Ders 3 Açıklama Aşamasından Elde Edilen Bulgular

Aşağıda 3. dersin açıklama aşamasının anlam oluşturma çerçevesi Çizelge 4.19’da verilmektedir. Öğretmen bu bölümde öğrencilerin neler gözlemlediklerini sınıfa sunmalarını istemiştir. Gözlemlerini araba benzeşimi ve öğrendikleri bilimsel kavramları kullanarak anlatmalarını istemiştir.

Amaç: Açıklama bölümündeki amaç, öğrencilerin gözlemledikleri durumu öğrendikleri bilimsel kavramlarla ifade edebilmelerini sağlamaktır. Böylece öğrencilerin tahmin aşamasındaki deneysel tanımlamalarının kuramsal açıklamaya dönüşmesi istenmektedir. Aynı zaman da öğrencilerin öğretmenin rehberliğinde bilimsel kavramları içselleştirmeleri desteklenmektedir.

88

Çizelge 4.19: Ders 3 açıklama aşaması anlam oluşturma analiz çerçevesi. Öğretim

Amaçları Öğrencilerin bilimsel anlamlarla çalışmalarına rehberlik etme ve içselleştirmeyi destekleme Bilimsel görüşü kullanmaları ve kullanımını genişletmeleri için rehberlik etme

Öğrencilerin görüşlerini ve belirli fikirler/ olgularla ilgili anlayışlarını derinlemesine inceleme

Öğrencilerin su ve yağda ışığın izlediği yolu öğrendikleri kavramlarla açıklamalarını sağlamak

İçerik Işığın farklı ortamlarda kırılmasının nasıl gerçekleştiğinin araba

benzeşimi ile açıklanması

Deneysel açıklamadan kuramsal açıklamaya

Yaklaşım Etkileşimli/Otoriter

Etkileşim Kalıbı Öğretmen-öğrenci B-C-G

Müdahale

Biçimi Fikirleri şekillendirme, fikirleri seçme, anahtar fikirleri işaretleme, fikirleri paylaşma, öğrencilerin anlamalarını kontrol etme, gözden geçirme.

İçerik: Bu aşamada öğrenciler açıklamalarını sınıf ortamında sunmuşlardır. Öğrenciler su ve yağda ışığın hareketini araba benzerliği ile rahatça ifade edebilmişlerdir. Öğrencilerin araba ile benzerlik kurmaları deneysel açıklamadır. Fakat öğrenciler, arabadan yola çıkarak ışığın hızının da değiştiğinden söz etmişlerdir. Bu nedenle açıklamaları kuramsal açıklamadır. Örneğin öğrenci Ö2 derste söz olarak araba ile kurduğu benzerliği anlatmıştır. Benzer olarak Ö5 de kuramsal açıklama yapmıştır. Bu dersin açıklama aşamasında öğrenciler, yeterli bilimsel açıklamaları yaptıkları için öğretmen herhangi bir açıklama yapmamıştır.

Ö2: İlk başta araba deneyi ile başladık. Araba deneyinde bir sert yüzeyden yumuşak yüzeye arabayı ittiğimizde ilk sol tekerlek girdiği için sürtünme nedeniyle ilk o yavaşladığı için diğer hızlı olan tekerlek doğrultusunu değiştirdiği için kırılmış oldu. Sonra bunların arasında benzerlik kurmaya çalıştık. Suyla arabayla ilgili. Ee siz, ışının da biz bir tek gördüğümüz halde daha farklı ışıklardan oluştuğunu söylediniz. Bu nedenle suya girerken de bir kenardaki ışının ilk suya girmesi diğer ışından daha önce olduğu için kırıldığını söylediniz. En son da bu yağ ile ilgili yaptık. Bu yağ da suyla aynı şey, mantıkta işliyordu, yine kenardaki ışık önce girdiği için diğer kenardaki ışıktan kırılıyordu. (Kuramsal açıklama)

Ö5: Hocam burada da yağa girişinde yine aynısı, ilk giren ışın köşesi, diğer köşesine göre daha şey olacak daha yavaş girecek. O da hızlıca geldiği için o hızlı dönmesi kırılmasına sebep olacak. Ama öğretmenim başka bir şey

89

söyleyeceğim, öğretmenim şimdi hani burada ışık yağdan suya geçmesi var ya. Hocam burada arabayla bir farklılık yok, şu nedenden dolayı orada daha çok açılıyor hocam yağda daha da açılıyor. (Kuramsal açıklama)

Yaklaşım ve Etkileşim Kalıbı: Öğretmen bu aşamada öğrencilerin gözlemlerini açıklamakta herhangi bir zorluk yaşadıklarını görmemiştir. Bu nedenle öğretmen otoriter ve etkileşimsiz olarak kuramsal bir açıklama yapmamıştır. Bu açıklamayı öğrencilere bırakmıştır. Öğretmen gerekli gördüğü yerlerde bazı yönlendirici sorular sormuştur (Satır 3, 5, 7 ve 9). Çünkü ulaştırmaya çalıştığı bir hedef vardır. Genel olarak etkileşimli/otoriter bir ortamda tartışma yapılmıştır. Ortam otoriter olsa da konuşma kalıplarının B-C-G zinciri şeklinde olduğu görülmektedir.

Müdahale Biçimi: Öğretmen yönlendirici bir soruyla tartışmayı açmıştır (Çizelge 4.20, Satır 1). Böyle yaparak öğrencilerin fikirlerini şekillendirmeye çalıştığı söylenebilir. Öğrenciler başka bir ortama girdiği için kırılma olduğunu söylediklerinde öğretmen bu kırılmanın sebebini açıklayabilmeleri için daha derinleştiren sorular sormuştur (Çizelge 4.20, Satır 5). Bir öğrenci kırılmanın sebebini basınç olarak söylediğinde doğrudan bir değerlendirme yapmamış, tüm sınıfa ‘Basınç...Basınçtan hiç bahsettik mi? Basınç olabilir mi acaba?‘ diye sorarak aslında bu cevabın uygun olmadığına işaret etmeye ve fikirleri seçmeye çalışmıştır. Bu soruyla öğretmen öğrencileri adım adım bilimsel açıklamaya doğru sürüklemektedir. Öğretmen soruyu tekrar yineleyerek öğrencilerin neye dikkat etmesi gerektiğine bir kez daha vurgu yapmıştır ve öğrencilerin anlamalarını kontrol etmeye devam etmiştir (Çizelge 4.20, Satır 9). Öğretmen öğrencilerden yeterince bilimsel cevap aldıktan sonra ‘Güzel peki toparlayalım mı? Bir kişi tekrar bütün öğrendiğimiz kavramları kullanarak anlatabilir mi?’ diye sorarak, öğrendiklerin gözden geçirilmesini amaçlamıştır.

90

Çizelge 4.20: Ders 3 açıklama aşaması sınıf tartışması.

Satır Konuşmacı Diyalog Kalıp Kodu

1 A Peki şimdi sizden bir şey isteyeceğim. Bu

öğrendiğimiz kavramları kullanarak yağ ve su ikisini, araba analojisine benzeterek açıklamak isteyen var mı? Ö15?

Başlangıç

2 Ö15 İkisi de hareket ediyor fakat başka ortamlara girince

doğrultu değiştiriyorlar. Bu ikisinin benzerlikleri çok fazla. Başka ortama girince hareket değiştirdiklerini söyleyebilirim.

Cevap

3 A Neden hareketleri değişiyor peki? Bunu söyleyebilir

misin?

Geribildirim

4 Ö15 Başka bir ortama giriyor çünkü. Cevap

5 A Başka bir ortam nasıl bir etki yapıyor ışığa? Geribildirim

6 Ö15 Ee ışığa, kırılma etkisi yapıyor. Cevap

7 A O kırılmanın sebebi ne olabilir? Geribildirim

8 Ö13 Basınç olabilir mi? Cevap

9 A Basınç...Basınçtan hiç bahsettik mi? Basınç olabilir

mi acaba?

Soruyu tekrar söylüyorum. Hava ve yağ için

düşünelim. Havadan yağa geçerken ne gerçekleşiyor? Bunu araba benzetmesiyle anlatabilecek var mı diye soruyorum. Ya da doğrudan ışığın kendisinden anlatın o da olabilir. Evet Ö2?

Geribildirim Başlangıç

10 Ö2 Işık ışını, diğer ışına göre daha önce sürtünmeye

uğradığı için daha yavaşlayacak. Bu nedenle diğeri hızlı olduğu için bu sefer o diğeri, o bir doğrultusunu değiştirecek bu nedenle kırılmış olacak.

Cevap

11 A Doğrultusu değiştiği için. Peki doğrultusunun

değişmesi hızına bağlı dedin.

Geribildirim

12 Ö2 Evet, hızına bağlı. Cevap