• Çatı üzerine fazla miktarda yük getirirler.
• Sulama ve drenaj sistemlerinin kullanımı ek mali külfet gerektirir.
• Oldukça yüksek maliyete sahiptirler.
• Daha kompleks sistemler ve teknik ustalık gerektirirler (Johnston ve Newton, 1993).
Entansif çatı bahçelerinde sulama, gübreleme, ilaçlama, budama, yabancı ot temizliği gibi
bakım işlemlerinin de düzenli bir şekilde devam ettirilmesi gerekmektedir (Küçükerbaş, 1991).
4. ÇATI BAHÇESİNİN KENT EKOLOJİSİNE ETKİSİ
Kent ölçeğinde azalan yeşili, mimari ölçekte arttırmak mümkün olabilir. Konuya bu açıdan bakıldığında çatı bahçeleri, binalarla kentsel mekanların buluşma noktalarıdır.
Yapılar mini ekosistemdir. Çevrelerindeki hava, su ve toprak ile birliktelik sergiler ve bir bütün oluştururlar.
Kentsel ekosistemde sürdürülebilirlik; ekosistemdeki canlılar ve cansızlar arasındaki sistemli ilişkileri bozmadan, koruyarak ve geliştirerek geleceğe aktarmak anlamı taşımaktadır. Sürdürülebilirlik; ekonomik, sosyal ve ekolojik tabanda ele alındığında, yeşil alanların fayda sistemleri ile örtüşen bir sistem göze çarpmaktadır (Bulut vd 2010).
Ekosistemin sürdürülebilirliği, açık-yeşil alanlar boyutunda değerlendirildiğinde, ekosistemi ekolojik, ekonomik ve sosyal anlamda destekleyen en önemli birimler olduğu gösterilebilir ( Bulut vd 2010).
Şekil 3. Çatı bahçesi örneği (http://homecaprice.com/tipstricks/start-rooftop-garden-tips- tricks/, 2015 )
4.1.Toz Ve Duman Seviyelerinde Azalma
Çatı bahçeleri sahip oldukları bitkisel elemanlar yardımı ile havadaki toz ve diğer kirletici ve zararlı maddeleri absorbe eder. Havanın içindeki tehlikeli karbondioksit gazını emerek dışarıya oksijen gazını verir. Kentin mikro klimasını olumlu yönde etkiler.
Ekstansif çatılar çok fazla oksijen üretmezler. Fakat intensive olanlar bunu yapabilir.
Bu durumda, şehir çatı üstlerinin geniş yüzeyleri bitkilendirilerek kullanıldığı zaman küçük bir avantaj kazanılmış olabilir. Bu sadece küresel ısınmanın ve kirliliğin problemlerinin çözümü için kullanılan bir metot değildir. Fakat yeşil yeşil çatılar, diğer yararlı etkileri ile birlikte, doğru yönde atılmış küçük bir adım olarak değerlendirilmelidir (Kabuloğlu 2007).
4.2.Gürültü Seviyesindeki Azalma
Çatı bahçelerinde bitkisel düzenleme için kullanılan toprak ve bitki materyalinin kendisi ses yutuculuk özelliğine sahiptir. Bu nedenle hem bina içinde hem de bina yakın çevresinde meydana gelen gürültüyü azaltma işlevi vardır.
4.3.Habitat ve Biyoçeşitliliğin Koruma Etkisi
Çatı bahçeleri şehirlerde doğal yaşam açısından büyük öneme sahiptirler. Çatı bahçeleri, kentlerde doğayla bağlantıyı sağlar. Büyük şehirlerde doğal habitatlar yok denecek kadar azdır. Bu sebeple bina düzeyinde yaratılan çatı bahçeleri kent içerisindeki yeşil miktarını artırıp kişi başına düşen yeşil alan miktarını da arttırırken aynı zamanda şehir içindeki habitatı ve biyoçeşitliliği korumaya da yardımcı olurlar. Çatı bahçeleri
“steril kentsel çevre” içinde, adeta bir vaha yaşamını ortaya koyacak işleve sahiptirler.
Binaların çatılarında tasarlanan bahçeler kuşlar, arılar, kelebekler ve diğer böcekler için yer seviyesinden daha çekici olmaktadır (Kabuloğlu 2007).
Çatı bahçelerinin kullanılması, doğal çevrenin arttırılmasını sağlamış olur. İnsanların çatılarında da olsa bahçeye sahip olmaları ister istemez bir doğa bilinci oluşmasına neden olur (Kabuloğlu 2007).
Çatı bahçeleri projesinde kuşkusuz biyoçeşitlilik asıl amaç değildir. Kullanılan malzemelerin bilinçli seçimi, bir yapı elamanının birçok işleve sahip olması da ekolojik bir yaklaşımdır. Yeşil çatılar sayesinde, kabuk/örtü işlevi dışında kullanılmayan çatıların, etkin kullanılması söz konusudur. Yeşil çatılar, doğal habitatın yetişmesine imkan vermesi dışında, güneşe karşı yüksek sıcaklıktan koruyarak, çatı sistemlerinin ömrünü uzatır (Mendler 2000).
Şekil 4. Çatı bahçesi örneği (http://urbangreens.tumblr.com/post/100071093/some-fabulous-roof-gardens-in-singapore-from, 2015 )
4.4.Kent Isı Adalarının Etkilerinin Azaltılma Etkisi
Dünya nüfusunun büyük bir bölümü sıkışık olarak gelişen çatıların tepeleri, yollar ve çok miktarda beton park yeri gibi sert yüzeylerle tanımlanabilen kentsel çevrelerde yaşıyor. Bu alanlar, yerkürenin yüzeyinin biyolojik oluşumunun önüne geçiyor. Hava kalitesinin kötüleşmesi, suyun kalitesinin düşmesi, “kent ısı adalarının” oluşmasıyla, yaşam kalitesini olumsuz yönde etkiliyor (Kabuloğlu 2007).
Çatı bahçelerinde kullanılan bitkiler, yaprakları ile gölge etkisi sağlar. Böylece özellikle seyrek dokulu bitkilendirilmiş alanlarda ısı adaları etkisini düzeltemeye yardım eder. Bu etki, şehirlerde hava sıcaklığını çevredeki kısal bölgeye oranla daha yüksek seviyelere çıkarır. Bu durumun ekonomik bir sonucu olduğu kadar, insanların sağlığı için de büyük önem haline gelir. Geceleri hava sıcaklığı artar ve yazın insanlar uykusuzluğa katlanmak zorunda kalır. Yapay havalandırma kullanma maliyeti yükselir. Bunun nedeni, gün boyunca güneşten gelen ısıyı biriktirip gece de serbest bırakan taşın, asfaltın ve beton yüzeylerin kentlerde büyük miktarda bulunmasıdır. Bunun başlıca nedeni, ağaçların ve diğer bitkilerin yapılanmış çevreye göre azlığıdır. Oysa yaşayan bitkiler gölge verir. Sert yüzeyleri, yutulan çok fazla ısıdan korur ve onlar ortama nem kazandırarak havanın soğumasına yardım eder. Bütün yaşayan bitkiler, bölgesel iklimi geliştirmeye yardım ederek kente katkıda bulunur (Kabuloğlu 2007).
4.5.Enerji Verimliliği Ve Soğutma Etkisi
Çatı bahçeleri birçok yoldan binada enerji tasarrufu sağlar. Binanın ısı kazanç ve kayıplarını azaltırlar. Sıcak iklimlerde yazın hava sıcaklığı 35 ‘C’ye ulaştığı zaman çatı yüzey sıcaklığı 65 ‘C’yi bulur. Bu yüksek sıcaklıklar binanın hem iç çevresini hem de dış çevresini doğrudan etkiler. Çatı toprak tabakası ile korunduğu ve bitkilerle gölgelendirildiği zaman yüzey sıcaklığı genellikle ortamdaki hava sıcaklığının üzerine çıkmaz. Bundan başka, bitkiler ve toprak suyu buharlaştırır. Soğutma etkisi yaratır ve havayı nemlendirir. Daha fazla nefes aldırır ve binayı doğal olarak soğutur.
4.6.Rüzgarı Azaltma Etkisi
Kışın toprak tabakası ek bir yalıtım sağlar. Özellikle kalın toprak tabakalı yeşil çatı tipleri, binaların ısıtma gereksinimlerini azaltabilir. Yeşil çatı örtüsüyle, rüzgara bağlı ısı kayıpları %50 azaltılabilir.
4.7.Yağmur Suyuna Etkisi
Kentlerde bulunan yeşil çatıların en önemli etkilerinden birisi, fırtınalarda yağmur suyunu tutup kanalizasyon sistemine ulaşmasını geciktirmesidir. Yapılanmış alanlarda, giderek daha fazla alan sert ve geçirimsiz hale geldiğinden, daha az su toprağa
geçebilmektedir. Bu da kanalizasyon ve tahliye sistemlerine daha fazla yük anlamına gelir. Yeşil çatılar burada devreye girer. Çünkü yağışların büyük bir bölümü çatılara düşer ve burada kalır. Toprak tarafından emilir ve bitkiler tarafından kullanılır. Zemine ulaşması bu şekilde engellenir. Daha fazla yağışta daha fazla su drene edilir. Çoğu zaman su baskınları önlenir (Kabuloğlu 2007).
5. ÇATI BAHÇESİNİN DİĞER ETKİLERİ
5.1.Çatı Bahçelerinin Rekreatif (Rekreasyon ) İşlevleri
Çatı bahçeleri aktif ve pasif rekreasyon imkanını sağlarlar. Yarattıkları rekreasyon imkanı ile doğayla dengeleyici ve stres dolu şehirlerde insan psikolojisi üzerinde olumlu rol oynayarak rahatlatıcı ve dinlendirici bir ortam yaratırlar. Çatı bahçelerinde dinlenme alanları, oyun ve spor alanlarına da yer verilerek kullanıcının rekreatif ihtiyaçları karşılanmış olur. Çatı bahçelerinde kullanılan bitkilerle kullanıcının algılaması kontrol altına alınarak; kullanıcının duygusunu, gördüklerini, işittiklerini ve hissettiklerini kontrol ederek değiştirmek de mümkündür.
5.2.Çatı Bahçelerinin Toplumsal İletişimi Sağlama İşlevleri
Çatı bahçeleri, bina düzeyinde yeşil alan yaratma özelliği ile kentsel öneme sahip alanlardır. Çatı bahçeleri toplumsal rolü yüksek olan ortak kullanım mekanları olarak kabul edilebilmektedir. Çünkü çatı bahçelerinde farklı insanların karşılaşması, tanışması, konuşması, kentsel yasamı paylaşması mümkün olabilmektedir. Çatı bahçelerini sosyal ihtiyaçların karşılanması ve sosyo-kültürel süreklilik ve gelişmenin sağlanması açısından, toplumsal iletişimin gerçekleştiği kültürel odak noktaları olarak da sınıflandırmak mümkündür.
5.3.Çatı Bahçelerinin Ekonomik İşlevleri
5.3.1. Yenileme Maliyetinde Azalma
Güneş ışığının UV ısınlarından daha koruyucu olması nedeniyle çatı bahçelerinde su yalıtım sisteminin ömrü çok uzun süreli olmaktadır.
5.3.2. Isınma Maliyetinde Azalma
Çatı bahçelerinde yapılan bitkisel düzenlemenin temelini oluşturan toprak ısı yalıtımına olumlu yönde katkıda bulanan bir malzemedir. Bu sebeple çatı bahçesi uygulanan binalarda enerji maliyetlerinde düşmeler ortaya çıkmaktadır. Çatı bahçeleri aynı zamanda binayı güneşe karsı yüksek sıcaklıktan koruyarak, çatı sistemlerinin ömrünü de uzatmaktadır.
5.3.3. Drenaj Maliyetinde Azalma
Çatı bahçelerinde yağış sularının önemli bir miktarı buharlaşma nedeniyle tekrar doğaya dönmektedir. Doğaya dönüş sebebiyle drene edilecek su miktarında azalma oluşmakta ve su miktarındaki azalma ise drenaj sistemindeki maliyeti azaltarak şehir kanalizasyon sistemindeki yükü düşürmektedir.
6. SONUÇ
Kentte rekreasyon alanlarının azalması, kent stresi, trafik sorunu, gürültü, doğada yalnız kalma imkanlarının azalması, tek tipleşen sosyal mekanlar vb. sorunlar karmaşık bir hale dönüşürken, atıl durumdaki çatı mekanlarının değerlendirilmeye başlanması duruma yeni bir boyut kazandırır. Özellikle iş yoğunluklu bölgelerde çatı, bina çalışanlarının nefes alabileceği, doğal ortamlarla temas halinde olabileceği bir kentsel vaha olarak giderek daha fazla önem kazanır. Gelişen teknik imkanlarla birlikte çatılarda 10 m’ye kadar ağaç yetiştirmek mümkündür. Ancak ağaç tipi, bitkilerin kullanılabilmesi için yapının tasarım aşamasında taşıyıcı sistem vb. konuları göz önünde bulundurarak buna uygun planlanması çok önemlidir. Bu tip uygulamalarda seçilen bitkilerin de çok önemli olduğu, bambu ve ayrık otu gibi bazı bitkilerin çatılarda yetiştirilmesi halinde yalıtım tabakalarına büyük zarar vereceği ve delemeyecekleri tek malzemenin çelik sac olduğu unutulmamalıdır. Ayrıca, yüksek bir yapının terası söz konusuysa, rüzgar yükünün göz önüne alınması gerektiği de unutulmamalıdır. Yeşil çatıların sağladığı bir diğer avantaj, bu çatıların küçük ölçekli de olsa tarıma elverişli alanlar olarak da
değerlendirilebilmesidir. Kent ortamında yetiştirilen sebze ve meyvelerin sağlığa uygunluğuna yönelik kimi kaygılara rağmen bina kullanıcılarının kendine yeterliliğine katkı sağladığı da bir gerçektir.
Şekil 5. New York (https://sites.google.com/site/icecairowiki/projects/urban-rooftop-gardening, 2015 )
Çatı bahçeleri aracılığıyla kent ısı adalarının etkilerinin azaltılması da mümkündür.
Yeşil çatılar, ilave donanım olmaksızın binanın enerji performansına, hava kalitesine ve kent ekolojisine büyük katkı sağlar. Hepsinden önemlisi bu küçük bahçeler kişiye unuttuğu doğal döngüleri deneyimleme imkanı sunar. Kullanıcılarına sağladıkları bu yeni imkanla, yaşamı zenginleştiren bahçeler, kentin bütünü ve giderek tek tipleşen toplumsal yaşam için de büyük önem taşır. Bunun yanında, ekolojik girişimlerin pek çoğunda olduğu gibi, yeşil çatının da “çevreci” imaj için yerli yersiz kullanılması ve konunun standartlaşmış bir endüstrileşme sürecine taşınması ihtimali rahatsızlık yaratmaktadır.
Ama bu durum, yeşil çatıların, toprakla, doğayla kaybettiğimiz iletişimi yeniden kurmak için bir fırsat sunuyor olduğu gerçeğini değiştirmiyor.
7. KAYNAKÇA
1. Yrd. Doç. Dr. M. Ekşi, “Çatı Bahçelerinde Bitkilendirme Tipleri ve Yapısal Katmanları “, İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Çatı ve Teras Bahçeleri Ders Notu, 2015
2. N. Koç ve G. Güneş, “Çatı Bahçeleri Düzenlemesine İlişkin Teknik Özellikler ve Donanımlar “, Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Mühendislik Bilimleri Dergisi, 1998
3. N. Koç ve G. Güneş, “Çatı Bahçelerinde Bitkisel Düzenleme Esasları “, Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Mühendislik Bilimleri Dergisi, 1998
4. Yrd. Doç. Dr. Y. Aksoy ve S. İçmek, “ Çatı Bahçelerinin Kent Yaşamındaki Yeri ve Önemi, İstanbul Kentinden Örnekler “, Dokuz Eylül Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, 5. Ulusal Çatı ve Cephe Sempozyumu, 2010
5. S. Zolnoun, “ Çatı Bahçeleri ve Kent Ekosistemine Katkıları “, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı Semineri, Aralık 2010
6. Anonim, www.ekoyapidergisi.org, ( erişim tarihi: 26 Mayıs 2015 ) 7. Anonim, www.bahcesel.com, ( erişim tarihi: 26 Mayıs 2015 ) 8. Anonim, kokona.blogcu.com, ( erişim tarihi: 26 Mayıs 2015 )