Diğer Albümler

§ TSMK H. 2152 ve H. 2154

Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesinde muhafaza edilen Hazine 2152 ve 2154 numaralı iki albümde Kalem-i Siyahî resimleri de bulunur.

Baysungur Albümü olarak tanınan H. 2152 numaralı albüm, Zeki Velidi Togan tarafından adlandırıldı. Ölçüsü 68 x 50cm ve toplam 98 yapraktan oluşan albüm, kâğıt üzerinde yazılan metin, el yazma kitaplarının dağıtılmış sayfaları, tasvirler (skeç), tahrirler (taslak) ve hat meşklerinden müteşekkil eserleri ihtiva eder. Bu albümün içinde 114 adet hüsn-i hat eseri mevcut olup, bazı imzalı eserlere yazılan tarihler 1317-1455 yılları arasındadır. Ayrıca albümde toplam 361 adet renkli resim ve renksiz tasvir bulunur.

Herat ve Estarâbâd (şimdiki adı Gürgan)’da yaşayan Timurlu hükümdarı Hüseyin Baykara’nın oğlu Bediʿ-üz-Zaman Mirza (ö. 1515/17), 1507 yılında Özbeklerin Herat’ı ele geçirmesiyle birlikte Tebriz’e sığındı. Bu sırada birkaç minyatürlü yazma eseri de Tebriz Sarayı’na getirdi.126 Filiz Çağman’a göre Timurlu şehzadesi Bediʿ-üz-Zaman Mirza tarafından Herat’tan Tebriz’e getirilen bu albüm nihayet Çaldıran’la birlikte Osmanlı nakkaşhanesine dâhil edildi.127

H. 2154 numaralı albüm Behram Mirza Albümü olarak adlandırılır. Albümün ilk sayfasında albümün exlibrisi mevcut olup bu exlibristen hareketle albümün 1544-45 yıllarında Şah İsmail’in oğlu Behram Mirza için özel bir murakka olarak hazırlandığını söylemek mümkün.128 Bunla birlikte, 1544 yılında albüm kâtibi Dûst Muhammed’in kendi kamışıyla yazdığı dibacesi de sayfa 8b-17b’de görülür ve Şah Tahmasp döneminde Behram Mirza Albümü diplomatik hediye olarak İran’dan Osmanlı sarayına getirilmiştir.129

126 _{Zeren Tanındı, “Additions to Illustrated Manuscripts in Ottoman Workshops”, Muqarnas, c. 17, 2000, s,}

148; M. E. Subtelny, “Badīʿ-al-Zamân b. Hosayn Bayqara”, madd., EIR 3, 2011, s. 377.

127 _{Filiz Çağman, “On the Contents of the four Istanbul Albums H. 2152, 2153, 2154, and 2160”, s. 32.} 128 _{Filiz Çağman, a.g.e., s. 31.}

129_{TSMK H. 2154 no.lu albüm, günümüze gelen dibace olan murakkalardan en erken biridir. Bkz. Wheeler}

75

H. 2154 numaralı albümün ölçüleri 48.4x34.5cm. Toplam 148 yapraktan oluşan oldukça nefis süslenip ciltlenen bu albüm, kâğıt üzerinde yapılan resimler, minyatürler, tezhipler ve hüsn-i hat eserlerinden müteşekkil eserleri ihtiva eder. Celâyirli, Timurlu ve Safevi dönemlerinde çizilen resimlerin arasında üstad Bihzad’a atfedilen eserler (TSMK H. 2154, y. 83b), Çin (Hıtay) üsluplu resimler (y. 28b, 33b, 34a, 55a, 74b, 95a, 96b, 97a, 136a) ve bir İtalyalının portresi de mevcuttur.

No. Ölçü (cm) Muhteva ve Kaynak Exlibris, Dibace, Mühür Eser Sahipleri

Hazine 2152

68x50 98 yaprak; metin, meşk, elyazması kitabın sayfaları, resim tahrirleri, 114 adet hat eseri. Semerkant, Kirman, Herat ve Fars.

Albümün dibacesi yok. Yavuz Sultan Selim’in mührü, Sultan III. Ahmed’in mührü mevcut

Timurlu hanedanı (İbrahim Sultan, Baysungur, Sultan Halil’e atfedilen yazılar var), Badiüzaman Mirza Topkapı Sarayı, Yıldız Sarayı (II. Abdülamid dönemi), Topkapı Sarayı.

Hazine 2154

48.4x34.5 149 yaprak; süslenen ve ciltlenen hüsn-i hat, minyatür ve tezhip eserleri. Bihzad, Çin ve İtalya resimleri.

Albümün ilk sayfasında exlibris mevcut, Dûst Muhammed’in yazdığı dibace mevcut.

Safevi şehzadesi Behram b. İsmail el-Hüseyin, Şah Tahmasp,

Osmanlı Sultan II. Selim veya III. Murad.

Tablo 4 TSMK Hazine 2152 ve 2154 nolu iki albümün kodikoloji Bilgileri

§ Diez Albümü

No. Ölçü (cm) Muhteva ve Kaynak Kodikoloji Özelliği

Diez A. Fol. 70

46.1x34.7 13 yaprak; 27 adet resim ve 7 adet tasvir ve tahrir. Bir adet resim ipek kumaş üzerinde çizildi, diğerler kâğıt üzerinde çizildiler.

Diez Albümündeki malzemeleri esas olarak TSM H.2152 ve H. 2153 no.lu iki albümden alınıp yeniden ciltlendi. Diez Albümleri, Osmanlı geç

Cilt kapağı Osmanlı üslubunda. Resim altındaki murakka kağıdı yaldızlı pullu kâğıt.

1970’te yeniden ciltlendi, işlenirken resim altı

Yusen Yu, “14. yy. Sonu 15. yy. Başı Fars Saray Koleksiyonlarındaki Taoizm ve Budizm Resimleri”, s. 6-7; Filiz Çağman - Zeren Tanındı, The Topkapi Saray Museum: The Albums and Illustrated Manuscripts, Little Brown, New York 1986, s. 12-13.

76

Diez A. Fol. 71

35.2x26.7 125 adet resim, 6 adet tasvir ve tahrir, kâğıt üzerinde çizildiler.

dönemlerindeki albüm niteliğini yansıtır. Albüm 1789-1790’da

İstanbul’dan alındı ve ‘Osmanlı Albüm’ olarak da tanınır. Hat-meşk ve M.S.K. resimleri yok. Raşîd’in Cami’üt

Teravih’inin bazı

sayfaları mevcut.

malzemeler resim veya el yazması kağıdı kullanıldı. Sayfa kenarları 18. yy.’den sonra eklenmiş olabilir. Resmin renk oranının Röntgen incelemesine göre altın renginde Osmanlı son dönemlerinde çok

kullanılan CuZn alaşım yaldızı kullanılmış.

Diez A. Fol. 72

34.1x29.2 16 adet resim, 37 adet tasvir ve tahrir, kâğıt üzerinde çizildiler

Diez A. Fol. 73

34.1x29.2 37 adet resim, 191 adet tasvir ve tahrir, 2 adet Avrupa baskı resim, 1 adet ahşap baskı, 1 hüsn-i hat eser; çoğu TSM H. 2152 no.lu albümden getirildi ve B. 411 no.lu albüme ait birkaç eser ilave edildi.

Malzemeler Herinrich Friedrich von Diez tarafından Almanya’ya getirildi. Bu malzemeler, Diez vefatından sonra 1830 yıllarında Almanya’da ciltlendi.

Resim altındaki murakka kağıdı yaldızlı pullu kâğıt değildir.

Sayfa kenarları gerçek altın ile süslü ve bu bakımdan kenar süslemesi erken döneminin orijinal biçimi olarak günümüze geldi.

Bu iki albümdeki sayfalar eski Saray Albümlerinden veya diğer el yazma kitaplarından bir bütün olarak ayrıldılar.

Diez A. Fol. 74

48.7x36.5 Hüsn-i hat eserleri, bazı eserlerin kaynağı B. 411 no.lu albüm; el yazma kitaplarının dağılmış sayfaları, bir adet Diez’in mektubu.

Tablo 5 SBB Diez albümünün kodikoloji Bilgileri130

Berlin Devlet Kütüphanesinde korunan Diez Albümü, eski koleksiyon sahibi Heinrich Friedrich von Diez’in (1751-1817) adı ile tanınmaktadır. 1784 ve 1790 yıllar arasında, Prusya diplomatı olan Diez İstanbul’da görev süresinde birçok el yazma kitap ve baskı almıştır. Diez vefatından sonra, 421 tane Doğu el yazma eseri Berlin Kütüphanesine bağışlanmış olup, şuan 140 adetı SBB’de korunmaktadır. Halen dijital arşiv hâlinde paylaştırılan Diez Albümü’nün bütün ayrıntıları SBB internet sitesinde bulunur (Resim 65):

77

http://orientdigital.staatsbibliothek-berlin.de

Resim 65 Diez Albümünün SBB Dijital Arşiv Sayfası (Diez A. Fol 73)

Diez’in söylediğine göre, şuan Diez Albümünde yer alan bütün malzemeler 1789 yılında Sultan III. Selim’in tahta çıkarken bir harem ağasının vasıtasıyla Eski Saraya geçen harem kadınlarından alınmıştır.131

131 _{Julian Raby, “Context and Contents: Reviewing the Diez Albums”, The Diez Albums: Contexts and} Contents, Chapter 2, ed. Julia Gonnella, Friederike Weis, Christoph Rauch, Brill, Leiden & Boston 2016, s.

78

2.3. Çin Resim Unsuru ve Tekniği Bakımından Saray Albümlerindeki Kalem-i