Cazibe merkezleri yaklaşımı; 1982 yılında yapılan ‘Yerleşme Merkezlerinin Kademelenmesi Çalışması’ esas alınarak geliştirilen, “Büyüme Kutupları Teorisi”ne dayanan, 9. Kalkınma Planı ve YPK kararları ile yasal dayanağını bulan, merkezlerin sosyo-ekonomik gelişmişlik seviyesine göre Kalkınma Bakanlığı tarafından belirlenen ve bu unvanı elde eden merkezlere yapılacak kilit müdahalelerle kalkınma ivmesinin yakalanması nihayetinde bu ivmenin çevrelerine de yayılması ile iç göçün bölge içerisinde tutulmasının amaçlandığı bölgesel bir stratejidir.
2007-2013 dönemini kapsayan 9. Kalkınma Planı’nda, “Cazibe Merkezleri Destekleme Programı (CMDP)”ndan bahsedilmektedir. Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan Cazibe Merkezlerini Destekleme Programı, “Büyüme Kutupları Teorisi”nden hareketle oluşturulmuştur. Söz konusu teori, sınırlı olan ulusal kaynakların ülke
116
genelinde eşit biçimde dağıtılamayacağı düşüncesi ile belirli merkezlerin seçilmesi ve yatırımların bu merkezlerde yoğunlaştırılmasını öngörmektedir. Büyüme kutuplarına yapılacak yatırımlar ile ekonomik hareketliliğin başlaması; ölçek ekonomisi ve yığılma ekonomilerinden kaynaklanan pozitif dışsallıklar ile sürekliliğin sağlanması ve çevresindeki bölgelerin de olumlu yönde etkilenmesi hedeflenmektedir. Programlarda, kent merkezi hedef alınarak hazırlanmakta ve uygulanmaktadır.
2007–2013 yıllarını kapsayan 9. Kalkınma Planı’nda yer alan cazibe merkezleri belirlenirken, 2004 yılında DPT’nin hazırlamış olduğu “İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması” esas alınmıştır. Bu seçimde; nüfus kriteri, hizmet sektöründeki istihdam oranı kriteri, havaalanı kriteri, üniversite kriteri, coğrafi bölge kriteri gibi kriterler belirleyici olmuştur. Sıralanan bu kriterler esas alınarak DPT tarafından 12 Cazibe Merkezi belirlenmiştir. Bu cazibe merkezleri; Malatya, Elazığ, Erzurum, Van, Gaziantep, Diyarbakır, Şanlıurfa, Samsun, Trabzon, Konya, Kayseri ve Sivas’tır. CMDP; pilot uygulama olarak 2008 yılında Diyarbakır’da başlatılmıştır. Daha sonra, 2010 yılında Erzurum, Şanlıurfa ve Van İlleri programa dâhil edilmiş olup diğer illerde cazibe merkezi uygulamasına henüz geçilmemiştir.
Programın Yasal Dayanağı:
31.12.2010 tarih ve 27802 sayılı Mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanan 6091 sayılı 2011 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu’nun E Cetvelinin 17 inci maddesine, 641 sayılı Kalkınma Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin 2 inci maddesinin (ı) bendine ve 28.10.2010 tarih ve 27743 sayılı Mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanan 12.10.2010 tarih ve 2010/966 sayılı 2011 Yılı Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve İzlenmesine Dair Bakanlar Kurulu Kararı Eki 2011 Yılı Programı hükümlerine dayanılarak hazırlanan “Cazibe Merkezlerini Destekleme Programı Diyarbakır, Erzurum, Şanlıurfa ve Van Uygulaması 2011 Yılı Ödeneğinin İl Bazında Dağılımı, Kullandırılması, İzlenmesi ve Denetimine İlişkin Esas ve Usullere Dair Karar”, Başbakanlık Yüksek Planlama Kurulu’nun 28.12.2011 tarih ve 2011/43 numaralı kararı ile kabul edilmiştir.
117 Programın Amacı:
Cazibe Merkezlerini Destekleme Programı’nın uzun dönemli genel amacı; cazibe merkezinde gerçekleşen sosyo-ekonomik kalkınmanın çevre merkezlere yayılması ile birlikte, ulusal düzeyde bölgesel gelişmişlik farklarının azaltılmasına katkıda bulunmaktır.
Cazibe Merkezlerini Destekleme Programı’nın temel amacı ise; “görece az gelişmiş bölgelerde, büyüme ve çevrelerine hizmet verme potansiyeli yüksek kent merkezlerine sağlanan stratejik desteklerle, söz konusu kent merkezlerinin ekonomik kalkınmasına ivme kazandırılması ve nihayetinde kalkınmanın çevre merkezlere de yayılarak iç göçün kendi bölgesi içinde tutulmasıdır”.
CMDP, “Pilot il” olarak seçilen Diyarbakır’da 2008 yılında başlatılmış olup 2008-2010 döneminde toplam 17 projeye 47.291.603,15 destek sağlanmıştır. Bu projelerin uygulaması tamamlanmıştır.
2011 yılı Cazibe Merkezlerini Destekleme Programı’nın (CMDP) Diyarbakır uygulaması için yaklaşık 20.000.000,00 kaynak ayrılmış olup kullanımında Karacadağ Kalkınma Ajansı yetkilendirilmiştir. 2011 yılında başlayan ön hazırlıklar kapsamında Diyarbakır’ın “Cazibe Merkezi” olması yolunda, hızla ilerleyeceği ve bu alanda birçok potansiyele ve zenginliğe sahip bir sektör tercih edilmiştir; bu sektör: “TURİZM” sektörü olmuştur. Bu program kapsamında tarihi ve kültürel değerlerin korunarak turizme kazandırılması amacıyla, büyük altyapı projeleri uygulanmakta olup hâlihazırda Diyarbakır’da 6 projenin uygulaması devam etmektedir. Bu Proje çalışmalarıyla Diyarbakır’ın, turizm alanında hak ettiği noktaya ulaşarak turizm endeksli kalkınmasının hız kazanması hedeflenmektedir (Karacadağ Kalkınma Ajansı, 2013).
118
Tablo 49: CMDP Kapsamında Devam Eden Projeler
Sıra Proje Kodu Proje Adı Proje
Sahibi Projenin Amacı Bütçesi ( )
1 TRC2-11-
CMDP/0003
Şeyh Mattahar Cami Minaresi (Dört Ayaklı Minare) Restorasyon Projesi
Diyarbakır Valiliği
Proje ile, Diyarbakır İli Merkez Sur İlçesi, Kentsel Sit Alanı içinde kalan ve Savaş Mahallesi’nde bulunan tapunun 35 pafta 381
ada 6 nolu parseline kayıtlı, mülkiyeti Şeyh Muhattar Vakfı’na tescilli, Anadolu’nun tek dört ayaklı minare örneği olan 4 Ayaklı
Minarenin restorasyonunun yapılması amaçlanmıştır. 566.867,55 2 TRC2-11- CMDP/0005 Diyarbakır Kültürel Mirasının Projelendirilmesi Diyarbakır Kültür Turizm İl Müdürlüğü
Proje ile, Diyarbakır sur duvarlarının ve 26 adet burcun, Paşa ve Çardaklı Hamamları ve 4 adet
Diyarbakır sokağının sağlıklaştırılması kapsamında rölöve, restitüsyon ve restorasyon
proje çizimlerinin yapılması amaçlanmıştır
3.413.429,40 3 TRC2-11- CMDP/0006 Diyarbakır Evlerinin Turizme Kazandırılması Projesi Diyarbakır Kültür Turizm İl Müdürlüğü
Proje ile, Diyarbakır evlerine güzel bir örnek teşkil eden Sait Paşa (Süleyman Nazif) Konağının kamulaştırma işi ve rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerinin
hazırlanması amaçlanmıştır.
2.118.400,00
4 TRC2-11-
CMDP/0007
Ulu Cami ve Hanlar Çevresi Renovasyon Projesi Diyarbakır Kültür Turizm İl Müdürlüğü
Proje ile, il turizmi açısından büyük bir öneme sahip olan Ulu Cami ve Hanlar Bölgesi çevresinin tarihi dokusunun daha iyi teşhir
edilmesi için renovasyon (rehabilitasyon) projesinin çizimi amaçlanmaktadır.
694.131,98 5 TRC2-11- CMDP/0008 Diyarbakır Surlarının Turizme Kazandırılması Projesi Diyarbakır Kültür Turizm İl Müdürlüğü
Proje ile, 4 adet burcun restorasyon uygulaması yapılması ve toplamda 3.962 m2’lik sur duvarı
onarımının yapılması amaçlanmaktadır.
7.117.951,42 6 TRC2-11- CMDP/0009 Diyarbakır Kültürel Mirasının Tanıtımı Diyarbakır Valiliği
Proje ile, Diyarbakır merkezinin ve turizm potansiyeline sahip ilçelerinin değişik argüman
ve etkinliklerle tanıtımı sağlanması amaçlanmıştır.
2.812.000,00
TOPLAM: 16.722.780,3
Kaynak: Karacadağ Kalkınma Ajansı,
http://www.karacadag.org.tr/destekdetay.asp?SayfaId=310, 2013.
Tablo 49’da CMDP kapsamında devam eden projelere yer verilmiştir. Belirtilen projelere ek olarak KOSGEB tarafından yürütülen Kurumsal Kapasitenin Geliştirilmesi, Diyarbakır'ın Kümelenme Haritasının Çıkarılması Ve Diyarbakır'a Yeni Yatırımların Çekilmesi Projesi kapsamında 2010 yılında 1.671.000 bütçe ayrılmıştır. Bu proje ile Diyarbakır’da Kurulu işletmelerin desteklenmesi, bölgenin yenilikçi kapasitesinin
119
arttırılması, ucuz iş gücü ve diğer teşviklerden yararlanarak Diyarbakır'a yatırım yapmak isteyen girişimcilerin teşvik edilmesi, girişimcilerin rekabet gücünün arttırılması, AR-GE faaliyetlerinin desteklenmesi ve Cazibe Merkezleri Destekleme Programı Diyarbakır Pilot uygulaması kapsamında Diyarbakır’da yürütülecek, projelerin etkin ve hedefe yönelik uygulanmasının sağlanması amaçlanmıştır. Ayrıca, Diyarbakır Cazibe Merkezi İşletme Destek Kredi Programı kapsamında 1782 işletmeye
51.000.000 kredi kullandırılmıştır.