Anayasa’nın m. 56/3 hükmü uyarınca“Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh
sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak; insan ve madde gücünde tasarruf ve verimi artırarak, işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp
400 ÜNVER, s. 139 401 DEMİRCAN, s.1
hizmet vermesini düzenler.”Aynı maddenin 4. fıkrasında yer aldığı üzere ise, “Devlet, bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlarından yararlanarak, onları denetleyerek yerine getirir.”
Devletin, vatandaşların hayatını koruma ve kamu sağlığını sağlama görevi sağlık hizmetlerinin yürütülmesi ile sağlanmaktadır. İdarenin bu amaçla kurduğu hastane ve sağlık kurumlarında öncelikli amaç sağlık hizmeti sunmak ve kamu yararına hizmet etmektir. Anayasa’nın kamu görevlerinin yerine getirilmesi sırasında ortaya çıkabilecek zararlardan devletin sorumlu olduğu esasını kabul etmesi hem kamu personeli hemde kamu hizmetinin icra edilişi sırasında zarara uğrayan hasta yararınadır.
İdarenin kamu gücüne dayanarak sahip olduğu yetkileri karşısında, bireylerin korunması gerektiği, hukuk devleti ilkesinin bir gereğidir. İdarenin sorumluluğunun temelinin bilinmesi, idarenin verdiği zararı karşılamakla neden yükümlü olduğunu açıklamak, kişilerin hangi durumlarda kamu tüzel kişilerine karşı tazminat hakkı bulunduğunu belirlemek açısından önemlidir402.
Kamu hastanesine müracat eden hasta ile hastane arasında özel hukuk anlamında sözleşme ilişkisi bulunmadığından, kamu hastanesinin hastaya karşı sözleşme sorumluluğundan söz etmek mümkün değildir. Hangi esas üzerinde temellendirilirse temellendirilsin, genel olarak idarenin tazminle sorumlu tutulabilmesi için, bir zararın varlığı, zararı doğuran eylemin idareye yüklenebilir olması, zararlı sonuç ile eylem açısından doğrudan doğruya bir nedensellik bağının bulunması zorunludur.
İdari sorumluluğa, idari faliyetlerin kişilere verdiği zararlar neden olmaktadır. Anayasa’nın 40/3. maddesi resmi görevlilerin vaki haksız işlemler sonucu gerçekleşen
402 ÇAĞLAYAN Ramazan; “Sağlık Hizmetlerinde İdarenin Kusursuz Sorumluluğu,” Sağlık Hukuku
zararlarının devlet tarafından karşılanacağını belirtmekte olup, haksız işlemler ifadesi ile kast edilen hukuka aykırılıktır403. Bizim hukukumuzda idarenin sorumluluğu kusurlu ve kusursuz sorumluluk olmak üzere iki ayrı şekilde ele alınmaktadır404. Kamu hukuku alanındaki kusur, özel hukuk alanındaki kusurdan farklıdır, nesnel niteliktedir. Bu nedenle, İdare Hukuku’nda kusura dayanıldığında, kasıt, ihmal ve dikkatsizlik gibi öznel öğeler aranmadan idarenin sorumluluğuna gidilmektedir405.
İdarenin yürüttüğü kamu hizmeti faaliyetleri, bazı hallerde idarenin kusurlu sayılmasına yol açacak şekilde yetersiz bulunur. Bu durumda hizmet kusurundan söz edilir. Buradaki kusur kavramı, ajanların kişisel kusurunu dışta tutan, doğrudan idarenin sorumluluğunu ifade eden teknik bir terim olup idare hukukuna özgü bir eksikliği ifade etmektedir. Hizmetin kötü işlemesi, hizmetin geç işlemesi veya hizmetin hiç işlememesi olarak karşılaşılan hizmet kusuru; idarenin doğrudan sorumlu olmasını doğuran bir kusur olduğu için kişilerden bağımsız, kişilere indirgenemediği için anonim, değişen durumlara göre tespit edilebildiği için esnek ve tüm kamu tüzel kişileri için geçerli bir sorumluluk sebebi olduğu için geneldir406. İdare Hukukuna özgü bir sorumluluk olan hizmet kusuru özel hukuktaki çalıştıranların sorumluluğundan farklı olarak, doğrudan, özel hukuktaki çalıştıranın sorumluluğu ise, dolaylı bir sorumluluktur407.
Hastanelerin kamu kuruluşu oluşu gerek teşhis ve tedavi gerekse gösterilecek dikkat ve özen açısından hastanın tıp biliminin verilerine göre bakımı yönünden herhangi bir değişiklik yaratmayacağı için; kurumun iyi işlememesi, araç ve gereçlerin arızalı veya bakımsız oluşu, kullanılacak malzeme ve ilaçların zamanında sağlanamamış
403 SARITAŞ, s.127 404 ÇAĞLAYAN, s.121
405 YILMAZ Mustafa; “İdarenin Sağlık Hizmetlerinden Doğan Kusur Sorumluluğu”, Sağlık Hukuku
Sempozyumu Erzincan 2006, Ankara 2007, s.135
406 ÇAĞLAYAN, s.121 407 YILMAZ, s.136
olması, yeterince araştırma yapılmadan konulacak teşhis veya eksik tedaviler hekimi sorumluluktan kurtarmayacaktır408.
Dişhekiminin kusuru hizmetten tamamen ayrılabilir nitelikte ise, müdahaledeki tıbbi uygulama hatası sadece mesleki kusura değil aynı zamanda en basit vicdani emirlere de aykırılık teşkil ediyorsa artık hekimin kişisel sorumluluğundan söz edilecektir409.
Kamu görevlisinin görevle ilişkisi olmayan ya da dolaylı olarak ilişkisi bulunan kusuruna kişisel kusur denilir ve özel hukuk kurallarına göre değerlendirilmektedir. Kamu görevlileri tarafından yapılmakla birlikte, idareye ve yürüttüğü hizmetlere ilişkin kusurlu davranışlarından ise idare sorumludur. Zarar gören kişi ancak idareye karşı dava açabilir, sonrasında idare kamu görevlisine rücu edebilir410.
Anayasa’nın 129/5 maddesi411 ve Devlet Memurları Kanunu’nun 13. maddesinde412 düzenlendiği üzere, devletin ödemek durumunda olduğu tazminat, bu zarara neden olan kamu görevlisi dişhekiminden istenebilir. Buna “rücu” adı verilmektedir.
İdare hukukunda kural sorumluluk şekli “kusur sorumluluğu”dur. Buna karşılık, idarenin sorumluluğunda istisnayı teşkil eden kusursuz sorumluluk, kişilerin gördüğü zararda idarenin veya ajanın kusuru olmasa da sorumlu tutulmalarını deyimlemektedir.
408 AYAN (Tıbbi Müdahale), s. 175 409 BAYRAKTAR, s. 40
410 YILMAZ, s.135, 136
411ANAYASA m. 129/5: “Memurlar ve kamu görevlilerinin yetkilerini kullanırken işledikleri kusurlardan
doğan tazminat davaları, kendilerine rücu edilmek kaydıyla ve kanunun gösterdiği şekil ve şartlara uygun olarak, ancak idare aleyhine açılabilir”
Özel risklerin tazmin edilmesi için başvurulan bir yol kusursuz sorumlulukta, idarenin kusurunun ispatına gerek yoktur413.
Kan ürünlerinden kaynaklanan, sonuçlarının tam olarak bilinmediği tıbbi yöntemlerin uygulanışından, bir kamu görevlisi hekimin mesleki riskinden dolayı üçüncü kişi konumundaki bir yakının zarar görmesi durumunda ve mesleki risklerden uğranılan zararlardan dolayı idarenin kusursuz sorumluluğu sözkonusu olabilir414. Ayrıca hizmet içinde öngörülemeyen, öngörülebilseydi önlenebilecek olan beklenmeyen haller, kusur sorumluluğunu ortadan kaldırmakla birlikte; idarenin kusursuz sorumluluğunu gündeme getirmektedir415.
İdarenin hizmet kusuru ile kamu personelinin kişisel kusurunun biribirinden ayırt edilmesi gerekmektedir. Hizmet kusurunda kamu personelinin hizmetle ilgili kusurlu tutum ve davranışları söz konusu iken, kişisel kusurda hizmetle ilgisi olmayan tutum ve davranışları söz konusu olmaktadır. İdarenin kamu görevlisinin kişisel kusurundan sorumlu olabilmesi için, kamu görevlisinin verdiği zarar, görevi ile ilgili olmalı ve yetkisini kullanmasından kaynaklanmalıdır416. Kişisel kusur idarenin sorumluluğuna değil, TBK. m. 49 haksız fiil hükümlerine göre kamu personelinin sorumluluğuna yol açmaktadır417.
Anayasa’nın 40/3 ve 129/5 maddeleri, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 13. maddesi ve Hasta Hakları Yönetmeliği’nin 46. maddesinde, kamu görevlilerinin görev ve yetkilerini kullanırken işledikleri kusurlardan doğan tazminat davalarının
413 ÇAĞLAYAN, s.122
414ÇAĞLAYAN Ramazan; “Kamu Görevlilerinin Yükümlülükleri ve Sağlık Hizmetlerinde İdari
Sorumluluk”(İdari Sorumluluk), Roche Sağlık Hukuku Günleri, İstanbul 2007, s. 50 vd. 32- 53
415YILDIRIM Turan; “Sağlık Kurum ve Kuruluşlarının Hukuki Sorumluluğu”, Uluslararası I. Sağlık
Hukuku Sempozyumu, İstanbul 2011, s. 201 197-201
416 YILMAZ, s.146 417 SARITAŞ, s.129
doğrudan idare aleyhine açılması gerektiği bildirilmektedir. Dolayısıyla kamu hastanelerinde çalışan dişhekimlerinin yapmış olduğu tıbbi müdahalelerinden dolayı hastanın zarar görmesi durumunda, bu zararın tazminini için idare aleyhine dava açılması gerekmektedir.
İdare, hastanın kusurlu ve hukuka aykırı müdahale yüzünden maruz kaldığı bütün zararları tazmin etmekle yükümlü olduğundan; somut olayın özelliklerine göre hem maddi hemde manevi tazminat ödeyebileceği gibi , hastanın ölmüş olması durumunda yakınlarına destekten yoksun kalma tazminatıda ödemek zorunda kalabilecektir418.
Hekimin yaptığı hizmetten dolayı işlediği bir suçtan hakkında soruşturma açılabilmesi için izin vermeye yetkili makamlardan gerekli soruşturma izni alınması gerekmektedir (lüzum-u muhakeme kararı)419.
Zararın öğrenilmesiyle beraber hasta veya hasta yakınının, idareden zararın tazminini talep etmesi için bir yıllık ve azami beş yıllık zamanaşımı süresi bulunmaktadır. Kamu hastanelerinde gerçekleşen tıbbi uygulama hatalarına yönelik davalar, yürürlüğe giren 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun m. 3/1 hükmü gereği artık adli yargıda görülecektir420.
Danıştay’ın yerleşik uygulaması, meslek odalarının kamu görevlisi olan hekimler hakkında disiplin cezası veremeyeceği, meslek kusuru işlemeleri halinde mevzuata aykırı eylem ve işlemlerden dolayı soruşturma açma ve disiplin cezası verme yetkisinin kamu görevlisinin disiplin cezası vermeye yetkili amir ve kurullarına ait olduğu
418AYAN (Tıbbi Müdahale), s. 178, 179
419 ÖZKAN Hasan/AKYILDIZ Sunay; Hasta-Hekim Hakları ve Davaları, Ankara 2008, s.94
420 HMK. m. 3/1: Ölüm veya vücut bütünlüğünün yitirilmesinden doğan zararların tazmini davalarında görev: (1) “Her türlü idari eylem ve işlemler ile idarenin sorumlu olduğu diğer sebeplerin yol açtığı vücut bütünlüğünün kısmen veya tamamen yitirilmesine yahut kişinin ölümüne bağlı maddi ve manevi zararların tazminine ilişkin davalara asliye hukuk mahkemeleri bakar. İdarenin sorumluluğu dışında kalan sebeplerden doğan aynı tür zararların tazminine ilişkin davalarda dahi bu hüküm uygulanır. 30/1/1950 tarihli ve 5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu hükümleri saklıdır.
yönündedir421. Aynı fiilden dolayı hem idari hemde meslek odasınca mesleki soruşturma yapılması, Disiplin Hukuku’nda bir fiilden dolayı aynı kişiye iki ayrı disiplin cezası verilemeyeceği ilkesine aykırıdır422.
Kamuda çalışan dişhekimlerinin bazı fiilleri hem ceza hukuku açısından hem de disiplin hukuku açısından bir yaptırıma tabi tutulmasına neden olabilecektir. Yani suç teşkil eden fiil, dişhekiminin mensubu olduğu oda tarafından disiplin cezası almasını da gerektirebilir. Bu konu Devlet Memurları Kanunu’nun 131/I de düzenlenmiş bulunan “aynı olaydan dolayı memur hakkında ceza mahkemesinde kovuşturmaya baslanmış
olması, disiplin kovuşturmasını geciktiremez” hükmü ile açıklığa kavuşturulmuş, ceza
davası ile disiplin soruşturmasının kural olarak birbirinden bağımsız olacağı hükme bağlanmış bulunmaktadır. Ancak DMK. m.140 hükmü gereği; haklarında mahkemelerce ceza kovuşturması yapılan devlet memurlarının görevlerinden uzaklaştırılabilmelerini kabul etmektedir. Bu durumda yetkili amir, ilgilinin durumunu her iki ayda bir inceleye- rek görevine dönüp dönmemesi hakkında bir karar verecektir (DMK. m. 145/2). DMK. m. 131/II de “memurun ceza kanununa göre mahkum olması veya olmaması halleri,
ayrıca disiplin cezasının uygulanmasına engel olmaz” denilmektedir. Bu durumda
dişhekimi mahkemede suçlu bulunmasa bile, disiplin soruşturması neticesinde disiplin cezasına çarptırılabilecektir. Ancak her ne kadar disiplin soruşturması, ceza kovuşturmasından bağımsız ise de mahkeme kararının fiilin sabit olup olmaması ile ilgili kısmı, disiplin cezası vermek yetkisine haiz olan komisyonu bağlamaktadır. Bu durumda mahkeme suçun dişhekimi tarafından işlenmediğine karar vermişse, disiplin komisyonu, aynı fiilin dişhekimi tarafından işlendiğine karar veremeyecektir. Aynı şekilde
421 HAKERİ (Tıp), s. 86
422 GÜLTEPE Hilal; “Sağlık Hukukunda İdari Başvuru ve İdari Yargılamada Karşılaşılan Sorunlar”,
mahkeme, fiili sabit görerek dişhekimini belirli bir fiilden dolayı mahkum etmişse, disiplin komisyonu aynı fiilin dişhekimi tarafından işlenmediğine karar veremeyecektir Bunun nedeni mahkemenin delilleri takdir yetkisinin, disiplin komisyonuna göre çok daha geniş olmasıdır423