Devlet Memurları Kanununa tabi olmayan memurlar Kanununun 1. maddesinin son fıkrasında sayılmıştır. Bu memurlar 657 sayılı Kanuna bağlı olmadıklarından dolayı bunlar hakkında aynı Kanunun disiplin hükümleri de uygulanamaz.
Ancak, bu kurum ve kuruluşların özel kanunlarında 657 sayılı Kanuna göndermede bulunuluyorsa, örneğin; “Bu kanunda hüküm bulunmayan hallerde genel hükümler uygulanır” veya “Bu kanunda hüküm bulunmayan hallerde 657 sayılı Kanunun disipline ilişkin hükümleri uygulanır” şeklinde gönderme yapıldığı takdirde genel kanun olması hasebiyle 657 sayılı Kanun hükümlerine göre işlem yapılır. Kısmi göndermelerde ise, yalnızca göndermede bulunan hükümler uygulanır.118
657 sayılı DMK’nun kapsamı dışında kalan memurları şu şekilde belirleyebiliriz.
a) Yargı organlarında görevli ve bizzat yargıya katılan meslek mensupları;
- Anayasa Mahkemesi Üyeleri, Yedek Üyeleri ile Raportörleri,
- Hâkimlik ve savcılık mesleklerinde veya bu mesleklerden sayılan görevlerde bulunanlar,
• Yargıtay Üyeleri ve Raportörleri,
• Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Üyeleri,
118
53
• Yüksek Seçim Kurulu Üyeleri,
• İl ve İlçelerde görevli Hâkim ve Savcılar,
• Adalet Bakanlığının Hâkimlik ve Savcılık sınıfından sayılan ve genel idare hizmetlerinde çalışan mensupları,
- Danıştay Meslek Mensupları,
- Sayıştay Meslek Mensupları, Sayıştay Savcı ve Savcı Yardımcıları,
b) Üniversiteler Personel Kanununa bağlı olanlar;
- Üniversite Öğretim Üye ve Yardımcıları,
- Türkiye Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsünün (TODAİE) öğretim üye ve yardımcıları,
c) Sanatçı memurlar;
- Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası üyeleri,
- Devlet Tiyatrosu, Devlet Opera ve balesi, belediyeler opera ve tiyatroları ile şehir ve belediye konservatuar ve orkestralarının sanatkâr memurları, uzman memurları, uygulayıcı uzman memurları ve stajyerleri,
d) Türk Silahlı Kuvvetleri mensupları; e) Spor Toto Teşkilatı personeli;
f) Emniyet Teşkilatı mensupları (657 sayılı Kanunun Ek Geçici 54. Maddesi uyarınca, özel personel kanunları çıkıncaya kadar yukarıdaki Kanun kapsamında mütalaa edilmiştir.)119
Devlet memurları Kanununa tabi olmayan kamu görevlileriyle ilgili disiplin hükümlerinin yer aldığı kanunları şu şekilde sıralayabiliriz:
a) 832 sayılı Sayıştay Kanunu
b) 1632 sayılı Askeri Ceza Kanunu
c) 2495 sayılı Bazı Kuruluşların Korunması ve Güvenliklerinin Sağlanması Hakkında Kanun
d) 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu
e) 2575 sayılı Danıştay Kanunu
119
54 f) 2797 sayılı Yargıtay Kanunu
g) 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanunu
h) 2949 sayılı Anayasa Mahkemesi Kuruluş ve Çalışma Usulleri Hakkında Kanun ve İç Tüzük
i) 399 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Personel Rejimine İlişkin Kanun Hükmünde Kararname.
Bu sayılan Kanunlara tabi kurum ve kuruluşlarda çalışan kamu görevlilerine ilişkin olarak 657 sayılı DMK’na atıfta bulunulan haller hariç, özel kanun hükümleri uygulanmaktadır.
VII. DEVLET MEMURLARI KANUNUNA GÖRE DİSİPLİN SUÇ VE CEZALARI
Memurların görevleriyle ilgili kusurlu fiilleri120 olarak tezahür eden disiplin suçlarına ilişkin disiplin hükümleri, Tanzimat döneminden başlayarak, memur statülerini belirleyen çeşitli kanun, nizamname ve talimatnamelerde yer almıştır.121
Tarihsel süreç içerisinde dönemin ihtiyaçlarına göre şekil alan ve gelişen bu hükümler; kısmen özel kanunlarda da bulunmakla birlikte, genel kanun olan 657 sayılı DMK’nda yer almaktadır.
A. Devlet Memurları Kanununa Göre Disiplin Cezasının Tanımı ve Amacı
Disiplin cezaları; görevi başında ve meslek hayatında yaptığı disiplin aykırılıklarına karşı memura tatbik edilen bir takım “zecri müeyyideler”dir.122 Diğer bir ifade ile bir kurumda çalışan memurların kurumun düzenini bozucu davranışlarına karşı uygulanan yaptırımlara kısaca, disiplin cezası denir.123
Doktrinde disiplin yaptırımı kavramının, sadece kamu kurumu boyutuyla ele alındığı, meslek ve kurum düzeninin ön plana çıkarılarak tanımlandığı dile
120 Gözler, s. 642 121 Livanelioğlu, s. 9 122 Cem, s. 826 123 Gözübüyük, s. 238
55 getirmekte ve disiplin yaptırımı uygulama yetkisinin ilgili kurum ve kuruluşun sahip olduğu gücün de bir anlatım biçimi olduğu belirtilmektedir.124
Tanımlardan da anlaşılacağı üzere, kurum disiplininin sağlanması için gerekli olan müeyyidelerin, kurulan düzen ve sistemde süreklilik sağlanması için de ayrıca önemi vardır.
Disiplin cezasının tanımı 657 sayılı DMK’nun 124. maddesinde yer almaktadır. Maddenin ikinci fıkrasına göre “Kamu hizmetlerinin gereği gibi yürütülmesini sağlamak amacı ile kanunların, tüzüklerin ve yönetmeliklerin Devlet memuru olarak emrettiği ödevleri yurt içinde veya dışında yerine getirmeyenlere, uyulması zorunlu hususları yapmayanlara, yasakladıkları işleri yapanlara durumun niteliği ve ağırlık derecesine göre 125. maddede sıralanan disiplin cezalarından birisi verilir.”
Bu tanıma göre, kamu hizmetlerinin gereği gibi yürütülebilmesi için;
- Kanunların, Tüzüklerin ve Yönetmeliklerin Devlet memuru olarak emrettiği ödevleri yurt içinde ve yurt dışında yerine getirmeyen,
- Kanunların, Tüzüklerin ve Yönetmeliklerin Devlet memuru olarak uyulmasını zorunlu kıldığı hususları yapmayan,
- Kanunların, Tüzüklerin ve Yönetmeliklerin Devlet memuru olarak yasakladığı işleri yapan memurlar disiplin cezası ile cezalandırılırlar. 125
Kanunla düzenlenen disiplin cezalarının amacı, memuru görevine bağlamak ve kamu hizmetlerinin en iyi düzeyde yürütülmesini sağlamaktır. Disiplin cezaları, kamu hizmetlerinin gereği gibi yapılması, memurların hiyerarşik düzen içerisinde uyumlu hareket etmesi, memuriyet şeref ve haysiyetini koruması, memuru iyi yola sevk etmesi gayesiyle uygulanır. Disiplin cezalarında güdülen amacın; kamu hizmetlerinin daha iyi görülmesi düşüncesi olduğu kanunda da yerini almıştır. Gerçekten Devlet Memurları Kanununun 124/II maddesinin; “Kamu hizmetlerinin gereği gibi yürütülmesini sağlamak amacıyla …” ifadesi disiplin cezalarının amacını ortaya koymaktadır. 126
124
Sancakdar, s. 122
125
Osman Çiftçi, İçtihatlı-Örnekli Soruşturma Yöntemleriyle Birlikte Memur Suçları, Filiz
Matbaacılık, Ankara 1990, s. 6
126
56 ERYILMAZ da, disiplin cezalarının kamu personelinin görevlerini dikkatle yapmalarını sağlamaya, kanunlara ve idari düzenlemelere riayet ederek kamu hizmetlerini düzenli ve tarafsız bir şekilde yürütmeye yönelten tedbirler127olduğunu belirterek disiplin cezalarının, esasen kamu hizmetlerinin düzenli bir şekilde yürütülmesini sağlamaya yönelik idari tedbirler olduğu yönüne dikkat çekmiştir.
Disiplin, toplum hayatının temelini ve sürekliliğini sağlayan en önemli unsurlardan biridir. İyi disipline edilmiş toplumlarda, kurum ve kuruluşların yürüttükleri faaliyetler etkin ve verimli sonuçlara yol açmakta, toplum huzuru kolaylıkla sağlanabilmektedir. Disiplinin kurulamadığı toplumlarda ise, kanun dışı uygulamalar, davranışlar ve sonuçlar doğmaktadır. Bu da, zamanla idarenin yozlaşmasına, etkinliğinin yitirilmesine ve karmaşaya neden olmaktadır.
Kamu hizmetlerinin yürütülmesinde görev alan memurlar açısından konuya bakılacak olursa, memurların çoğunluğunun görevlerine bağlı olduğu ve sorumluluklarını içtenlikle yerine getirdiklerini görmekteyiz. Ancak her yerde olabileceği gibi en mükemmel kurumlarda bile, amirlerine ve mesai arkadaşlarına karşı tavır ve davranışları uygun olmayan, kurum disiplinine uymayan ve kendilerinden istenen görevleri zamanında yerine getirmeyen memurlar da bulunmaktadır.
Disipline aykırı davranışlar çeşitli şekillerde tezahür edebilmektedir. Bu bir harekette bulunmak şeklinde ortaya çıkabileceği gibi, herhangi bir eylemde bulunmamak şeklinde de ortaya çıkabilir. Bu davranışların cezalandırılmaması, disiplin kurallarına uyan memurlar üzerinde moral bozucu etkiler yaratmakta ve onların da bu tür disiplinsizlikler yapmasını teşvik eder bir ortam oluşturmaktadır. Bu nedenle kurumların görev ve sorumlulukları da dikkate alınarak, çeşitli cezai tedbirler geliştirilmekte ve disiplin kurallarına uymayan memurların caydırılmasına yönelik uygulamalar yapılmaktadır.
Bir kurumda disiplin kültürünün yerleştirilmesi ve sürekliliğinin sağlanmasında sadece cezai müeyyidelerin uygulanması yeterli başarıyı sağlayamayacaktır. Memurların disipline aykırı davranışlarına cezai müeyyideler uygulanmakla birlikte, disiplin dışı davranışı olan memurlar başta olmak üzere, memurların moral ve motivasyonlarının artırılması amacıyla çeşitli alanlarda hizmetiçi eğitimlerin düzenlenmesi ve başarılı memurlara da taltif edici ödül sisteminin uygulanması
127
57 kurum disiplininin sağlanmasında ve etkin faaliyetlerin icrasında olumlu katkılar sağlayacaktır.