Kullanılan araçları kısaca tanımlamak gerekirse:
1)Cep Telefonları
E-pazarlama açısından SMS yoluyla faydalanılan en önemli araçlardan biridir.
3)Radyo
Bugün internet üzerinden yayınlanma kolaylığına sahip olmakta tüketicinin de kolayca yayın ve tanıtım faaliyetlerine katılımı kolaylaşmaktadır.
2)Televizyon
Günümüzde de e-pazarlama için reklam faaliyetleri açısından büyük önem arz etmektedir.
4)Đnteraktif Kiosklar (Dokunmatik Bilgi Terminali)
Özellikle yerleşik mağazaların internet ortamındaki web sayfalarına ulaşmalarının sağlanması açısından önemli olan kiosklar aynı zamanda tanıtım ve e-pazarlama açısından anında satışa katkı sağlamaktadır.
5)Bilgisayar ve Đnternet
Elektronik pazarlama açısından olmazsa olmaz en önemli araçtır. Girişimlerde bilgisayar kullanımı ve internet erişimi hakkında yapılan araştırmada bilgisayar ve
internet kullanımı artarken web sayfası sahipliğinde önemli bir değişim olmadığı görülmektedir.
Grafik 3.1 ’de Türkiye’de girişimlerde yıllara göre bilgisayar kullanımı, internet erişimi ve web sayfası kullanım oranları gösterilmektedir.
Grafik 3.1. Girişimlerde Yıllara Göre Bilgisayar kullanımı, Đnternet Erişimi ve Web Sayfası Kullanım Oranları
% 87,8 80,4 48,2 88,7 85,4 63,1 90,6 89,2 62,4 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Bilgisayar Kullanımı Đnternet Erişimi Web sayfası Sahipliği
2005 2007 2008
Kaynak: Anonim, 2008b. Tuik Haber Bülteni Sayı: 183–138 2008. Ankara
Grafik 3.1’de görüldüğü gibi bilgisayar kullanım ve internet erişimine sahiplik oranları 2007 yılı Ocak ayında % 88,7 ve % 85,4 iken, bu oranlar 2008 yılı Ocak ayında sırasıyla % 90,6 ve % 89,2’ye yükselmiştir. Đnternet erişimine sahip girişimlerin web sayfasına sahiplik oranları 2007 yılı Ocak ayında % 63,1, 2008 yılı Ocak ayında ise % 62,4 olarak gerçekleşmiştir.
Đnternet olmadan asla e-pazarlama ve bilişim teknolojisinden bahsetmek mümkün olmadığı gibi zayıf ve hızı az olan bir internet ortamı da e-pazarlama ortamına olumsuz etki etmektedir. Kolay ulaşılan ve zengin içeriğe sahip web sitesi ile elektronik ticarette bir adım öne çıkmak mümkündür.
Türkiye’de hane halkı bilişim teknolojileri kullanımı Grafik 3.2’de gösterilmektedir.
Grafik 3.2.Türkiye’de Hane Halkı Bilişim Teknolojileri Kullanımı.
% 18,9 33,3 30 24,5 38,1 35,8 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
Đnternet Erişimi Olan Hane Oranı 16-74 yaş grubu bireylerde bilgisayar kullanım oranı 16-74 yaş grubu bireylerde internet kullanım oranı 2007 2008
Kaynak: Anonim, 2008b. Tuik Haber Bülteni Sayı: 183–138 2008. Ankara
Grafik 3.2 incelendiğinde 2008 yılı içerisinde gerçekleştirilen Hane halkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması sonuçlarına göre hanelerin % 24,5’i internete erişim imkânına sahiptir. Đnternete bağlanmayan hanelerin % 29,6’sı evden Đnternete bağlanmama nedeni olarak internet kullanımına ihtiyaç duymadıklarını belirtmişlerdir. ADSL % 82,1 ile Türkiye’de kullanılan en yaygın internet bağlantı türüdür. Araştırma sonuçlarına göre 16–74 yaş grubundaki hane halkı bireylerinin bilgisayar ve internet kullanım oranları sırasıyla % 38,1 ve % 35,8’dir (Anonim, 2008b).
Tablo 3.1.Türkiye’de Đnternet Abone Sayıları ĐNTERNET ABONE SAYILARI 2008-1 2008-2 2008-3 2008-4 2009-1 2009-2 ADSL 5.009.135 5.292.840 5.616.697 5.894.522 6.000.174 6.056.519 Kablo Đnternet 43.072 48.725 57.525 67.408 80.211 98.792 ISDN 15.719 23.145 17.003 17.096 18.001 17.161 Uydu 6.884 6.782 6.742 7.075 7.063 6.993 TOPLAM (Milyon) 5.074.810 5.371.492 5.697.967 5.986.101 6.105.449 6.179.465 (%) Artış 10 6 6 5 2 1
Kaynak: Anonim, 2009f.Bilgi Teknolojileri ve Đletişim Kurumu 3 Aylık Pazar Verileri Raporu. Ağustos 2009 Ankara
Tablo 3.1’de Türkiye’deki internet abonelerinin bağlantı çeşidine göre ve dönemlere göre sayıları ve bir önceki döneme göre toplam internet abone sayısındaki artış yüzdeleri verilmektedir. 2009 yılı Haziran sonu itibariyle Türkiye’de 6 milyonun üzerinde internet abonesi bulunmaktadır. Đnternet aboneliğinde 2009 yılının ikinci üç aylık döneminde, bir önceki üç aylık döneme göre % 1’lik artış gerçekleşmiş olup, internet aboneliğinin artış hızında ise azalma olduğu görülmektedir.
Raporda da görüldüğü gibi internet abonelik artış oranları, bir önceki yıla göre azalmakla birlikte henüz internet pazarı yolun başındadır. Đlgili kurumlarca yapılan kampanyalar oranlardaki artışı yeniden tetikleyecektir (Anonim, 2009g).
4.9.E-TARIMSAL PAZARLAMA BĐLGĐ SĐSTEMLERĐNĐN KURULMASI ve ORGANĐZASYONU
Ürünlerin üretiminden itibaren satış ve satış sonrası hizmetleri de kapsayan pazarlama bilgi sistemin oluşturulması zorunludur. Buna göre tüketici davranış ve alışkanlıklarını belirleyen firma bu verileri yabancı kimselerin ulaşmasını engelleyecek şekilde saklamak ve özellikle ödeme bilgilerinin güvenliğini temin edecek sistemleri kurmak zorundadır. Sonuçta güven kazanmaktan çok güveni korumak da önemlidir. Özellikle internet ortamında insanlar ve firmalar birbirlerini tanımadıklarından dolayı sadece yapılan işlemler önem kazanmakta olduğundan yapılacak ufak yanlışlıklar bile büyük sonuçlar doğuracaktır. Elde edilen verilerden ise en uygun pazarlama bölüm ve stratejileri ile tüketicilerce, en fazla tercih edilen ürün yelpazesi konusunda istatistiksel sonuçlara ulaşılacak ve e-tarımsal pazarlama alanında bir adım öne geçilebilecektir
Gelecekte tarımsal veri tabanı en önemli varlıklardan olacak ve meşru ölçülerde elde elden bilgi kaynaklarının diğer firmalara dağıtım ve pazarlaması da e-tarımsal pazarlama yöntemi ile yapılabilecek ve büyük kazançlar sağlanabilecektir.
4.10. E-TARIMSAL PAZARLAMA UYGULAMALARI
E-ticaret sadece üretim ve hizmet sektörü için değil aynı zamanda tarım sektörü için de hem pazar konumu hem de bilgi açısından yeni kaynaklar sunmaktadır. Son yıllarda küresel pazar ekonomisinde meydana gelen değişikliklerin tarım sektöründeki küçük üreticiler açısından yarattığı önemli değişiklikler kavranıldığı zaman, pazarlama ve yönetim konusunda daha iyi karar vermek durumunda kalınmıştır. Dolayısıyla, internetin gerek tarımsal üreticiler gerekse tarıma dayalı sanayi dalında faaliyet gösteren firmalara getireceği faydalar arasında en önemli konuma sahip uygulamanın e-ticaret olduğu söylenebilir. Bunun dışında internet elbette ki çok çeşitli tarım ürünleri için yeni tedarik zincirlerinin oluşturulmasında, tarımda taşımacılık sektörünün iyileşmesi, gelişmesi ve etkinleşmesinde, tarımsal bilgiye kolay, ucuz ve hızlı bir şekilde erişimde en etkili araç olmaya devam edecektir.
Tarım sektöründe e-ticaret ve e-pazarlama uygulamaları özellikle Avrupa ülkeleri ve Amerika’da hızlı bir şekilde gelişim göstermiştir. 2000 yılı rakamlarına göre Amerika’da her 25 tarım işletmesinden biri tarımsal ürünlerini pazarlamak ve girdi sağlamak için interneti kullanmaktadır. Yine, 1999 yılında tarımsal ürün ticaretinin % 4’ü internet üzerinden yapılırken; 2004 yılında bu oran % 12’ye yükselmiştir. Türkiye tarım sektörü de tarımsal ürün kaynaklı ticarette uluslar arası piyasalardaki önemli yerini koruyabilmek ve rekabet koşullarına uyum sağlayabilmek için, hızla gelişen bilişim teknolojisine ayak uydurmak zorundadır. Bu uyumu tarımla ilgili her türlü alanda, özellikle yeni piyasalarda talep potansiyeli olan ürünlerin pazarlanmasında gerçekleştirme zorunluluğu bulunmaktadır.
Dünyada yaşanan ekonomik ve teknolojik değişimlerin tarım sektörüne yansımaları kaçınılmaz görülmektedir. Zaman ve mekân sınırlaması olmayan çevrim-içi sanal piyasaların gelişimi ile e-ticaretin tarımda bir devrim yaratacağı söylenebilir. Tarım sektöründe yer alan işletmelerin elektronik ticaretten yararlanabilecekleri alanlar arasında; girdi satışları, bilgi pazarlaması, çıktı satışları, servis desteği ve yönetim araçları desteği sayılabilir (Alüftekin ve Gülçubuk, 2006).
Türkiye’de diğer sektörlerin yanı sıra tarım sektöründe de elektronik ticaret uygulamalarına rastlanmaktadır. Đşletmeler yurt içi ve yurt dışı pazarlara yönelirken hazırladıkları web sayfalarıyla kendilerini tanıtarak reklam yapmakta, sipariş almakta, mal ve hizmet satışında bulunmaktadır. Bu şekilde daha geniş pazarlara yönelinmesi, yeni ya da yerel ürünler gibi farklı ürün gruplarında geniş pazarlar ve ihracat olanakları yaratılması, fiyat, talep, rekabet düzeyi gibi pazar bilgilerine güncel olarak ulaşılması, tüketici isteklerinin ve geri bildirimlerinin sağlıklı biçimde tespit edilmesi elektronik ticaretin başlıca olumlu yanlarını oluşturmaktadır. Bu açıdan elektronik ticaretin tarımsal pazarlamanın aksayan yönlerini düzenleyecek destek bir pazarlama aracı olarak kullanımı da söz konusudur.
Ancak tarım ürünlerinin gerek niteliklerinden gerekse bu ürün grubu tüketicilerinin farklı beklentilerinden kaynaklanan değişik pazar yapısı elektronik ticaretin uygulanabilirliğini sınırlandırmaktadır (Ulusoy, 2009).
4.10.1.Ürün Borsalarında Bilişim Ağları Aracılığıyla E-Tarımsal Pazarlama
E-tarımsal pazarlamanın en önemli ayaklarından birisini ticaret borsaları oluşturmaktadır. Türkiye’de yüzün üzerinde ürün ticaret borsası bulunmaktadır. Kırk kadarında ise günlük veri girişi yapılmaktadır. Bunlardan birisi olan Polatlı Ticaret Borsası, hububatların alıcı ve satıcılarını serbest piyasa ilkeleri çerçevesinde en iyi şartlarda ve en uygun mekânlarda, bir araya getirmeye çalışmaktadır. Çağdaş teknolojinin getirdiği cihaz ve donanımlarla destekli, spot ve vadeli işlemlerin yapıldığı seviyeye taşımak, borsacılığı ülke geneline hizmet verebilecek niteliğe kavuşturmak en önemli hedef olmuştur.
Daha sonraki aşamada ise dünya borsalarına uyum sağlamak amacıyla 2001 yılı başlarından itibaren günümüz teknolojilerinden faydalanarak, borsanın internet ağına katılması yoluyla, tüm fiyat hareketlerinin internet vasıtası ile anında izlenmesi sağlanmıştır. Borsanın web sitesinde, günlük alım satım işlemleri, hububatlara ait üretim, stok, devir ve dünya piyasalarındaki gelişmeler, elektronik ticaretin başlangıcını oluşturacak, alıcı ve satıcıları elektronik ortamda buluşturacak, ürün arz ve talep bölümleri yer almaktadır (Anonim,2007).
E-Tarımsal pazarlama açısından, Türkiye’de 2499 Sayılı Sermaye Piyasası Kanununun 40’ıncı maddesi ve 19.10.2001 tarih, 24558 Sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 2001/3025 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulan ilk özel borsa kuruluşu Vadeli Đşlem ve Opsiyon Borsası (VOB) AŞ’dir. Borsa tarafından belirlenen yöntemlerle uzaktan erişim yoluyla ya da VOB işlem salonu kullanılarak emir iletilebilir. Üyeler uzaktan erişim yöntemiyle emir girerken Vadeli Đşlem ve Opsiyon Borsası Kullanıcı Ekranını (VOBKE) kullanır. Đşlemler, iletilen emirlerin fiyat önceliği ve zaman önceliği esaslarına dayanan bir algoritmayla elektronik ortamda eşleştirilmesi sonucunda gerçekleştirilir. Emirler, işlemler, teminatlar ve pozisyonlar gün içinde (VOBKE) aracılığıyla izlenebilir. Ayrıca gün sonunda üyelere elektronik ortamda “işlem defterleri” ve “Borsa Bülteni” gönderilir (Anonim, 2010).
5. SONUÇ
21.yüzyılın global dünya arenasında bilişim teknolojisinin elektronik ticaret veya diğer bir deyimle e-pazarlama şekliyle tarım ürünlerinin pazarlamasındaki konum ve önemi on yıl öncesine göre kıyas yapılamaz bir hızla artmış, internet ve uzaktan alışveriş dönemi geri dönülmez bir şekilde kendini kabul ettirmiştir. Elektronik ticaretin hacminde meydana gelen bu artış onu, ülkelerin ekonomik, sosyal ve idari yapılarında değişiklik yapabilecek önemli bazı etkilere sahip hale getirmiştir.
Bilişim teknolojisinin tarım ürünlerinin pazarlamasındaki konum ve önemi Türkiye ve dünya ekonomisi açısından yadsınamaz nitelikte olduğundan, Türkiye’nin dünya pazarında kendi yerini garanti altına almak adına e-tarımsal pazarlamanın geleneksel satıştan daha kolay ve istihdam yaratıcı, ürün nitelik ve niceliğini artırıcı nimetlerinden faydalanmak için gerekli adımları atması gerekmektedir.
Hala ihracat gelirleri arasında önemli yerini koruyan Türkiye tarım sektörü, uluslar arası rekabet şartlarında yerini almak adına, dünyayı kasıp kavuran bilişim teknolojisine ayak uydurmak zorundadır. Đnternet olanakları her türlü tarımsal alanda kullanılmalı ürün çeşitliği, yeni ve verimli üretim teknikleri geliştirilmeli ve en önemlisi pazar payının büyütülmesi için gerekli olan tanıtım ve reklam faaliyetleri için bilişim teknolojilerinden azami ölçüde faydalanılmalıdır.
Türkiye’de tarım işletmeleri genellikle bulundukları küçük yerleşim birimlerinde toprağa bağımlı olarak kurulan küçük işletmelerdir. Kuruluş amaçlarının daha çok üretim için olduğu gözlemlenmekte, tarımsal pazarlama ve gelişmiş şekliyle e-tarımsal pazarlama kavramlarını ise yeterince iyi tanımamaktadırlar. Bu yüzden e-tarımsal pazarlamanın gerekliliklerini yerine getirebilecek ve özellikle pazarlama için kurulmuş tarım işletmelerine ihtiyaç duyulmaktadır.
Dünya ile uyum sağlayabilmek için hemen her türlü tarım ürününün yetiştiği zengin çeşitlilikler ülkesi Türkiye’de, üniversiteler başta olmak üzere bütün araştırma kurum ve kuruluşları ve özellikle Tarım ve Köyişleri, Orman ve Çevre Bakanlıkları bu konuda
uygulama, araştırma, üretim, yayım ve hizmet faaliyetleri için özgür bilim ortamını oluşturarak ciddi çalışmalar yapmalıdırlar. Halkın tarımsal pazarlamayı iyi tanımasını teminen, tarımsal pazarlama ile ilgili siteler devlet eliyle kurulup, özel çalışmaların çeşitli yöntemlerle desteklenmesi sağlanmalıdır.
Elektronik ticaret, tarımsal ürün seçeneklerinin artmasını, ürünlerin kalitesinin yükselmesini ve daha hızlı bir şekilde ödenerek teslim alınmasını sağlamaktadır. Elektronik ticaretin ekonomik etkileri, dünyadaki geleneksel ticaret anlayışından yeni ekonomiye geçiş sürecinin hızlanmasına sebep olmaktadır. Bu etkilerin ekonomilere olan olumlu katkıları ülkelerin elektronik ticaretin gelişmesi yolunda sürekli olarak yeni önlemler alması ve düzenlemelere gitmesi ile doğru orantılı olmaktadır.
Dünya ülkelerinin genel yapısı tarım nüfusunun çoğunluğu geleneksel yöntemleri benimseyen ve yeniliklerin benimsenmesi süreci uzun zaman alan yaşlı nüfusu barındırdığından dolayı özellikle üretim aşamasında zor olan benimseme süreci pazarlama aşamasında çok daha zor hale gelmektedir. Çağın gerekliliği olan internetin genç nüfus üzerindeki vazgeçilmez etkisi ile tarım sektörünün daha çok kendi geleneksel yapısından kaynaklanan bu engeller aşılacaktır. Türkiye’de vergilendirme, idari alt yapı e-ödeme ve e-imza gibi yapılanmaların tanımlanması ile e-pazarlama konusu sağlıklı bir ortama kavuşacaktır. Bu da tarımsal bilişim ve ticaretin yapılanmasını hızlandıracaktır.
Dünyada hâlihazırda çalışır şekilde kullanılan kişisel bilgisayar sayısının bir milyar düzeyinde olduğu ve 2014 yılında bu sayının iki milyara kadar çıkacağı beklenmektedir. Türkiye’deki internet abone sayısı 3,2 milyon, internet kullanıcı sayısı 15 milyon kadar hesaplanmakta ve dünyada toplam 1,7 milyar civarında internet kullanıcı sayısının olduğu tahmin edilmektedir. Böylelikle bilişim teknolojisinin ne denli hızlı arttığı ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle gelişmeler ışığında Türkiye ve dünya ülkelerince tarımın ülke ekonomisindeki yeri ve konumunu hassasiyetle göz önünde bulundurulmalı her bir ürün için ayrı ayrı değerlendirilmeler yapılmak suretiyle bilişim teknolojisinin pazarlama alanında etkin kullanımı için gerekli yatırımlar yapılmalıdır.
Çiftçilerin Türkiye ve dünya ölçeğinde bilişim teknolojisi ile yapacakları üretim ve pazarlama faaliyetleri devlet yardımları ile sübvanse edilmeli, gerekli eğitim faaliyetleri ücretsiz olarak düzenlenmelidir.
G8 ülkeleri genel olarak kendi altyapılarında sürmekte olan elektronik ticareti yaygınlaştırmayı, vergi kayıplarını engellemek için kontrol mekanizmaları oluşturmayı, gereken güvenlik altyapısını, yasal düzenlemeleri ve yerel uygulamaları geliştirmeyi öngörmektedirler. Bu alanda yapılacak çalışmalarla KOBĐ 'lerini uluslararası ticarete açmayı ve ticari işlemlerin bilgisayar ağları üzerinden yürütülmesini hedef seçmiş bulunmaktadırlar. Üzerinde çalıştıkları sistemler ile gümrük işlemleri de dahil olmak üzere ticari işlemlerin güvenli ve hızlı bir şekilde bilgisayar ağları üzerinden yapılmasını hedeflemektedirler.
‘’ Güvenli Elektronik Pazar’’ oluşturulmasına ve bütün elektronik ticaret çevrimini kapsayan güvenlikli genel modellemeye yönelik olarak AR- GE programları Avrupa Birliği tarafından da desteklenmektedir. Japonya, elektronik ticarete oldukça temelden ve uzun vadeli yaklaşmaktadır. Japonya’ da geliştirilmeye çalışılan yöntem politika ve teknolojilerin tümünde, yakın bir gelecekte kâğıt para yerine elektronik paranın geçmesi hedeflenmektedir.
Avustralya hükümeti, endüstri ile işbirliği halinde ticaret ve taşıma zincirinde elektronik raporlama süreçlerinden sorumlu Tradegate kuruluşunun finansmanını sağlamaktadır. Bu kuruluş sözleşmeli olarak ihracatçı ve ithalatçı şirketler ve Avustralya gümrüğü arasında elektronik bağlantıları kurmaktadır.
Türkiye'de ise birçok kamu kuruluşunca, bilgisayar donanım ve yazılım altyapısının geliştirilerek yapmakla yükümlü olunan işlerin otomasyonun sağlanması, böylelikle insani hataların asgariye indirilmesi, veri bankalarında toplanan bilgilere hızlı ve kolay erişim gibi amaçlarla projeler yürütülmektedir.
Dikkat edilirse hemen hemen bütün dünya ülkelerinde bilişim teknolojisinin kullanımı için çeşitli çalışmalar yürütülmektedir. Bütün bu gelişmelerden dolayı tarımsal alanda bilişim teknolojisinin kullanılması için gerekli olan pay mutlaka alınmalıdır.
Dünyadaki bütün ülkeler güvenilir bir e-tarımsal ticaret ortamında alışveriş yapmanın kaçınılmaz sonuçlarını kabullenmeli, bu manada bütün hukuki ve yapısal reformları bir kez daha gözden geçirmelidir. Nasıl ki yerleşik hayata geçen ve tarım toplumu olan bir takım eski medeniyetlerde karasaban kırmanın cezası çok ağır ise insan beslenmesinin kaynağı olan tarım ürünlerinin ticaret ortamı tarımsal e-pazarlama alanında bilerek yapılacak hata ve suçların en ağır şeklide cezalandırılması gereklidir. Çünkü gelecek, internet ortamının güvenli pazarlama imkânlarında yatmaktadır. Bu yoldan geriye, klasik pazarlama yöntemlerine dönüş ise asla mümkün olmayacak bir sürece girmiştir.
6.KAYNAKLAR
Albayrak,M.,2008. Gıda pazarlamasında E-Ticaretin Uygulanma Şekilleri ve Olası Gelişmeleri VIII.Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi Bildirileri, 2008 Bursa Alpkent, N., 1995. Türkiyedeki Tarımsal Ürünler Pazarlaması Üzerine Bir Đnceleme Milli Prodüktivite Merk.Yayınları Mpm Araştırma Bölümü No:547 Ankara Alüftekin,N., ve Gülçubuk,B.2006.Türkiye’de ve Avrupa Birliği’nde Tarım Sektöründe E-Ticaret Uygulamaları: Mevcut Durum, Gelişmeler ve
Beklentiler.XI. Türkiye'de Đnternet Konferansı. 21–23 Aralık 2006, Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Ankara. http://inet-tr.org.tr/inetconf11/bildiri/94.doc Anonim, 1998a.. WTO (1998) Electronik Commerce and the Role of the WTO , http://www.wto.org
Anonim, 1998b. World Trade Organization Cenevre Bakanlar Konferansı Elektronik Ticaret Bildirgesi (98–2148 )1998 Cenevre
Anonim,1998c. http://www.tuena.tubitak.gov.tr/tubitakUzay/tr/projects/space Anonim,1998d. Ticaret Teknik Çalışma Grubu Değerlendirme Raporu
http://www.e-ticaret.gov.tr/raporlar/teknik.htm Elektronik 1998 Ankara Anonim,1998e. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu 4. Toplantısı Gelişmelere Đlişkin Değerlendirmeler ve Kararlar 1998 http://www.tubitak.gov.tr/ Tubitak_Content_Files/BTYPD/btyk/4/4btyk_karar. pdf
Anonim,1998f. E-Ticaret Çalışma Grubu http://www.e-ticaret.gov.tr/etk/etk.htm. Anonim, 2000a. Bilgi Toplumu Hizmetlerinin Bazı Hukuki Yönleri ve Özellikle Đç Pazarda Elektronik Ticaret Konusunda Avrupa Parlamentosu Konseyi Direktifi Topluluk Resmi Gazetesi No: L 178, 1 S.1–16.2000 Brüksel-Belçika Anonim, 2000b. Tarım Köy Đşleri Bakanlığı Türkiye de Tarımsal pazarlama politikaları Mayıs 2000 Yayın no: 4 Ankara
Anonim, 2001a.E-Türkiye: Tarımsal Bilişim Oturumu. Başkanı: Kamil Sındır (Ege Ünv.Ziraat Fak.Öğr.Üyesi)Açılış Konuşması 2 Kasım 2001 Đstanbul
Anonim, 2001b. E-Türkiye Çalışma Grubu Avrupa’da Bilgi Toplumunun Oluşturulması için Ortak Girişim Eylem Planı Ankara
Anonim, 2001c. Ulusal Programın Uygulanması, Koordinasyonu ve Đzlenmesine Dair Bakanlar Kurulu Kararı R.G. Sayı: 24352 2001 Ankara.
Anonim, 2002. Bilgi Toplumu Politikaları Üzerine Bir Değerlendirme (Dünya Ve Türkiye) Tübitak Eylül 2002. Ankara
Anonim, 2004a..Bilişim ve Đletişim Teknolojileri OECD Bilişim Teknolojisi Tahmin Raporu. 2004.Fransa
Anonim,2004b.Tarımsal Öğretim-Eğitim, Yayım ve Araştırma Geliştirme 9.Komisyon http://Tarimsurasi.Tarim.gov.Tr/Pdfler/Ix.Komisyon.Pdf 29-30 Kasım 01 Aralık 2004 Ankara
Anonim, 2004c. II. Tarım Şurası VI. Komisyon Üretim ve Pazarlama Politikaları Raporu. 2004 Ankara
Anonim,2004d. 2.Türkiye Bilişim Şurası e-Türkiye e-Ekonomi Taslak Raporu E-Ekonomi Çalışma Grubu Şubat 2004
http://www.bilisimsurasi.org.tr/e-turkiye/docs/e-konomi12042004.doc. Anonim,2005a. Kosgeb Saha araştırma Çalışması Đstanbul Đli Değerlendirme Raporu Mayıs 2005 Ankara http://www.kosgeb.gov.tr/Yayinlar
Anonim,2005b. World Trade Organization 2005 Cenevre-Đsviçre.
Anonim, 2006. Bilgi Toplumu Stratejisi ve ek'i Eylem Planı (2006–2010), Yayın No:DPT:2699.Temmuz 2006. Ankara
Anonim,2007. Faaliyet Raporu Polatlı Ticaret Borsası 2007 . http://www.polatliborsa.org.tr/tr/2007_Faaliyet_Raporu.pdf Anonim, 2008a. http://www.e-ticaret.gov.tr/tanim/tanim.htm ETĐK Anonim, 2008b. Tuik Haber Bülteni Sayı: 183-138 2008 .Ankara
Anonim, 2009a.DPT Bilgi Toplumu Đstatistikleri (2006–2010) Mayıs 2009. Anonim, 2009b. http://tr.wikipedia.org. Erişim 20.11.2009 saat 21.00. Anonim, 2009c. http://www.tarim.gov.tr.2009 Ankara
Anonim, 2009d. Bankalar Arası Kart Merkezi Raporları Anonim, 2009e. http://www.e-ticaret.org/etkileri.htm http://www.bkm.com.tr/istatistik/2009 Đstanbul
Anonim, 2009f. http://www.volkanderinbay.net/tarimnet/gidapaz.asp.
Anonim, 2009g. Bilgi Teknolojileri ve Đletişim Kurumu 3 Aylık Pazar Verileri Raporu.Ağustos 2009 Ankara(http://www.tk.gov.tr/Yayin/pv/ucaylik09) Anonim, 2010. http://www.vob.org.tr. Erişim 30.01.2010 saat 19.00
Barutçugil, Đ.,2002. Bilgi Yönetimi, Kariyer Yayıncılık Đletişim, Eğitim Hizmetleri Ltd. Şti., Đstanbul.
Bilir,M.,2003. Net'te tarım. Tarım ve Köyişleri Bak. Türk tarım dergisi, 2.(150),68–69 Cebeci, Z., 2003. Tarımsal veritabanları üzerine bir değerlendirme,Akademik Bilişim
Konferansı, Tarımsal Bilişim-I-II Oturumu (Tarımsal Bilişim Politikaları Paneli) 3–5 Şubat 2003, Çukurova Üniversitesi, Adana.
Çavdar,G., 2008. Tarımda E-Ticaret uygulamaları, VIII.Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi Bildirileri, Bursa 2008
Haspolat, T.,2002. “Küçük ve Orta Büyüklükteki Đşletmeler (KOBĐ)”, http://dergi.tbd.org.tr/yazarlar/15042002/turgut_haspolat.htm.
Đnce, M.,1999. Elektronik Ticaret: Gelişme Yolundaki Ülkeler Đçin Đmkânlar ve Politikalar, DPT Yayını, Ankara, s: 17
Gülten,Ş.,1985. Tarımsal Pazarlama Atatürk Ünv.Yayınları no 631 Ziraat Fak.no:288