Doğu ve Hoşgörü

Doğu Medeniyetleri ya da Doğu kültürleri genelde kutsal değerler üzerine kuruludur. Örneğin Konfüçyüs (MÖ.551-479) geleneksel normlara sahiptir. Amaç dünyaya uyum sağlamaktır. Sokrates gibi o da insan üzerine odaklanmıştır. Ona “her zaman takip edilmesi gereken nedir? diye sorulduğunda; başkalarının sana yapılmasını istemediğin bir şeyi, sende başkalarına yapma demiştir.” Mihenk taşı bizim başkalarından beklentimizdir.596 _{Bu anlayış hoşgörüyle birebir uyuşmaktadır.}

Asli günah kavramının doğu felsefesinde olmaması, insanların aralarındaki görüş ayrılıklarını daha fazla mantığa ve tartışmaya açık tutma eğiliminde olmalarını sağlamaktadır. Batıda fikir ayrılıkları tartışmaya çok açık olmayıp, hemen bir ilke sorununa dönüşür. İki taraf da diğerini kötü olmakla nitelendirir, onunla aynı düşüncede olmayanları da suçlu ilan eder. Bu durumda anlaşmazlıklar şiddetlenir ve kaba kuvvete dönüşür. Doğu’da örneğin Çin’de anlaşmazlıklarda uzlaşma sağlamak önceliklidir. Üçüncü bir kişinin araya girmesiyle acımasız çözümler engellenmiş olur.597

592 _{Erdem, Hüseyin Suphi, “Hoşgörü Kavramının Kültürel Siyasi, Ahlaki ve Entelektüel Zemini Üzerine”,} Ortak Yaşama Kültürü Ve Felsefesi, Ziraat Grup Matbaacılık, Ankara, 2015, s. 308.

593 _{Erdem, age., s. 311.} 594 _{Erdem, age., s. 313} 595 _{Russell, age., s. 106.}

596 _{Skirbekk, Gunnnar, Gilje, Nils, Felsefe Tarihi, Çev. Emrah Akbaş, Şule Mutlu, Kesit Yayınları,}

İstanbul, 2013, s. 47.

Mencius, (M.Ö.371-289) Konfüçyüs’un ahlak anlayışını geliştirmiştir. O da Konfüçyüs gibi insanın doğuştan iyi olduğunu ve bunun eğitimle geliştirilebileceğini benimsemiştir. İki erdem önemlidir; insanlık ve dürüstlük.598

Konfüçyüs toplumsal ve politik meselelerle doğru ve adil yönetim gibi konularla aile ve cemaat değerleri ile ilgilenmiştir. Bireyin kendisini sorgulaması, dönüştürmesi, başkalarına yol göstermesi, ışık tutması ve erdemli olmak için gösterilmesi gereken çabalardan bahsetmiştir. Konfüçyüs felsefesi erdemi en önemli konu olarak görmüş ve devlette düzeni sağlamaya çalışan yöneticinin erişmesi gereken erdemli davranışlarla ilgilenmiştir. Çünkü başkalarını yönetecek olan kişi önce kendisini yönetebilmelidir.599

Büyük ve üstün insan erdemlidir, yasalara uyar, küçük insansa kendi rahatını ve çıkarını düşünür.600 _{Büyük ve üstün insan özgür düşüncelidir ve dar kafalı değildir; ancak küçük}

insanların zihinleri kapalıdır ve özgür düşünceli değildirler.601 _{Konfüçyüs’ün üstün insan}

idealine göre kişi; güçlü, bilge, cesur, adaletli, menfaat duygusundan uzak, doğru yol üzere olan ve insanları seven olmalıdır. Konfüçyüs insanların doğaları itibariyle birbirilerine benzediklerini; ancak uygulamalarda farklılaştıklarını ima eder. Konfüçyüs’e göre her birey kendi ailesinin özelliklerini yansıtır. Birey iyi ya da kötü olan ne varsa ailesinden öğrenir. Bireyi meydana getiren şey ailesi ve toplumsal ilişkileridir. Toplumsal ilişkiler sonucu oluşan tabakalar dağılırsa ve yok olursa, birey ve benlik de yok olur. Yaşamın amacı toplumsal ilişkiler gereği başkalarıyla uyum içinde dengeli ve ahenkli bir bütün oluşturmaktır. Bunun için öfke, kızgınlık, zevk, keder, neşe ve kendinden geçme gibi duygulara kapılmamak gerekir. İyi ve doğru yaşanacak olan bir hayat, denge ve orta yol ile mümkündür. Siyasetin temelinde de ahenk uyum ve adalet olmalıdır.602 _{Ülkede toplum düzeni önemlidir ve ülke bu düzene göre ve içtenlikle}

yönetilirse, toplum kurallarına gerek kalmayacağı için bir karışıklık ta çıkmayacaktır.603

Konfüçyüs, halk yasalarla yönetilirse ve cezalarla yola getirilmek istenirse, onların kendilerini cezalardan kurtarmaya çalışacaklarını ve bundan hiç utanç

598 _{Skirbekk, Gunnnar, Gilje, Nils, age., s. 48.} 599 _{Cevizci, age., s. 22.}

600 _{Pound, Ezra, Konfüçyüs, Çev. Ahmet Yücel, Bürde Yayınları, Sirkeci İstanbul, s. 32.} 601 _{Pound, age., s. 20.}

602 _{Cevizci, age., s. 23.} 603 _{Pound, age., s. 32.}

duymayacaklarını; ancak onlar erdem ile yönetilir ve terbiye gerekleri ile yola getirilmek istenirlerse, utanç duyacaklarını ve böylece iyi olmaya çalışacaklarını söyler. Konfüçyüs, hoşgörülü olmayan insanlara dayanamadığını ve bunun kendisini üzeceğini ifade eder.604

Hoşgörüsüzlüğe hoşgörü göstermediğini söyler.

Doğu bilgelerinden Lao Tse’nin M.Ö. 6.yüzyılda yaşadığı zannedilmektedir. Ona göre, insan doğasının gereği, doğayla uyum içinde olmaktır.605 _{Mahatma Gandhi (1869-}

1948) Bagavad Gita’ya dair yorumunda “şiddet eylemlerinin bilgi ateşinde yakılması gerektiğini söyler. Yani şiddeti ancak bilim ve bilgi yok edebilir.”606 _{Hint anlayışında}

düşüncenin gök kuşağının bütün renkleriyle varlığını kabullenme vardır. Peşin hükümlerin karanlığından kaçmak, hakikatin çeşitli yönlerine eğilmek, hayatın her türlüsüne saygı duymak ancak bu şekilde mümkündür. Aslında bu anlayış güzel olana, sonsuza ve hoşgörüye bir çağrıdır.607

Kutsal öğretiyle gelen dinler bir değerler sistemi, dini öğreti geleneği ve dogmalar sistemi kurarlar. Bunlardan sapmak suç sayılır ve bunlara da hoşgörüsüzdürler. Mistik özellikli dinlerin kutsal özellik taşıyan kurucularının dini öğreti ve değerler sistemi dogmatik özellik taşımaz. Her bireyin hakikati bulması bireysel olarak mümkün görülür. Her dini öğreti ya da dini gerçek üzerine söylenen her söz hakikatin tamamını değil ancak bir parçasını dile getirir; onun için dini öğretinin bir kurtuluş aracı olarak göreceli bir önemi vardır, dolayısıyla dini tartışma konusu yapmamak gerekir. İlahi dinler mistik; mistik yapılı dinler de katılaşmamış dogmatik özellikler gösterebilirler. Mistik dinler ilkece bireysel din oldukları için, son hakikatin araştırılmasında ve kurtuluş yolunun bulunmasında bütün yük bireyin düşüncesine ve istemine bırakılır. Onun için mistik dinlerde dini geleneği büyük bir titizlikle koruyacak ve kontrol edecek bir dinsel kurum organizasyonu da yoktur.608

604 _{Pound, age., s. 18.}

605 _{Cevizci, age., s. 24.}

606 _{Skirbekk, Gunnnar, Gilje, Nils, Felsefe Tarihi, Çev. Emrah Akbaş; Şule Mutlu, Kesit Yayınları,}

İstanbul, 2013, s. 46.

607 _{Meriç, age., s. 48.} 608 _{Başaran, age., s. 53.}