Bilim ve teknoloji alanında yaşanan hızlı değişimler, toplumların ve bireylerin değişen ihtiyaçları, öğrenme-öğretme sürecindeki yaklaşımlarını da etkilemiştir. Bu değişim bilgiyi üreten, hayatında kullanabilen, problem çözen yada çözüm önerileri sunan, eleştirel düşünme gücü yüksek, girişimci, ruha sahip, başarıya ulaşmada kararlı, güçlü iletişim kurma yeteneğine sahip, bilime ve topluma yararlı olan vb. niteliklerdeki bir bireylerin yetiştirilmesi gereklidir. Bu niteliğe sahip bireylerin yetiştirilmesi ancak yapılandırmacı yaklaşımı esas alan öğretim programları ile mümkündür. Programın yapısı doğrudan bilginin aktarıldığı yapıdan ziyade düşünmeye, tartışmaya, kendini ifade etmeye ve yorum yapmaya teşvik edici kazanımlar içermelidir. Böylelikle üst bilişsel becerilerin, kalıcı ve anlamlı öğrenmelerine, önceki öğrendikleriyle bağ kurmalarına, diğer disiplinlerle ve günlük yaşamsal becerilerinin gelişmesine katkı sağlayacaktır. İmkânlar ölçüsünde bütünleşmiş bir öğretim gerçekleşmiş olacaktır. Bundan dolayı ülkemizde fen bilimleri dersi öğretim programı bu anlayış doğrultusunda hazırlanmış ve 2005 yılından itibaren uygulanmaya başlamıştır. Uygulanan fen bilimleri dersi öğretim programı hazırlanırken diğer derslerle de ilişki kurulacak şekilde hazırlanmış, araştırma-sorgulamaya dayalı yapılandırmacı öğrenme yaklaşımı esas alınmıştır. Bundan dolayı fen öğretiminde uygulanacak yöntemlerin öğrencilerin kendi bilgilerini oluşturmayı sağlayacak ve onları düşünmeye sevk edecek şekilde seçilmesine özen gösterilmelidir (Köseoğlu ve Kavak, 2001).
2.7.1. Fen Eğitiminin Amaçları
MEB (2018) Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı (TTKB) öğretim programına göre fen bilimlerinde bütün bireylerin fen okuryazarı olarak yetişmesi amaçlanmış olup, öğretim programının genel amaçları aşağıdaki şekilde verilmiştir.
“1. Astronomi, biyoloji, fizik, kimya, yer ve çevre bilimleri ile fen ve mühendislik uygulamaları hakkında temel bilgiler kazandırmak,
27
2. Doğanın keşfedilmesi ve insan-çevre arasındaki ilişkinin anlaşılması sürecinde, bilimsel süreç becerileri ve bilimsel araştırma yaklaşımını benimseyip bu alanlarda karşılaşılan sorunlara çözüm üretmek,
3. Birey, çevre ve toplum arasındaki karşılıklı etkileşimi fark ettirmek; toplum, ekonomi ve doğal kaynaklara ilişkin sürdürülebilir kalkınma bilincini geliştirmek,
4. Günlük yaşam sorunlarına ilişkin sorumluluk alınmasını ve bu sorunları çözmede fen bilimlerine ilişkin bilgi, bilimsel süreç becerileri ve diğer yaşam becerilerinin kullanılmasını sağlamak,
5. Fen bilimleri ile ilgili kariyer bilinci ve girişimcilik becerilerini geliştirmek, 6. Bilim insanlarınca bilimsel bilginin nasıl oluşturulduğunu, oluşturulan bu bilginin geçtiği süreçleri ve yeni araştırmalarda nasıl kullanıldığını anlamaya yardımcı olmak,
7. Doğada ve yakın çevresinde meydana gelen olaylara ilişkin ilgi ve merak uyandırmak, tutum geliştirmek,
8. Evrensel ahlak değerleri, millî ve kültürel değerler ile bilimsel etik ilkelerinin benimsenmesini sağlamak.”
2.7.2. Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında Alana Özgü Beceriler TTKB tarafından hazırlanmış olan Fen Bilimleri Dersi Programda, amaçlanan hedeflere ulaşabilmesi ancak bilimsel süreç becerilerine, yaşam becerilerine ve mühendislik-tasarım becerilerine sahip bireylerin yetiştirilmesi ile mümkündür.
Programında öğrencilerde olması beklenen beceriler kısaca aşağıda açıklanmıştır (MEB, 2018).
a. Bilimsel Süreç Becerileri
“Bu alan; gözlem yapma, ölçme, sınıflama, verileri kaydetme, hipotez kurma, verileri kullanma ve model oluşturma, değişkenleri değiştirme ve kontrol etme, deney yapma gibi bilim insanlarının çalışmaları sırasında kullandıkları becerileri kapsamaktadır.”
b. Yaşam Becerileri
“Bu alan; bilimsel bilgiye ulaşılması ve bilimsel bilginin kullanılmasına ilişkin analitik düşünme, karar verme, yaratıcılık, girişimcilik, iletişim ve takım çalışması gibi temel yaşam becerilerini kapsamaktadır.”
28 c. Mühendislik ve Tasarım Becerileri
“Bu alan, fen bilimlerini matematik, teknoloji ve mühendislikle bütünleştirmeyi sağlayarak, problemlere disiplinler arası bakış açısıyla, öğrencileri buluş ve inovasyon yapabilme seviyesine ulaştırarak, öğrencilerin edindikleri bilgi ve becerileri kullanarak ürün oluşturmalarını ve bu ürünlere nasıl katma değer kazandırılabilecekleri konusunda stratejileri geliştirmesini kapsamaktadır.”
2.7.3. Fen Bilimleri Dersi Öğretiminde Öğretmen ve Öğrenci Rolü MEB tarafından hazırlanmış olan fen bilimleri dersi öğretim programında yapılandırmacı bir anlayış benimsenmiştir. Öğrenme ve öğretme kuramlarına yapılandırmacı yaklaşımın daha uygun bir yapıya sahip olduğu düşünülmüştür. Programın felsefesinde öğrencilerin kendi öğrenmelerinden sorumlu olduğu, öğrenme sürecine etkin katılımının sağlandığı, araştırma-sorgulama ve bilimsel süreç becerilerine dayalı öğrenme yaklaşım söz konusudur. Demokratik bir sınıf ortamının oluşturulması programının temel felsefesini oluşturmaktadır. Bundan dolayı fen bilimleri dersinde öğrencilerin kendi düşüncelerini ifade etmeleri, görüşlerini sınıf ortamında arkadaşları ve öğretmenleri ile paylaşmaları hedeflenen amaçlardan biridir. Ayrıca fen bilimlerinin diğer derslerle (özellikle matematik, teknoloji ve mühendislik alanları) bütünsel düşünmeleri sağlanarak öğrencilerin problemlere disiplinler arası bakış açısıyla bakmaları istenmektedir.
MEB (2018) göre öğretmen; Öğrencinin bilgiyi araştırmasına ve yorumlamasına imkan vererek öğrenciyi yönlendirici konumda olmalıdır. Bu bağlamda öğretmenlerin rolü öğrencilere rehberlik yaparak, onlardaki üst düzey düşünme, buluş yapabilme becerilerinin ortaya çıkmasına fırsat vermektir. Öğretmen, fen bilimlerinde bilimsel bilgiye ulaşma yollarını öğrencileriyle paylaşan ve aynı zamanda sınıfındaki araştırma sürecini yönlendiren bir rehber konumundadır. Öğretmen, öğrencilerin araştırma ruhunu ve bilimsel düşünce yeteneklerinin gelişmesi için onları cesaretlendirmelidir. Yapılandırmacı yaklaşımda öğretmen bilgiyi doğrudan aktaran olmamalı, öğrencinin kendi bilgi, deneyim ve becerilerinden kendi çözümlerini sağlamak için çaba sarf etmelidir. Ayrıca bilgileri bütünleştirmesi ve öğrenmeye aktif katılımlarının sağlanması için öğrencilerin kendilerini geliştirebilecekleri öğrenme etkinliklerini sunmalarına fırsat vermelidir (Aydın, 2011).
MEB (2018) göre öğrenciler bilgiyi sorgulayan, kaynağını araştıran, açıklayan ve ürüne dönüştüren birey rolünü üstlenmelidir. Bilgiye ulaşmak, problemlere çözüm önerileri getirmek için süreçte aktif rol üstlenmelidir. Bundan dolayı yapılandırmacı yaklaşım esas
29
alınarak yapılan öğrenmenin etkili ve anlamlı olması için öğrencinin öğrenme faaliyetlerine etkin olarak katılması ve öğrenmede üzerine düşen görevi yerine getirmesi gerekmektedir. Fen bilimleri öğretim programı bu temel üzerine kurgulanmıştır.
Programdan öğrencilerin grup çalışmasına yatkın olmaları beklenmektedir. Çünkü öğrenciler arkadaşlarıyla birlikte bir bilgiyi araştırırken daha etkili bir iletişim ve iş birliği gerçekleşir. (Özmen, 2004).
Şekil 2.4: Yapılandırmacı Yaklaşımda Öğretmen ve Öğrenci Rolü
Öğretmen ve öğrencilerin üzerine düşen rolleri yerine getirmeleri tam öğrenmenin gerçekleşmesini sağlayacak ve programda hedeflenen amaçlara ulaşılmasında önemli katkıda bulunacaktır.
2.8. Öğrenme Ortamı Algılarına İlişkin Geliştirilen Veri Toplama Araçları