Edebî Sanatlar

36

“Ber ĥarf-i śıladur bā maǾnāsına, [revān] rūĥ-ı insānįye dirler ve ammā cān eǾamdur. İki revān beyninde cinās-ı tāmm vāķiǾdür.” (Şerh-i Bostân 71b)

Îhâm

“Berg bānuñ fetĥi ve rānuñ sükūnı ve kāf-ı ǾAcemle lafž-ı müşterekdür yapraķ ve azıķ beyninde, bunda dıraħt ķarįnesiyle įhām ŧarįķıyla meźkūrdur.” (Şerh-i Bostân 44a) “Sūħte bunda įhām ŧarįķıyla meźkūrdur, zįrā sūħte lafž-ı müşterekdür ķavla yanmış ve yaķmış beyninde.” (Şerh-i Bostân 44a)

“Bā ĥarf-i muśāĥabet, bāzū-yı devlet beyāniyye. ǾIrāķ-ı ǾArab Baġdād ve ǾIrāķ-ı ǾAcem Iśfahān. Bunda įhām üzre vāķiǾdür, lįkin Baġdād olmaķ münāsibdür.” (Şerh-i Bostân 85a-85b)

İltifât

“MaǾlūm ola ki beytde ġāǿibden muħāŧaba iltifāt śanǾatı riǾāyet olınmışdur.” (Şerh-i Bostân 3b)

“MaǾlūm ola ki meźkūr üç beyt ħiŧābdan ġaybete iltifāt ŧarįķıyla vākiǾ olmış.” (Şerh-i Bostân 28b)

İsti’âre

“Dest-i nevāl ve dehān-ı suǿāl istiǾāre ŧarįķıyla meźkūrdur, zįrā ĥaķįķatde nevālüñ desti ve suǿālüñ yaǾnį ŧalebüñ dehānı olmaz.” (Şerh-i Bostân 146b)

“Sirişk sįnüñ ve rānuñ kesri ve kāf-ı ǾArabla aślında yaġmur çisidür, śoñra istiǾāre ŧarįķıyla gözyaşında istiǾmāl eylediler.” (Şerh-i Bostân 196a)

“Ķārūn bunda istiǾāre ŧarįķıyla meźkūrdur, ĥarįś-i dünyā maǾnāsına.” (Şerh-i Bostân 259a)

Kinâye

“Der ĥarf-i žarf, baĥr deryādur deñiz maǾnāsına, keŝretden kināyetdür.” (Şerh-i Bostân 3a)

“Bāz girü dimekdür, āmed[į] fiǾl-i māżį-i müfred-i muħāŧabdur ħiŧāb-ı Ǿāmm ŧarįķıyla, bāz āmedį rücūǾ eyledüñ dimekdür, tevbe vü istiġfārdan kināyetdür.” (Şerh-i Bostân 3b)

37

“Der ĥarf-i teǿkįd, nüvişt lafž-ı müşterekdür yazmaġla bir nesneyi dürüp bükmek beyninde, bunda kerdār-ı zişte ķalem çeküp maĥv-ı ħaŧā eylemekden kināyetdür.” (Şerh-i Bostân 3b)

“Bālā bunda yüce maǾnāsınadur yaǾnį yüksek ki eflākden kināyetdür.” (Şerh-i Bostân 4b) “Pest bā-yı ǾAcemüñ fetĥi ve sįnüñ sükūnıyla alçaķ dimekdür ki Ǿanāśırdan kināyetdür.” (Şerh-i Bostân 4b)

“Der-keşįd, der ĥarf-i teǿkįd, keşįd çekdi, nefes çekmekden murād tekellüme gelmekdür, söyledi dimekdür ve cāǿizdür ki āh eylemekden kināyet ola, yaǾnį bir āh-ı nedāmet ü ĥasret çekdi. Ve li-küllin vichetün.” (Şerh-i Bostân 38b)

“CaǾd cįm-i ǾArabuñ fetĥi ve sükūn-ı Ǿaynla śıfat-ı müşebbehedür, şaǾra yaǾnį mūya śıfat olur, şaǾr-ı caǾd dirler ķaçan kim cuǾūdeti yaǾnį ķıvırcıklıgı žāhir olsa. Ĥāśılı ķıvırcıķ śaça caǾd dirler, ekŝer maķāmda anuñla zülfden kināyet iderler.” (Şerh-i Bostân 56a)

“Kişt kāf-ı ǾArabuñ kesri ve şįnuñ sükūnıyla fiǾl-i māżį-i müfred-i ġāǿibdür ekdi maǾnāsına, yaǾnį ekin ekmek gibi, bunuñ gibi yerde Ǿamelden kināyetdür.” (Şerh-i Bostân 64a)

“Beş gün baķiyye-i Ǿömrden kināyetdür.” (Şerh-i Bostân 70a) “Süst geñşek, kemāl-i żaǾfdan kināyetdür.” (Şerh-i Bostân 76b) Leff ü Neşr

“MıśrāǾ-ı ŝānį mıśrāǾ-ı evveli mübeyyindür leff ü neşr-i ġayr-ı müretteb ŧarįķıyla.” (Şerh-i Bostân 5b)

“Ez-ān ķaŧre leff ü neşr ŧarįķıyla beyt-i sābıķuñ mıśrāǾ-ı evvelinde olan ķaŧreye işāretdür.” (Şerh-i Bostân 9a)

“MıśrāǾ-ı evvel leff ü neşr ŧarįķıyla vāķiǾ olmış.” (Şerh-i Bostân 26b)

“Cāǿizdür ki bu mıśrāǾ leff ü neşr ŧarįķıyla vāķiǾ ola yaǾnį kemerbendi tehį ve desti ħālį dimek ola.” (Şerh-i Bostân 213a)

“MıśrāǾ-ı ŝānį leff ü neşr-i müretteb ŧarįķı üzre vāķiǾdür.” (Şerh-i Bostân 226b)

“Beyt leff ü neşri müteżammındur yaǾnį reng dįdeye göredür ve būy maġza göre ve ŧaǾām kāma göre.” (Şerh-i Bostân 286b)

38

Mecâz

“Niyāz iĥtiyāc maǾnāsına, zemįn-i niyāz iĥtiyāc yeri dimekdür mecāzen.” (Şerh-i Bostân 2b)

“Gūy-ı belāġat beyāniyyedür, belāġata gūy iŝbāt eyledi mecāzen.” (Şerh-i Bostân 22b) “Cihān münādādur mecāzen, ĥaķįķatde münādā ehl-i cihāndur.” (Şerh-i Bostân 23a) “Şehrden murād ehl-i şehrdür źikr-i maĥall ve irāde-i ĥāl ķabįlinden.” (Şerh-i Bostân 37a) “Gird kerdem cemǾ eyledüm, cihān muķaddem mefǾūli, cihān cemǾ eylemekden murād māl u esbāb-ı cihānı cemǾ eylemekdür źikr-i maĥall ve irāde-i ĥāl ŧarįķıyla.” (Şerh-i Bostân 93a)

“Be-seccāde bā ĥarf-i ķasem, seccāde-i rāstān lāmiyyedür, murād Ǿibādet-i rāstāndur, yaǾnį ehlullāh Ǿibādeti mecāz-ı mürsel tarįķıyla.” (Şerh-i Bostân 98a)

“Serį yā ĥarf-i vaĥdet, serden murād śaçıdur źikr-i cüzǿ ve irāde-i küll ŧarįķıyla yaǾnį mecāz-ı mürsel.” (Şerh-i Bostân 158b)

“Ber ĥarf-i śıla, türbet ķabr maǾnāsınadur, murād SaǾd kendidür źikr-i maĥall ve irāde-i ĥāl ŧarįķıyla yaǾnį mecāz-ı mürsel ŧarįķıyla ve żamįr SaǾda rāciǾdür.” (Şerh-i Bostân 182b)

“Destden murād vücūdıdur mecāz-ı mürsel ŧarįķıyla yaǾnį źikr-i cüzǿ ve irāde-i küll.” (Şerh-i Bostân 288b)

Mübâlağa

“Be-dergāh bā ĥarf-i žarf, dergāh lüġatde ķapı yeri dimekdür namāzgāh ve seyrāngāh gibi, ammā teǿeddüben mübālaġa ŧarįķıyla ķapı maǾnāsında istiǾmāl iderler.” (Şerh-i Bostân 17b)

“Şehrį yā ĥarf-i vaĥdet, bunda bir şehr buyurdugı žāhiren mübālaġa ŧarįķıyladur, zįrā sābıķan nıśf-ı şehr buyurmışıdı.” (Şerh-i Bostân 78b)

“Tįrbārān rānuñ sükūnıyla terkįb-i mezcįdür, oķ yaġmurı maǾnāsına mübālaġa ŧarįķıyla.” (Şerh-i Bostân 259a)

Mürâ’ât-ı Nazîr (Tenâsüb)

39

“ǾArśa ve esb ve şāh ve piyāde cemǾinde mürāǾāt-ı nažįr śanǾatı var.” (Şerh-i Bostân 99b)

“Rūze ve ifŧār ve Ǿįd cemǾinde mürāǾāt-ı nažįr riǾāyet olmışdur.” (Şerh-i Bostân 130a) “ǾĮsā ve İncįl ve ħar cemǾiyyeti mürāǾāt-ı nažįr śanǾatıdur.” (Şerh-i Bostân 251a)

“Seg ve üstüħˇān ve bıraķmaķ beyninde mürāǾāt-ı nažįr śanǾatı riǾāyet olınmışdur.” (Şerh-i Bostân 252a)

Telmîh

“Be-lā-uĥśį bā ĥarf-i muśāĥabet, fürū māndeende müteǾallıķ, lā-uĥśį fiǾl-i nefy-i istiķbāl-i mütekellistiķbāl-im-istiķbāl-i vaĥde, bu lafž-ı şerįf bistiķbāl-ir ĥadįŝ-istiķbāl-i şerįfe telmįĥdür. Ĥadįŝ-istiķbāl-i şerįf böyledür: Lā-uĥśį ŝenāǿen Ǿaleyke ente ke-mā eŝneyte Ǿalā-nefsike.” (Şerh-i Bostân 11a)

“Elest hemze ĥarf-i istifhām, lestü fiǾl-i fāǾildür efǾāl-i nāķıśadan, fiǾl-i māżįsi müstaǾmeldür ancaķ, lestü degilim dimekdür, elestü degil miyim istifhām-ı inkārį ŧarįķıyla. Bu Ǿibāretle elestü bi-rabbiküm āyet-i kerįmesine telmįĥ buyurur.” (Şerh-i Bostân 12b)

Teşbîh

“Kitābuñ elfāžını cevāhire teşbįh eylemiş.” (Şerh-i Bostân 20b)

“Meźkūr ķalǾeyi aķ beyżaya ve vāķiǾ olduġı çemeni lāciverdį ŧabaķa teşbįh eylemiş. Fe-tedebber.” (Şerh-i Bostân 93b)

“Ĥāśılı evliyāyı cevāhire ve sāǿir nāsı senge ve anlarla hem-reng ü hem-şekl olup biri birinden mümtāz u mütebeyyin olduķları aĥvālini şeb-i tārįke teşbįh eylemiş.” (Şerh-i Bostân 151a)

“Ķāmetini serve ve eñegini sįbe teşbįh idüp buyurur.” (Şerh-i Bostân 260a)

“Be-sįb almasına dimekdür teşbįh ŧarįķıyla, eñek murāddur.” (Şerh-i Bostân 276b) “Giceyi ķava ve śabāĥı āteşe teşbįh eylemişdür.” (Şerh-i Bostân 293a)

40