Devlet Muhasebesi

Artan ve değişen devlet faaliyetleri ulusal anlamda devlet-özel sektör ilişkisini artırırken, uluslararası anlamda yeni ticari ve mali ilişkileri beraberinde getirmiştir. Genişleyen uluslararası ilişkiler devlet muhasebesinin sunduğu bilgi ihtiyacının da artmasına neden olmuştur. Bu nedenle ekonomi ve kamu mali yönetimin verilerinin en temel ve en güvenilir kaynağı olan devlet muhasebesi alanında kamuoyunun aydınlatılabilmesi amacıyla farklı muhasebe sistemlerine ihtiyaç duyulmuştur. Ortaya çıkan ihtiyaçları karşılayabilmeyi amaçlayan devlet muhasebesi, zaman içinde nakit esasından tahakkuk esasına doğru bir değişim göstermiştir219.

219 _{Necdet Sıtkı Yakupçebioğlu, “Kamuda Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesi Sistemine}

Alınması Gereken Maddi Duran Varlıkların Türleri, Kayda Alınma, Değerleme, Amortisman ve Yeniden Değerleme Usul ve Esasları”, T.C. Maliye Bakanlığı Araştırma Raporu, Ankara, 2005, ss.1-2.

Devlet muhasebesi, devletin mali politikalara ilişkin işlemlerinin kayıtlarını tutar ve raporlar220. Devlet muhasebesi kavramı, devletin parasal işlemlerini kaydeden, bunların bütçe hedefleri ile kontrolünü sağlayan, belirli tarihler itibariyle mali durumu ve belirli dönemler itibariyle sonuçları rapor eden bir sistemdir221.

Devlet muhasebesinde ortaya çıkan gelişmelerin temelinde OECD, IMF, Dünya Bankası gibi uluslararası mali kuruluşlar ile Avrupa Birliği gibi ekonomik ve siyasi birleşmelerin devletlerin mali istatistiklerini tekdüze hale getirme çabaları yatmaktadır222.

Cumhuriyet döneminde, devlet muhasebesini günün şartlarına uydurmaya yönelik çalışmalar 1925 yılında başlamıştır. 26 Mayıs 1927 tarih ve 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu ile devlet muhasebesi ve bütçeye ilişkin temel ilkeler ortaya konulmuştur. Bu düzenleme 1948 yılına kadar uygulanmıştır223.

1 Ocak 1948 tarihinde yürürlüğe giren Devlet Muhasebesi Genel ve Devlet Muhasebesi Muamelat Yönetmelikleri ile uzun yıllar uygulanan devlet muhasebe sisteminin esasını teşkil etmiştir. Bu iki yönetmelik yenilikler getirmesine karşın ihtiyaçları tam anlamıyla karşılayacak bir devlet muhasebesi sistemi kurulamamış, bütçe hesapları ile malvarlığı hesapları arasında bir bütünlük sağlanamamıştır224.

İki ayrı yönetmelik halinde düzenlenen işlemler ve muhasebe kayıtlarının tek yönetmelikte bir araya getirilmesi, hesap sayısının azaltılması, belgelerin bilgisayar aracılığıyla düzenlenmesine imkân sağlanması ve işlemlerin basitleştirilmesi gibi amaçlarla her iki yönetmelik birleştirilerek "Devlet

220 _{Galip Taşdemir, “Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesi Pilot Uygulama Sonuçları”,}

Araştırma Raporu, TC Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü, Ankara, 2003, s.3-5.

221

Serap Yanık, “Türkiye’deki Devlet Muhasebe Sisteminin Uluslararası Standartlarla Karşılaştırılması ve Kamuyu Aydınlatma Açısından Devlet Muhasebe Sistemi Önerisi”, Türkiye XXI. Muhasebe Eğitimi Sempozyumu, 29 Mayıs-2 Haziran 2002, s.201.

222 _{Necdet Sıtkı Yakupçebioğlu, a.g.e., s. 16.}

223 _{Mustafa Dişli,Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesi Açıklamalı – Çözümlü, Muhasebat}

Kontrolörleri Derneği Yayınları, Ankara, 2004, s.9.

Muhasebesi Yönetmeliği225" adı altında tek bir yönetmelik haline getirilmiştir226.

Türk devlet muhasebe sisteminde 2004 yılına dek, muhasebe kayıtlarının tutulmasında daha çok bütçe kontrolüne yönelik olan nakit esası kullanılmıştır227. Nakit esası, mali işlemlerin nakde dönüştüğü zaman, başka bir ifadeyle, nakit alındığında veya ödendiğinde kayıt altına alınmasıdır228. Tahakkuk esasına geçme yönündeki çalışmalar, 1995 yılında Dünya Bankası desteği ile hazırlanan proje ile başlamıştır. Bu proje kapsamında genel yönetime dâhil tüm kamu kurumlarının muhasebe esaslarını düzenlemek üzere "Devlet Muhasebesi Genel Yönetmeliği" yayımlanmıştır229. Genel yönetime dâhil tüm idarelerin muhasebesine ilişkin esasları içeren Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği230 2005 yılında yayımlanmıştır231. Son olarak da mahalli idarelerde tahakkuk esasına geçişi sağlayan "Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği" Resmi Gazete’de yayımlanmıştır232. Yapılan bu düzenlemeler ile Türk devlet muhasebe sisteminde nakit esasından, devlet muhasebesine ilişkin işlemlerin genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri çerçevesinde tutulması ve raporlanması yolunda esas teşkil eden tahakkuk esasına geçilmiştir233.

5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun234 49. maddesine göre Devlet Muhasebesi Standartlar Kurulu’nun (DMSK) kurulması

225

Adı Geçen Yönetmelik, 14.01.1990 tarih, 20402 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

226 _{Erkan Karaaslan, “Ülkemizde Devlet Muhasebesinin Serüveni”, Sayıştay Dergisi, Sayı 54,}

2004, s.47.

227

Nurullah Altun, Nevran Karaca, “Türkiye Devlet Muhasebesi Sisteminde Son Değişikliklere İlişkin Değerlendirme ve Öneriler”, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı 302, Ekim 2006, s. 1.

228 _{Serap Yanık, “Devlet Muhasebesi Sisteminde Tam Tahakkuk Sisteminin Önemi ve}

Avustralya Uygulaması”, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, II, Aralık 2000, s 100.

229

Adı geçen yönetmelik 19.11.2003 tarihli 25294 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış, 1/1/2004 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir.

230 _{Adı geçen yenetmelik 8/6/2005 tarihli 25839 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış,}

1/1/2006 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir.

231

Necdet Sıtkı Yakupçebioğlu, a.g.e., s.18.

232 _{Adı Geçen yönetmelik, 10/3/2006 tarihli 26104 numaralı Resmi Gazetede yayımlanmış ve}

1/1/2006 tarihinden geçerli olmak üzere yayımı tarihinde yürürlüğe girmiştir.

233

Nurullah Altun, Nevran Karaca, a.g.m., s. 1.

234

Adı Geçen Kanun 24/12/2003 tarihli 25326 numaralı Resmi Gazetede yayımlanmış ve 1/1/2005 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir.

öngörülmüştür235. 5018 sayılı kanunun bu maddesine göre Genel Yönetim kapsamındaki kamu idarelerinde uygulanacak muhasebe ve raporlama standartları, uluslararası standartlara uygun olarak Maliye Bakanlığı bünyesinde; Sayıştay Başkanlığı, Maliye Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilâtı Müsteşarlığı, Hazine Müsteşarlığı ve diğer ilgili kuruluş temsilcilerinin katılımıyla oluşturulacak olan Devlet Muhasebesi Standartları Kurulu tarafından belirlenir236.

Bu kurul 12.06.2006 tarihinde kurulmuş ve çalışmalarına başlamıştır. Kurul Uluslararası Kamu Kesimi Muhasebe Standartları’nın IPSAS (Instutie for International Public Sector Accounting Standarts) kabulü ve Türkiye’ye uyarlanması çalışmalarının 2007-2012 yılları arasında tamamlanacağını karar bağlamıştır. IPSAS olarak bilinen bu standartlar IFAC (International Federation of Accountants)’a bağlı bir kurul olan Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu IASB (International Accounting Standards Board) tarafından hazırlanmış olan Uluslararası Muhasebe Standartları ve Uluslararası Finansal Raporlama Standartları Temel Alınarak IPSASB (International Public Sector Accounting Standards Board) tarafından hazırlanmıştır237. Şimdiye kadar IPSASB tarafından 30 adet Uluslararası Kamu Kesimi Muhasebe Standardı yayımlanmıştır238. Türkiye’de Devlet Muhasebesi Standartları Kurulu tarafından Ocak 2011 tarihine kadar 14 adet standart yayımlanmıştır239.