Bu not büyük ölçüde toplu olarak YY’lerin mali durumuyla ilgilidir. Fakat mali durumlar münferit vergi alanları içinde farklılık gösterebilmektedir. Şimdiki durumda, yerel kişi başı gelirlerdeki farklılıklar aşağıdaki grafikte gösterildiği üzere oldukça ılımlıdır. (Kişi başı gelirlerin hesaplanmasında 2011 nüfus bilgileri kullanılmıştır.) Bunun nedeni merkezi transferlerin (YY’lerin kaynağı kendilerindeki yerel gelirlerine kıyasla) büyük ölçekli olması ve transferde sadece nüfusun esas alınmasıdır.
YY’ler genel kişi başı gelirde az bir farklılık bulunmaktadır
Kaynak: ‘İçişleri Bakanlığı’.
Daha fazla eşitleme olmasının bir mantığı var mıdır? Belki olabilir. Hizmet birim maliyetleri YY’ler arasında farklılık gösterebilir. Örneğin Lefkoşa gibi yoğun şehirlerde çöp toplama hizmetinin hane başına maliyeti coğrafi alanı büyük ve hizmet verilecek birbirinden uzak birçok köyü olan Lapta’ya göre çok daha azdır. Bu kişi başı gelir koşullarındaki ‘eşitlik’ belirli bir kalitede hizmet verilmesi anlamında bir eşitlik anlamına gelmesi zorunlu değildir. (Yerel vergiler ve ücretlerin kontrolünün kaldırılmasının YY’ler arasındaki eşitsizlikleri Lefkoşa gibi vergi tabaları güçlü YY’ler lehine artıracağına dikkat edilmelidir.)
Düşük yoğunluklu belediyelerde verilen hizmetlerin daha yüksek olan maliyetlerini yansıtmak amacıyla, Doğu Avrupa’daki bazı ekonomiler transfer dağıtım formüllerine ilave bir takım değişkenler eklemektedir.
Örneğin Arnavutluk’ta, belediyelere yapılan transferlerin yüzde 80’i nüfus esasına göre dağıtılmaktadır.
Yüzde 15’i de nüfus yoğunluğuna göre dağıtılmakta, nüfusu seyrek yayılmış olan belediyeler daha fazla pay almaktadır. Kalan yüzde 5 ise her yetki alanındaki okul çocuğu sayısına göre dağıtılmaktadır.
Ancak, dağıtım formülüne çok fazla değişken konulmasından da kaçınılmalıdır. Bazı ülkelerin formüllerinde (idare dahil) yerel idarelerin verdiği her bir hizmetin maliyetindeki farklılıkların yanı sıra her yerel idarenin kaynağı kendinde gelir üretme kabiliyetindeki farklılıklar yakalanmaya çalışılmaktadır. Uygulamadaysa, her bir faktöre verilen ağırlık gelişigüzel olma eğilimindedir ve söz konusu formülleri işlevselleştirmek için gereken veriler de genellikle mevcut olmazlar. KTt transfer dağıtım formülüne yoğunluk faktörü eklemeyi düşünmelidir. Örneğin arazi kullanımı iyi bir aday olur. Fakat fazla detaylandırmadan kaçınılmalıdır.
Kaynak: Dünya Bankası personeli.
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000
GAZİMAĞUSA ÇATALKÖY İSKELE BÜYÜKKONUK MEHMETÇİK TATLISU ESENTEPE DEĞİRMENLİK GEÇİTKALE ALSANCAK ALAYKÖY İNÖNÜ LAPTA AKINCILAR LEFKOŞA YENİBOĞAZİÇİ GÖNYELİ VADİLİ BEYARMUDU ACTOGAN PAŞAKÖY YENİERENKÖY DİKMEN LEFKE GÜZELYURT SERDARLI
Kişi başına gelir farklılıkları (Türk Lirası), 2016
Sonuç
YY’lerin gergin mali durumunun olumsuz yansımaları olabilir. Bu yüzden başlıca altyapı hiz-metlerini verme kabiliyetleri tehlikeye girebilir. Merkezi idarenin karşı karşıya olduğu mali riskin giderek arttığını, kurtarma sağlaması yönündeki baskıların artması şeklinde, göstermektedir.
Yerel seviyede oluşmakta olan risklere cevaben gelir seferberliğine olanak sağlanması ve har-cama artışının sınırlanmasında merkezi idarenin rol alması gereklidir. Yerel gelirleri arttırmak için, merkezi idare başlangıç olarak önerilen yerel hizmet ücretlerini yürürlüğe sokabilir, diğer vergilerin temel oranlarında bir seferlik bir artış yapmayı düşünebilir. Harcamaların azaltılmasını teşvik etmek için, merkezi idare yerel bütçelerin incelenmesine ilişkin yaklaşımını sertleştirebi-lir. Ayrıca, su temini ve katı atık yönetimi gibi belirli hizmetlerin daha verimli hale getirilmesi konusunda YY’lere yardımcı olabilir. Prensipte, merkezi idare personel sayılarını ve genel ücret harcamalarını sınırlamaya yönelik gayretlerini ikiye katlayabilir, bununla birlikte bu hükümleri uygulattırmanın zor olduğu kanıtlanmış durumdadır.
YY’ler kendilerine verilen mali görev ve sorumlulukları kullanarak mali risklerin sınırlanma-sına kendileri de yardımcı olabilirler. YY’ler gelirleri arttırmak için (i) katı atık yönetimi, sokak aydınlatması ve haşere kontrolüne ilişkin önceki ücretleri (ve önerilen yerel hizmet ücretlerini) yasal metnin izin verdiği azami seviyeye yükseltebilirler; (ii) su ve kanalizasyon tarifelerini hem işletme maliyetlerini hem de sermaye iyileştirmelerini karşılamaya yetecek şekilde arttırabilirler;
(iii) meslek vergisi oranlarını arttırabilirler (yerine ortak KGV konulması beklemede); ve (iv) diğer vergilerin temel oranlarını mevcut yasal düzenlemeler tarafından izin verilen azami oranlara yük-seltebilirler..
Aynı sebeple, harcamalarını azaltabilir, gecikmiş borçlarının dökümünü almaya başlayabilirler.
Harcama artışını başta ‘işçi’ kategorisindekiler olmak üzere personel sayısını azaltmak suretiyle sınırlayabilirler. Gerçekçi gelir tahminleri yapmak suretiyle kendi bütçeyi aşma eğilimlerini de kendileri dizginleyebilirler. Gecikmiş borçların daha iyi yönetilmesi yolunda bir ilk adım olarak gecikmiş borçlarının dökümünün çıkarılıp raporlanması akla yatkın olur.
Fakat siyasetçiler seçmenlerinin ödediği vergileri yükseltmek ve personel çıkarmak konusunda isteksizdirler. Gözde imar projelerinden vazgeçmek anlamına gelen gerçekçi bütçeler yapmak ko-nusunda isteksiz davranabilirler. YY’ler KTt’de nispeten yüksek özerkliğe sahiptir. Yapılması gere-ken zor iş artık onları bu özerkliği gere-kendi mali durumlarını düzeltmek için kullanmaya zorlamaktır.
Merkezi idare sıkı bir bütçe kısıtlaması uygulamak suretiyle bunu teşvik edebilir. Zaman içinde, YY’lerin kendi harcama taahhütlerini yerine getirme kabiliyetleri kaynaklara erişimleri ile sınır-landırılacaktır. Personel ve özel tedarikçiler ödemelerin ne zaman yapılacağının belirsiz olmasını kaldırmazlar. Geçmişte, YY’ler gereken ödemeleri yapmayarak vergi ve sosyal güvenlik kurumla-rına olan yükümlülüklerinden kaçmayı başarmışlardı. Ama bu seçenek artık ortadan kalkmıştır.
Merkezi idareye YY’lerin vergi dairesi ve sosyal güvenlik kurumuna olan yükümlülüklerini (ayrıca merkezi idarenin güvence verdiği kredilerin ve ‘devlet’ su şirketine borçlu olunan tutarların geri ödemelerini) transferlerden kesme izni verilmiş durumdadır. Bazı ekonomilerde, belediyeler “he-saplaşma gününü” borçlanma ile erteleyebilmektedir. Fakat KTt’deki YY’lerin böyle bir seçeneği yoktur. Özel bankalar merkezi idare güvencesi olmadan kredi vermezler. Vergi ve sosyal güvenlik kurumlarına olan mevcut gecikmiş borç stoku durumunu çözüme kavuşturma şekli merkezi ida-renin bu politikaya bağlılığının sınandığı kritik bir konu olacaktır.
Ek
Ek Şekil 1: KTt aylık enflasyonu kur şoku karşısında Türkiye’deki enflasyondan daha fazla fırlamıştır.
0
IRF of the exchange rate to an exchange rate shock
95% CI structural irf
IRF of TC monthly inflation to an exchange rate shock
95% CI structural irf
IRF of the exchange rate to an exchange rate shock
95% CI structural irf
IRF of Turkish monthly inflation to an exchange rate shock
95% CI structural irf
Percentage change
Months
Kaynak: Dünya Bankası personeli.
Note: Grafiklerde TL/USD kurundaki yüzde değişimindeki bir yüzde puanlık şokun etki-tepki fonksiyonları görülmektedir. TÜFE en-flasyonu ve kur aydan aya yüzde değişim şeklinde ifade edilmiştir. Döviz kurundaki pozitif tepki TL’nin değer kaybetmesi anlamına gelmektedir.
Aylık KTt enflasyonunun kur şokuna ETF’si
Aylık Türkiye enflasyonunun kur şokuna ETF’si
Ek Şekil 2: Yıldan yıla KTt enflasyonu kur şoku karşısında Türkiye’deki enflasyondan daha fazla
IRF of the exchange rate to an exchange rate shock
95% CI structural irf
IRF of TC inflation(yoy) to an exchange rate shock
95% CI structural irf
IRF of the exchange rate to an exchange rate shock
95% CI structural irf
IRF of Turkish inflation(yoy) to an exchange rate shock
95% CI structural irf
Percentage change
Months
Kaynak: Dünya Bankası personeli.
Not: Grafiklerde TL/USD kurundaki yüzde değişimindeki bir yüzde puanlık şokun etki-tepki fonksiyonları görülmektedir. Yıldan yıla TÜFE enflasyonu ve kur aylık yüzde değişim şeklinde ifade edilmiştir. Döviz kurundaki pozitif tepki TL’nin değer kaybetmesi anlamına gelmektedir.
Kurun kur şokuna ETF’si
Kurun kur şokuna ETF’si
KTt (aydan aya) enflasyonunun kur şokuna ETF’si
Türkiye (aydan aya) enflasyonunun kur şokuna ETF’si
Yüzde puan Yüzde puan
Ek Tablo 1: ihracat istatistikleri 18Y1 - 17Y1
2017H1 2018H1 2017H1 2018H1 Percentage change (yoy) Million
$US Million
$US Quantity
(million) Quantity
(million) Value
(%) Quantity (%)
Citrus (kg) 18.83 18.31 78.06 64.43 -2.7 -17.5
Dairy products (kg) 22.67 25.22 6.22 6.46 11.2 3.9
Raki (a type of alcoholic beverage) (Lt) 6.92 6.15 0.80 0.64 -11.1 -20.0
Scraps (kg) 2.28 4.20 12.73 19.75 84.3 55.2
Juice concentrates (kg) 1.01 1.60 0.60 0.73 58.6 21.2
Grand Total 59.91 63.80 6.5
Kaynak: ‘Ekonomi ve Enerji Bakanlığı’ ‘Ticaret Dairesi’
Ek Şekil 3: Yeşil Hat geçişleri önemli ölçüde artmaktadır.
Kaynak: ‘Devlet Planlama Örgütü’.
100.000 200.000 300.000 400.000 500.000 600.000
Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl
Yeşil Hat geçişleri, 2017 & 2018
2017 2018