1. GİRİŞ
2.13. Diğer Eserler
2.13.1. Heykeltıraşlık Eserleri
Köylüler tarafından bulunduktan sonra evlerine götürülen ve Başaran’ın 1997 yılında Parion’da yürüttüğü yüzey araştırması98 sırasında rastladığı ve yayınladığı üç önemli mermer heykeltıraşlık eseri, burada sözünü etmeye değer bulunmuştur. Bunlardan ilki, 53x23.5 cm.
boyutlarında dikdörtgen prizma şeklindeki mezar stelidir99 (Levha 10, Resim 19). İnce grenli ve yer yer gri karışımlı beyaz renkli yerel mermerden yapılmış stelin ön ve iki yan yüzünde değişik kaplar kabartma olarak işlenmiştir. Ön cephede ortaya doğru eğilmiş iki palmiye dalı arasındaki Apollomdos’un oğlu Ermiones yazıtından anlaşıldığı kadarıyla, bir gladyatöre ait olduğu düşünülen stel, İ. S. 3. yy.’a verilmektedir.
Kentte ele geçen diğer mermer heykeltıraşlık eseri ise; 87x34 cm. ölçülerinde yukarıya doğru daralan dikdörtgen prizma şeklindeki mezar stelidir (Levha 10, Resim 20). İ.
S. 3. yy. ait olduğu düşünülen stelin ön yüzündeki dikdörtgen niş içerisinde sola doğru hamle yapar durumda bir gladyatör figürü olduğu izlenmektedir100.
Parion Orpheus’u (Levha 11, Resim 21) olarak adlandırılan101 belinden yukarısı kayıp bir diğer eserde, Orpheus bir kaya üzerinde oturmaktadır. Üç yönlü anlatıma sahip, beyaz mermerden yüksek kabartma şeklinde yapılmış olan eserin ölçüleri 33x67 cm.’dir. Yarı-çıplak Grekli tip içerisinde sergilenen Orpheus’un lir çaldığı düşünülmektedir. Ayakları altındaki boğa, geyik, kartal, yaban domuzu, timsah gibi hayvanları liri ile bir arada tutma çabası içinde olduğu düşünülen Parion Orpheus’u Tavukçu tarafından İ. Ö. 1. yy.’ın 2. yarısına tarihlenmiştir.
Bunlardan başka, Parion’da, yapılan 1997 yüzey araştırmasında, 20x15x04 cm.
ölçülerindeki dikdörtgen bir altlık üzerinde, korunabilen yüksekliği 19. 5 cm. olan giysili bir mermer kadın heykeli de ele geçmiştir102 (Levha 11, Resim 22).
Ayrıca Parion’a özgü ünlü heykeltıraş Praxiteles’in yaptığı söylenen Eros heykeli ile Herakles ve Marsyas heykelleri de bulunmaktadır. Ancak bunlarla ilgili bilgilerimiz sadece antik kaynaklarla sınırlıdır103.
Parion heykeltıraşlığı konusundaki bilgilerimiz yapılan kazılar sayesinde daha da artmıştır. 2005 yılında Parion Nekropolü’nde E4 a, F3 c ve F4 a açmalarında sürdürülen
98 Başaran 1998, (1), 349 vd.
99 Başaran 1998, (1), 363, Res. 20; 2001, 19, Res. 1-3.
100 Başaran 1998 (1), 364, Res. 22; 2001, 20, Res. 4.
101 Başaran 1998 (1), 363, Res. 19; Tavukçu 2004, 753.
102 Başaran 1998 (1), 364, Res. 21
103 Plinius XXXIV, 78; Robert 1966, 55; Frisch 1983, 76, 86.
çalışmalar sonucunda M 11, M 25, 1. ve 2. adak grubu ve UM 7’nin doğusunda dört ayrı noktada ele geçen terrakotta figürinlerin aşağıdaki gibi temelde beş tip gösterdikleri ortaya çıkmıştır.
a- Tanrılar b- Tanrıçalar c- İnsanlar -Kadınlar -Erkekler
d- İnsan-Hayvan e- Hayvanlar
2.13.2. Seramikler
1997, 1999 ve 2002 yılında yapılan yüzey araştırmalarında, değişik kaplara ait, çeşitli profillerde, üzerlerinde yaprak, sarmal, kanca, yumurta ve mızrak ucu, çiçek rozet, lotus ve palmetlerin görüldüğü seramik parçaları ve şu anda Kemer Köyü İlköğretim Okulu’nda korunan ve değişik ölçülere sahip unguentariumlar, alabastronlar, lekythoslar ve kandil parçaları ele geçmiştir104 (Levha 11, Resim 23). Kentin kuzey batısında denize bakan yamaçta ele geçen, ince cidarlı parlak ve mat siyah renkli sırla kaplı seramik parçaları da siyah figür tekniği ile yapılmış olmasıyla ayrı bir önem arz etmektedir105. 2002 yılında yapılan yüzey araştırmasında Kartal Yuvası mevkiine çıkan yolun sağındaki yamaçta da oldukça kaliteli seramik parçaları bulunmuştur106.
2005 kazı sezonunda gerçekleştirilen çalışmalarda ise; mezarlara ölü hediyesi olarak konulan iğ gövdeli ve soğan gövdeli pişmiş toprak unguentariumlar, oinochoe, lagynos, bodur lekythos, kupa ve kase gibi değişik kap formları ve değişik profiller gösteren çok sayıda seramik parçası ele geçmiştir. Bunlara sayfa 64 ve devamında ayrıntılı olarak değinilecektir.
104 Başaran 1998 (1), 353; Başaran - Tavukçu 2000, 228; Başaran - Tavukçu - Keleş - Küçükefe - Aydın Tavukçu 2003, 187.
105 Başaran - Tavukçu 2000, 228.
106 Başaran - Tavukçu - Keleş - Küçükefe - Aydın Tavukçu 2003, 187.
2.13.3. Sikkeler
Sikke konusunda incelemeler yapan bazı araştırmacılar107, Parion kentini Mysia Bölgesi’nde göstermelerine rağmen; antik kaynaklar ve çoğu araştırmacı Parion’u Troas Bölgesi’ne dahil etmektedir108. Herodot, Strabon ve Ksenophon’un bölge ile ilgili verdikleri bilgiler ışığında Parion’un Troas Bölgesi’nde olduğu doğrulanmaktadır109. Tarihi süreçte Parion, 111 çeşit sikke bastırmıştır110.
İ. Ö. 5. yy. örneklerinde genelde ön yüzde bir Gorgo başı (Gorgoneion) arka yüzde kare bir incus içinde küçük bir çukur ve çıkıntı vardır. Bu arka yüz önemli incus alanı olarak tanımlanır.
Parion sikkelerinde karşılaşılan en yaygın tip İ. Ö. 4. yy. örneklerinde görülür.
Yılanlar tarafından sarılmış bir baş ve dışarı doğru sarkık bir dil ile çoğu örnekte seyrek dişlerle gösterilen “Gorgo Medusa başı” ön yüz tipi olarak izlenir. Arka yüzde ise, ayakta duran ve başını geriye doğru çevirmiş boğa figürü bulunmaktadır111. Boğanın üstünde Grek harfleriyle “ΠΑ” bacakları altında “ΡΙ” yani “PARİ” şeklinde kentin adının kısaltılmış lejandı görülür (Levha 12, Resim 24). Bazı sikkeler üzerinde arka yüzdeki boğanın ayakları altında bir patera da yer almaktadır.
Çoğunluğu hemidrahmi olan Parion sikkeleri üzerinde bunlardan başka, Athena, Zeus, Artemis, Demeter, Nike, Hermes gibi tanrı ve tanrıçaların yanı sıra altar, şimşek, meşale, üzüm, buğday, patera gibi çeşitli betimlere de rastlanır.
2.13.4. Yazıtlar
Frisch’in Parion Yazıtları’nı konu alan çalışması112 bu konuda temel başvuru eseri olmasıyla bize çok yardımcı olmaktadır. Buradaki yazıtlardan, kentte bir “balıkçı esnaf birliği” bulunduğunu, bu sayede de balıkçılığın Parion için önemli bir geçim kaynağı olduğunu öğreniyoruz. Parion denizinde çoğunlukla uskumru ve orkinos gibi balıklar
107 Aulock 1957, Lev. 41; Sear 1982, 627, Har. 5; Szaivert - Sear 1983, 93; Lindgren - Kovacs 1985, 16 vd; Lev.
10-11; Vocano 1986, s . 2 vd. Sadece Parion’un değil, Priapos ve Lampsakos kentlerinin ve sikkelerinin de Mysia Bölgesi’ne dahil edildiği görülür.
108 Bkz Dn. 36., Başaran 2006, 186.
109 Başaran 2006, 186.
110 Vocano 1986, 2 vd.
111 Tekin 1997, 89, Res. 72; Başaran 2006 (2), 36, Res. 1.
112 Frisch 1983.
yakalanıyordu. Hatta Frisch’den öğrendiğimize göre Eutydemos, “Parion uskumru balığı yediren tanınmış bir şehir idi” der113.
Yazıtlardan öğrendiğimize göre, Parion insanı balıkçılığın yanı sıra geçimini çok güzel üzüm bağları yetiştirirerek de kazanıyordu114. Üzümlerinden başka; Ainos’un sedefi, Abydos’un istiridyesi, Linon’un salyangozu olduğu gibi Parion’un da yengeci ünlüydü.
Ayrıca antik çağda her kim Hellespontos’a gelirse, pastasıyla meşhur olan Parion’a mutlaka uğrardı115.
Ephesos’da bulunmuş ve Nero (İ. S. 54 - 68) zamanına tarihlenen bir yazıtta116
“Denize kim bir şey alıp götürüyorsa bunu vergisinde belirtmeli, Kalkhedon, Daskylaion, Apollonia, Kyzikos, Priapos, Parion ve Lampsakos’da” denilirken, Parion’un da deniz ticareti yolu üzerinde bir gümrük durağı olduğu yine yazıtlardan anlaşılıyor.
İ. Ö. 300’lerde yaşamış olan ünlü düşünürler Neoptolemos117, Artemidoros ve heykeltıraş Theudoros Parion’un önde gelen isimleri olarak karşımıza çıkmaktadır118. Bunlardan başka, Parion’da yaşamış “Ophiogen” yada “Serpent” ailesinin yılan kabilesine mensup oldukları efsanesi anlatılır119. Ophiogen erkeklerinin, yılan tarafından ısırılan kişilerin yaralarını okşayarak, zehiri kendi vücutlarına aktarıp, ateşi ve acıyı dindirerek tedavi ettikleri söylenir.
Başaran120’ın 1997 yılında Kuzey Troas ve Parion’a yönelik olarak gerçekleştirdiği yüzey araştırması sırasında, genelde İ. S. 2. ve 3. yy.’a verilen yazıtlar bulunmuş olup henüz okunmamıştır (Levha 14, Resim 25).
113 Frisch 1983, 85.
114 Strabon, XIII, 12, 588.
115 Athenaeus, XIV, 51; Frisch 1983, 86.
116 Frisch 1983, 77.
117 Hellenistik Çağ’da “Yorumlar” ve “Epigramlar Üzerine” adlı kitapların yazarı.
118 Strabon, XIII, 1, 12; Frisch 1983, 79.
119 Strabon, XIII, 1, 14; Leaf 1923, 85; Price - Trell 1977, 118.
120 Başaran 1998 (1), 355.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
3. PARİON NEKROPOL BULUNTULARI