Doğal TaĢın (Mermer) Petrografik, Endüstiyel Tanımı ve Sınıflandırılması

oranlarından oluĢan karbonatlı kayaçların değiĢik sıcaklık ve basınçta metamorfizmaya uğrayarak, tekrar kristalleĢmesi sonucu oluĢan yeni doku ve yapıya sahip metamorfik (baĢkalaĢım) kalsit kristallerinden oluĢan kayaçlara mermer adı verilmektedir (Kulaksız 2007).

Ticari (endüstriyel) anlamda doğal taĢ; ekonomik olarak uygun boyutlarda blok (kütük) olarak kesilip çıkarılabilen, istenilen ebatlarda düzgün olarak kesilip, talabe göre cilalanıp, parlatılabilen kayaçlar olarak tanımlanmaktadır (Kulaksız 2007).

2.1.1 Doğal TaĢların / Mermerlerin Sınıflandırılması

DoğaltaĢlar seçilen kriterlere göre değiĢik Ģekillerde sınıflandırılabilirler (Kulaksız 2007). Ticari ve petrografik olarak yapılan bir sınıflandırması Çizelge 2.1‟de verilmiĢtir.

Çizelge 2.1 DoğaltaĢların Sınıflandırılması (Kulaksız 2007).

Magmatik kayaçları oluĢturan magma çok karmaĢık bir kimyasal bileĢime sahiptir. Bu bileĢimin içerdiği SiO2 miktarına bağlı olarak bu kayaçlar aĢağıdaki Ģekilde sınıflandırılabilir (Kulaksız 2007).

SiO₂ oranı % 66‟dan büyük olanlara asidik,

SiO₂ oranı % 55 - % 66 arasında olanlara intermediyer (nötr) , SiO₂ oranı % 45 - % 55 arasında olanlara bazik,

SiO₂ oranı % 45‟ den küçük olanlara ultra bazik, adı verilmektedir.

Yapı, doku, mineralojik ve jeolojik konumları itibariyle magmatik kayaçlar üç ana gruba ayrılırlar. Bunlar;

a- Derinlik Kayaçları b- Damar Kayaçları c- Yüzey kayaçları

Derinlik kayaçları, magmanın yerkabuğu derinliklerinde, yavaĢ soğuma ve tam kristalleĢme sonucu oluĢan kayaçlardır. Bu kayaçlarda matriks yoktur. Kayaçlar genellikle eĢit ve yaklaĢık eĢit boyutlu, aynı veya farklı cins minerallerden oluĢmaktadır. Bu minerallerde tam kristalleĢme gözlenmektedir (Kulaksız 2007).

Damar kayaçları, plütonik ve volkanik kayaçlardan yapı, doku ve jeolojik konumları ile ayırt edilebilmektedirler. Damar kenarına doğru tane boyutları, ortadan inceye doğru olup kayaç holokristalin bir dokuya sahiptir. Bu tip kayaçlarda, koyu renkli mineraller kayaca hâkim durumdadır (Kulaksız 2007).

Volkanik kayaçlar, magmanın değiĢik yüzey koĢullarında soğuması ile oluĢurlar. Bu kayaçlar genelde kimyasal bileĢenleri derinlik kayaçlarının yüzey koĢullarında oluĢmasına bağlı olarak isimlendirilir (Kulaksız 2007). DoğaltaĢ olarak değerlendirilebilecek volkanik kayaçlar; andezit, trakit, bazalt, fonolit ve dasitlerdir.

2.1.1.2 Sedimanter Kökenli DoğaltaĢlar

Tortulların (kırıntılı veya kimyasal) taĢınma ortamında ve doğal koĢullar altında üst üste parelel olarak yığılmasına tabakalanma (katmanlaĢma) adı verlir. Tabaka ise; bu çökelme havzasının alt ve üst yüzeylerindeki oluĢum özellikleri nedeniyle ayrılan en küçük kayaç birimidir (Kulaksız 2007).

Tabakalanma genellikle 1 cm‟den kalın olur. Kalınlığı 30 cm‟yi aĢan tabakalara “kalın tabaka”, 100 cm‟den büyük tabakalara ise “çok kalın tabaka‟‟ adı verilmektedir.

Sedimantasyonda tabakadan da küçük birimler vardır. Bu birimlere “lamina „‟ denir Yalnız laminalar her ortamda teĢekkül edemediklerinden, sedimantasyonda ilk birim

olarak “ tabaka‟‟ alınmaktadır. Laminaların kalınlığı 1 cm‟den küçüktür. Ġnce lamina ise tabaka kalınlığı 0,3 cm‟den az olanlara denir (Kulaksız 2007).

Sedimanter kayaçlarda tabaka kalınlığı genellikle bir santimetrenin üstünde olup bu tabakanın kalınlığı bazen birkaç metreye kadar da ulaĢabilmektedir. Eğer katman kalınlığı 1 cm‟nin altında ise yapraklanma (laminasyon) meydana gelir (Kulaksız 2007).

Tabaka yapıları değiĢik Ģekillerde çizgisel, dairesel, eliptik, parabolik veya düzensiz konumda bulunabilir.Bazı tabakalar veya laminasyon ise içerdikleri tane boyutu ve dizilimleriyle isimlendirilirler.Bunlara örnek olarak çapraz tabakalanmalar ve dereceli tabakalanmalar gösterilebilir (Kulaksız 2007).

Sedimanter kayaçlarda, tektonik kuvvetlerin etkisi altında çatlak ve dilinimlerden dolayı tabakalanmaya benzer yeni yapılar meydana gelebilir (Kulaksız 2007).

Tortul kayalar yeryüzündeki ortamlarda düĢük sıcaklık ve basınç altında kırıntılı (sedimanlar) taneciklerin belli bir ortamda yığıĢması ve pekiĢmesi sonucu oluĢurlar.

Kayaç oluĢturan bu tanecikler;

a) Silikatlar ve bununla ilgili diğer silikatlı tanecikler (Detritik, klastik allojen ve kırıntılı kayaç parçacıklarını içerirler).

b) Kimyasal ve biyo-kimyasal tanecikler: özellikle karbonatlı malzemeler (Kristalin/

kriptokristalin dokulu bu kayaçlar sedimanların inorganik kimyasal reaksiyonlar sonucu bitki ve hayvan kalıntılarının birikmesi ile oluĢur).

c) Daha önce kimyasal veya biyo-kimyasal olarak meydana gelmiĢ taneciklerden oluĢan tanecikler.

Bu üç bileĢenenin karıĢım miktarlarından sedimanter (tortul) kayaçlar meydana gelirken kayaç isimlendirmeleri bu karıĢım miktarına göre yapılmaktadır.Kırıntılı malzemelerden oluĢan konglomera, kumtaĢı ,siltaĢı gibi sedimanter kayaçlar veya kimyasal ve biyo-kimyasal yollardan oluĢan kireçtaĢı, dolomit ve alçıtaĢı gibi kırıntılı taneciklerden oluĢmayan kayaçlardır.Buna karĢın bazı karbonatlı kayaçlar da detritik olarak oluĢabilirler (Kulaksız 2007).

2.1.1.3 Metamorfik Kökenli DoğaltaĢlar

Yer kabuğunda köken kayaç ne olursa olsun belli bir basınç ve sıcaklık altında kayaçların yapısal ve dokusal özellikleri ile beraber mineralojik yönden değiĢikliğe uğramalarına metamorfizma (baĢkalaĢım), bunun sonucunda oluĢan kayaçlara da metamorfik kayaçlar denilmektedir. Basınç ve sıcaklık derecesine göre oluĢan metamorfik kayaçlar farklı mineral bileĢimlerinden dolayı farklı isimler almaktadır (Kulaksız 2007).

Metamorfizma ve/veya metamorfizma kriterlerine göre kayaçlar değiĢik Ģekillerde sınıflandırılırlar. Bu kriterler yerel alanlar, kayacın bölgesel bulunuĢ Ģekli ve sıcaklık-basınç artıĢıdır (Kulaksız 2007).

Bu kıstaslardan yerel alanlarda çoğunlukla kontakt veya kataklastik metamorfizma (dinamo metamorfizma) geliĢmektedir. Gömülme ya da bölgesel metamorfizmada ise sıcaklık-basınç sınırı, mevcut kayacın kısmen veya tamamen erimesi ile sınırlanmaktadır. Yerel ve bölgesel metamorfizma çeĢitleri Çizelge 2.3„de verilmiĢtir.

Çizelge 2.2 Yerel ve Bölgesel Metamorfizma ÇeĢitleri (Kulaksız 2007).

Yerel Metamorfizmalar Bölgesel Metamorfizma Dokanak ( Kontakt ) Metamorfizma Gömülme Metamorfizması Hidrotermal Metamorfizma Dinamo-Termal Metamorfizma

Piro-Metamorfizma Okyanus Tabanı Metamorfizması

Dinamik Metamorfizma

Metamorfizma sırasında kayacın ilksel yapı ve doku özellikleri değiĢmeden kalabileceği gibi etken kuvvetlerin, sıcaklığın ve basıncın etkisiyle bu yapı ve doku özellikleri silinip kayaç yeni özellikler kazanabilir (Kulaksız 2007).