. Çetelerin kriterleri genel olarak Ģu Ģekilde sayılabilir: 1) esaslı olarak, suç iĢleme amacıyla oluĢturulmuĢ ikiden fazla kiĢinin birlikteliği, 2) özel grup yapısı ya da organizasyon (yapısal belirli fail birlikteliği eksiktir; fakat bu organize suçlulukta sıkı ĢekillenmiĢtir), 3) tanınabilir liderlik ile idrak edilebilir birliktelik; yani iyi geliĢmiĢ emir ve itaat yolları, 4) belirli bir bölgede, çete üyelerinin tanınması (örneğin bir mahallede), 5) belirli bir süre ile birleĢilmesi, 6) çete bilincinin bulunması. (DemirbaĢ, Kriminoloji, 307, 308); Çeteler yeterince pro- fesyonel olmayan, bir nevi ayak iĢlerini yürüten, tetikçi olarak adlandırılabilecek kiĢilerden oluĢan gruplardır. Bunlar kendileri büyük organizasyonlar gerçekleĢtirmek yerine bazı suç organizasyonla- rınca kendilerine verilen lokal iĢleri para karĢılığı yapmaktadırlar. (TaĢkın, s. 33).
121 suç örgütleri yarattığı tehlike ve tehditle bir çok ulusal ve uluslararası metinlerde kendisine yer bulmuĢtur. Özel bir nitelik arz etmesi ve klasik metotlarla mücadele edilmesinin mümkün olmaması, ona karĢı yeni mücadele yöntemlerinin benimsen- mesini beraberinde getirmiĢtir327.
Çıkar amaçlı suç örgütlerini diğer organize suçluluk türlerinden ayıran en temel kriter, organizasyonun amacında ortaya çıkmaktadır. Çıkar amaçlı suç örgütle- ri, suç iĢleyerek haksız ekonomik kazanç sağlamayı hedeflemektedir. Bu organizas- yonlar, iktisadi amaçlara yönelik faaliyetleri ile, bu maksatla suçları iĢleyen kuruluĢ- lardır328
. Mafia türü organizasyonlardan farklı olarak çıkar amaçlı suç örgütlerinde yasama, yürütme, yargı gibi devlet organları ve kurumları üzerinde nüfuz elde etme maksadı karakteristik bir özellik teĢkil etmez. Ancak yasadıĢı faaliyetlerin gerçekleĢ- tirilebilmesi, kara paraların aklanabilmesi, olası soruĢturma ve kovuĢturmalardan kurtulmanın sağlanabilmesi gibi amaçlarla kamu görevlileri rüĢvete alıĢtırılarak yol- suzluğa bulaĢtırılmakta, yine büyük ihalelerin alınabilmesi ve belirli bir alanda piya- sa Ģartlarının belirlenebilmesi, tekel oluĢturulması gibi amaçlarla da özel sektörde faaliyet gösteren giriĢimcilerin türlü yöntemlerle korktulup sindirilmesi söz konusu olabilmektedir. Çıkar amaçlı suç örgütleri uluslararası yasal ve yasadıĢı bağlantılarıy- la da aktivitelerini zenginleĢtirmekte, elde ettikleri gelirleri azami boyutlara ulaĢtır- maktadırlar.
Günümüzde organize suçluluğun en yaygın Ģeklini çıkar amaçlı suç örgütleri- nin oluĢturduğunu, bu suç örgütlerinin kazanç getirecek her alanda faaliyet gösterdi- ğini ve sayılarının oldukça fazla olduğunu söylemek mümkündür. Bu örgütler ya belirli bir alanda uzmanlaĢmıĢlardır ve o alanda faaliyet göstermektedirler ya da bir- den fazla suç alanında aynı anda faaliyet gösterebilmektedirler. Örnek vermek gere- kirse, fikir ve sanat eserlerinin kopyalarını yaparak ve pazarlayarak yasadıĢı kazanç elde eden bir suç örgütü, aynı zamanda uyuĢturucu ticareti, Ģantaj, kredi kartı dolan- dırıcılığı ve gümrük kaçakçılığı faaliyetlerini de yürütebilmektedir. Bunun yanı sıra tamamen yasal bir görünüm altında, mesela bir Ģirket bünyesinde yasalara uygun faaliyetler gerçekleĢiyormuĢ gibi görünürken, aslında ortada çok yönlü bir suç örgü-
327 Bu konuda yasal düzenlemeler getirilirken iki ayrı metot üzerinden gidilmiĢtir. Bazı ülkeler ceza kanunlarına ve usul kanunlarına eklemeler yapmak suretiyle, mevcut ceza ve usul kanunlarında ayrı bir hüküm tesisiyle bu suçlara yer vermiĢler, kimi ülkeler ise müstakil, ayrı bir kanun oluĢturmayı tercih etmiĢlerdir. (Dönmezer, Seminer, s. 9 vd.).
122 tünün varlığı söz konusu olabilmektedir. Ancak aynı anda birden fazla alanda faali- yette bulunan organize suç örgütleri, bu alanlarda faaliyet gösteren diğer suç örgütle- rinin alan ve sınırlarına girmemeye, bu alanlarda mütecaviz olmamaya özen gösterir- ler. ProfesyonelleĢen, uzmanlardan azami ölçüde faydalanan, yapılarını sürekli değiĢ- tirme ve gizlenebilme yeteneğine sahip olan ve her alanda çeĢitli bağlantılarla faali- yetlerine ortam yaratan bu organizasyonlar arasında kazanç sağlama gayesi etrafında iĢbirliği anlaĢmaları yapılması da söz konusu olmaktadır. Bu anlaĢmalar bir bakıma büyük Ģirketlerin aralarında yaptıkları anlaĢmalara benzerlik göstermektedir.