Dipnotlarla Gerçekçilik Yaratma

Aka Gündüz’ün metinlerinde gerçeklik illüzyonunu sağlayan bir başka nokta da dipnotlardır. Dipnotlar, makale tarzı bilimsel yazılarda alıntılar

veya metin içinde verilemeyecek detaylı açıklamalar için kullanılır. Aka Gündüz’ün eserlerinde ise dipnotlar, metinde geçen karakterlerin veya olayların gerçekliğini arttırmak için kullanılır. Genellikle açıklama yapmak ya da karakterin gerçek hayatta da var olduğunu ispatlamak için kullanılan dipnotlar, metinlerin gerçekliğini arttırıcı özelliğe sahiptir.

Dipnotların, karakterlerin gerçek hayatta da var olduğunu göstererek gerçekliği arttırmaya yönelik bir hamle olarak kullanıldığı metinlerin başında Bu Toprağın Kızları gelir. Bu metin, dört Türk kadının hayatına odaklanır ve onların hayatını birer ibretlik anlatı olarak sunar. Burada bahsettiği kadınlarla ilgili olarak dipnotlar verilmesi, o karakterlerin gerçekte yaşadıklarına dair açıklamalar yapılması, dipnotlarla kurulan anlatıcı-muhatap ilişkisinin gerçeklik yaratma işlevine katkı yapar.

Metinde geçen ilk bölümün adı “Sokak Kızı”dır. Birinci şahıs, öykü- içi ve açık bir anlatıcı olan Masume isimli kahramanın hayatı ve başından geçen kötü olaylar anlatılır. Şartların kötüleşmesi sonucu randevu evine düşen bir kız olan Masume, okuyucuların ibret alacağı bir karakterdir. Öykü birini şahıs anlatıcıyla ilerlerken öykünün sonunda birinci şahıs anlatıcı anlatmayı bitirdikten sonra şöyle bir dipnot verilir: “Asıl adı Melâhattır. Evlendi. Lohusa iken zatürreden öldü. (1926) Mezarı Beşiktaştadır.”138 _{Bu dipnot, buraya kadar}

anlatılanların gerçekten yaşayan birisinin başından geçtiğini iddia eder. Bu dipnotu veren anlatıcı, birini şahıs anlatıcı olmaktan çıkmış, gerçek hayatı da bilen bir yetkili yazar anlatıcıya dönüşmüştür. Dipnotla birlikte okuyucu, o ana kadar bilmediği bir bilgiye ulaşmıştır: Anlatılanlar gerçektir! Bu dipnota

inanmak ya da inanmamak okuyucunun ideal okura, yazarın kafasındaki okura yakınlığıyla alakalıdır. Bu dipnotu gerçek kabul etmek okurun metinle mesafesine göre şekillenir.

Benzer dipnotlara, aynı metnin diğer bölümlerinde de rastlarız. “Salon Kızı” adlı ikinci bölümde, birinci şahıs anlatıcı, bir ara Neyzen Tevfik’ten söz eder: “Beni en çok kim anladı, bana en çok kim ağladı, bilir misiniz? Onu size söylesem gülümsersiniz diye korkarım. Hayır, gülümsemeyiniz. Ona hürmet ediniz. O.. şey.… O, Neyzen Tevfik’tir.”139 _{Birinci şahıs anlatıcının bu}

cümlelerinden sonra yetkili yazar anlatıcı şöyle bir dipnot verir: “Türkiyenin en büyük neycisidir ki, güzel san’atlara bağlı olanlar onu hastane köşelerinde bırakmışlardır.”140 _{Burada hem gerçekte yaşayan birinin isminin geçmesi, hem}

de anlatıcının yorum yaparak o kişiyle ilgili aynı makalelerdeki gibi açıklama yapmak için dipnotu kullanması gerçekçilik illüzyonunu arttırıcı bir hamledir. Yine bu bölümün sonunda karakterle ilgili verilen dipnot da gerçekçilik yaratmaya yöneliktir: “Salon kızının anası Kadıköyünde ve babası Ankaradadır. İkisi de sağdırlar ve kızlarının öldüğünü bilmiyorlar.”141

Aka Gündüz’ün başka kitaplarında da dipnotların metinle ilgili açıklama yapmak ve metinde geçen karakterlerin ya da yerlerin gerçekliğini vurgulamak için kullanıldığına şahit oluruz. Bu metinlerden biri Yayla Kızı’dır.142 _{Bu metinde, Petek isimli bir yetimin başından geçenler anlatılır.}

Babası savaşta şehit düşen yetim, köyde hasta annesine bakamayacağını

139 _{Aka Gündüz, age., s. 69.} 140 _{Aka Gündüz, age., s. 69.} 141 _{Aka Gündüz, age., s.78.}

anlayınca şehre kaçar. Orada başından geçenlerin genelde yetkili yazar anlatıcı tarafından anlatıldığı metinde şöyle bir diyalog geçer:

“-Komşu! Kalk, kalk! Kıymetli Reis Hadi Bey geldi.

Arkasından, polis kısmı adlî reisi Hadi Beyin sesi:

-Bu ne uyku? Kalk yahu?”143

Bu diyalogdan sonra anlatıcı Hadi Bey ile ilgili olarak şu dipnotu verir: “Şimdi Diyarbakır İnhisar Başmüdürü. (1940)”144_{Dipnotun verildiği yılın dahi}

yazılması, verilen bilginin doğruluğunun ne kadar önemli olduğunu gösterir. Ayrıca gerçekten yaşayan birisinden metinde bahsedilmesi ve onu tanıtan bir dipnotun verilmesi gerçekçiliği arttırır.

Dipnotların gerçekliği arttırmasına bir örnek de Dikmen Yıldızı’ndan verebiliriz. Bu metinde başkarakter Yıldız’ı yıldızlaştıran bir olaydan bahsedilir. Yıldız, savaş sırasında saklanmak için kadınlar ve çocuklarla birlikte bir mağaraya sığınır. Burada savaşın akıbetine göre kalacak, köylü gizli yollarla onlara yiyecek getirecek, zorda kalınırsa da yanlarındaki silahla kendilerini müdafaa edeceklerdir. Yıldız’ın liderlik ettiği kadınlar ve çocuklar, bu mağarada zor koşullarda yaşam savaşı verirler ve cephedeki askerler düşmanı püskürtünce de özgürlüklerine kavuşurlar. Zor şartlara Yıldız’ın

143 _{Aka Gündüz, age., s. 14.} 144 _{Aka Gündüz, age., s. 14.}

telkinleri, doğru kararları, geleceği görmesi ve cesareti sayesinde dayanırlar. Onun yıldızlaşması da bu vasıflarıyla olur.

Yıldız’ı yıldızlaştıran mağara anlatısının en başında anlatıcı şöyle bir dipnot verir: “Bu hikâyeyi Balıkesirin istirdadında bir akıncı kumandanımızdan işittim.” 145 Anlatılan olayın bir dipnotla gerçekten yaşandığına dair yapılan gönderme, gerçeklik etkisini arttırmaya yöneliktir. Olayın yaşanmış olması, inandırıcılığı arttırır ve Yıldız’ın yıldızlaşmasını kolaylaştırır.

Görüldüğü gibi dipnotlar, Aka Gündüz’ün farklı metinlerinde aynı işlevi yerine getirmek için kurgulanır. Aka Gündüz’ün anlatıcıları bu dipnotlarda muhataplarına anlatılan asıl öykünün gerçek olduğunu vurgularlar. Bazen karakterlerin gerçekliği, bazen de anlatılan olayın gerçekliğiyle ilgili açıklamaların yapılmasını sağlayan bu dipnotlar, muhatabın anlatılanların gerçekliğine inanmasını sağlamaya çalışırlar.

3.3.1.1.3. Aka Gündüz’ün Anlatıcı-Karakter Olarak