Ders 2 Gözlem Aşamasından Elde Edilen Bulgular

Aşağıda 2. dersin gözlem aşamasının anlam oluşturma çerçevesi Çizelge 4.10’da verilmektedir.

Çizelge 4.10: Ders 2 gözlem aşaması anlam oluşturma analiz çerçevesi. Öğretim

Amaçları

Bilimsel hikayeyi geliştirme: Kırılma olayının nasıl olduğunu açıklamak için analojiden yararlanmak. Öğrencilerin belirli fikirler ve olgularla ilgili düşüncelerini ortaya çıkarma: Öğrencilerin ışığın kırılmasının nasıl olduğuna ilişkin tahminlerinin doğruluğunu test etmeleri için gözlem yapmalarını sağlamak.

İçerik Işığın kırılmasının nasıl gerçekleştiğinin araba analojisi ile gözlemlenmesi

Deneysel açıklama

Yaklaşım Etkileşimli/diyalogludan Etkileşimli/otoritere Etkileşim Kalıbı Öğretmen-öğrenci B-C-G

Müdahale Biçimi Fikirleri şekillendirme, fikirleri seçme, anahtar fikirleri işaretleme, öğrencilerin anlamalarını kontrol etme.

Bu bölümde öğretmen öğrencilere bir video izletmektedir. Videoda bir kaç araba önce tamamen pürüzsüz olan bir yüzeyden serbest bırakılmakta ardından arabaların geçtiği yola seviye farkı olmayacak şekilde halıya benzer yumuşak bir yüzey yerleştirilmekte ve arabalar önce pürüzsüz yüzeyden ardından yumuşak yüzeyden geçmektedir. Bu sırada arabaların doğrultularındaki değişim öğrenciler tarafından izlenmiştir. Öğrenciler gözlemlerini gözlem kağıdına çizmişlerdir ve gözlem sonuçlarını sınıf ortamında tartışmışlardır.

Amaç: Gözlem bölümündeki amaç, öğrencilerin arabanın iki yüzeyden geçişi sırasında nasıl bir doğrultu izleyeceğini ilişkin tahminlerinin doğruluğunu test etmelerini sağlamaktır. Araba analojisi öğrencilere izlettirilerek ışığın kırılması ile benzerlik kurulması böylece bilimsel hikayenin gelişiminin devam ettirilmesi amaçlanmıştır.

75

İçerik: Öğrenciler arabanın hareketini izleyerek deneysel açıklamalar yapmışlardır. Ö1 doğrultu değişimini halının pürüzlü oluşuyla açıklamıştır. Ö2 ışığın sudaki hareketine benzetmiştir fakat videodaki ortamlar için ‘...saydam olmayan ortamdan saydam ortama geçmiş olduğu için olabilir.’ ifadesini yazmıştır. Ö2’nin bu ifadesi ders sırasında söz almasıyla anlaşılır hale gelmiştir. Ö2 sınıf içi tartışmada söz olarak ‘Ee kırılma normalde saydam bir ortamdan başka bir saydam ortama geçince oluyordu. Ee bunların ikisi de saydam değil. Saydam olmayan bir ortamdan başka bir saydam olmayan ortama geçince de doğrultusu değişmiş olabilir.’ demiştir. Yani Ö2, çalışma kağıdında yanlış ifade ettiği cümleyi söz alarak doğru bir şekilde söylemiştir. Ve Ö2’nin bu ifadesi, arabanın hareketini ışığın hareketiyle ilişkilendirdiğinin bir göstergesidir. Ö3 ise videoda gözlemlediği durumu ifade etmiştir. Neden olduğuna ilişkin bir açıklamada bulunmamıştır. Bu öğrencilerden Ö1 ve Ö2 arabanın yön değiştirme sebebini gözlemsel verilerden yola çıkarak açıkladıkları için yazdıkları ifadeler deneysel açıklamadır. Ö3’ün açıklaması ise neden-sonuç ilişkisi içermeyip sadece arabanın doğrultusunun değiştiğini ifade ettiği için deneysel tanımlamadır (Şekil 4.13, 4.14 ve 4.15).

Şekil 4.13: Öğrenci Ö1 (deneysel açıklama).

76

Yaklaşım ve Etkileşim Kalıbı: Aşağıdaki diyalog tüm sınıf tartışmasından alınan bir kısma aittir. Bu diyalogta öğretmen ve öğrenciler arasında etkileşimli/diyaloglu bir iletişim vardır (Çizelge 4.11).

Çizelge 4.11: Ders 2 gözlem aşaması sınıf tartışması.

Satır Konuşmacı Diyalog Kalıp Kodu

1 S Peki o zaman. Fikirlerinizi merak ediyorum. Mesela

Ö11’in fikrini merak ediyorum.

Başlangıç

2 Ö11 Arabanın doğrultusu değişti hocam. Çünkü ortam

değişti.

Cevap

3 S Ortam evet. Ortamın değişikliği nasıl bir etki yapmış

olabilir?

Geribildirim

4 Ö11 Hocam yönünü değiştirmiştir. Cevap

5 S Yönünü değiştiriyor. Peki Ö11 gibi düşünen var mı?

Ö4?

Geribildirim

6 Ö4 Araba yüzey değiştirdiği zaman doğrultusu biraz daha

ışık gibi kırılıyor.

Cevap

7 S Işığa benziyor bu açıdan diyorsun. Başka? Geribildirim

Görüldüğü üzere öğretmen ile Ö11 ve Ö4 arasında etkileşimli ve diyaloglu bir iletişim vardır. Öğretmen farklı fikirleri duymaya çalıştığı için diyaloglu, öğrenciler tartışmaya katıldığı için de etkileşimli bir iletişim ortamı vardır.

Müdahale biçimi: Öğretmen öğrencilerin gözlemlerinde ortamların farklı özellikte olduklarına odaklanmalarını istemektedir. Öğretmenin öğrencilerin fikirlerini bu yöne doğru nasıl şekillendirdiğine ilişkin diyalog verilmiştir (Çizelge 4.12). Bu diyalogta temel fikir, yüzeylerdeki farklılık nedeniyle sürtünme olması ve bu sürtünmenin de arabanın yavaşlamasına yol açması, arabanın yavaşlamasının da doğrultu değiştirmesini sağlaması üzerinedir. Öğretmen satır 4, 6 ve 8’de farklı öğrencilere söz vermiştir. Onları da tartışmaya dahil ederek etkileşimli ve diyaloglu

77

bir atmosfer oluşturmuştur fakat aynı zaman da öğretmenin biraz otoriter bir tavrı da mevcuttur. Satır 6’da öğretmenin ‘Sürtünmeyi artıyor olabilir. Peki sürtünme artarsa ne olabilir acaba?’ şeklindeki sorusu öğrencileri sürtünme nedeniyle arabanın yavaşlaması ve doğrultu değiştirmesine yol açması fikrine doğru yönlendirmektedir (Çizelge 4.12). Bu soruyla öğretmen hem fikirleri seçmekte hem de şekillendirmektedir. Öğretmen farklı fikirleri dinliyor gibi görünmekle beraber ulaşmaya çalıştığı nokta itibariyle otoriteyi de elinde bulundurduğu söylenebilir.

Çizelge 4.12: Ders 2 gözlem aşaması sınıf tartışması.

Satır Konuşmacı Diyalog Kalıp Kodu

1 Ö6 Bence hocam yüzey girintili çıkıntılıydı. Araba

sürtünme kuvvetinden dolayı işi zorlaştı. Yani yüzey değiştiğinde şöyle onu yine cam da olabilirdi. Yine camda da değiştirebilirdi ama bence sadece yüzeyinden değil yüzeydeki, yüzeyin maddesinden olabilir.

Cevap

2 A O madde nasıl bir yapıda? Geribildirim

3 Ö6 Böyle hocam girintili çıkıntılı. Cevap

4 A Girintili çıkıntılı. O nasıl bir etki yapıyor olabilir?

Girinti çıkıntı? Ö15?

Geribildirim

5 Ö15 Sürtünme kuvvetini artıyordur. Cevap

6 A Sürtünmeyi artıyor olabilir. Peki sürtünme artarsa ne

olabilir acaba? Ö1?

Geribildirim

7 Ö1 Araba yavaşlar. Cevap

8 A Yavaşlayabilir. Güzel.

Yavaşlaması neye yol açıyor o zaman? Ö9?

Geribildirim

9 Ö9 Eğri büğrü yollarda hani doğrultuyu değiştirmesine

yol açabilir.

Cevap

Bu diyalog, açıklama aşaması için uygun zemini hazırlamıştır. Öğrenciler öğretmenin de yönlendirmesiyle arabanın hareketinin sürtünme nedeniyle yavaşladığını bu yavaşlamanın da doğrultu değiştirmeye neden olduğu sonucuna varmışlardır. Arabanın doğrultu değiştirme hareketi deneysel açıklama düzeyindedir. Öğretmen öğrencilerin anlamalarını deneysel açıklama düzeyinden kuramsal açıklamaya doğru yönlendirmektedir.