Bu uzmanlık tezi, ön test ve son test ölçümlerinden oluşan, prospektif ve randomize bir deney desenine sahip kontrollü bir laboratuvar çalışması olarak tasarlandı. Çalışmanın başında gönüllü olarak çalışmaya rıza gösteren 40 katılımcı, Ege Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Spor Hekimliği Anabilim Dalına davet edilerek; geçmişteki alt ekstremite yaralanmaları ve şu anki aktivite düzeylerini içeren tıbbi öyküleri alındı. Ardından katılımcıların fizik muayeneleri yapılarak sonuçlar değerlendirildi. Demografik ölçümlerin ardından sporcuların toplam vücut yağ oranları ölçüldü. Yapılan değerlendirmeler sonrasında; bir sporcu geçirilmiş ön çapraz bağ ameliyatı, bir sporcu akut dış menisküs yırtığı, bir sporcu akut ön çapraz bağ rüptürü ve dış menisküs yırtığı, bir sporcu ise akut ayak bileği burkulması gibi nedenlerden dolayı çalışmadan dışlandı. İzokinetik denge ve ayak bileği dorsal fleksiyon, plantar fleksiyon; ayak eversiyon ve inversiyon maksimal izometrik kuvvet ölçümlerinden oluşan ilk testler sonrasında toplamda 36
26 katılımcı ile çalışmaya başlandı. Çalışma grubundaki iki katılımcının yoğun iş programı ve çeşitli beyanları değerlendirildikten sonra devamsızlık problemleri yaşayabilecekleri anlaşıldığından; deney ve kontrol gurupları sırasıyla 19 ve 17 sporcudan oluşturuldu. Deney grubundaki katılımcılara beş hafta boyunca haftada üç gün elektrik stimülasyonu uygulandı. Deney gurubuna dahil tüm katılımcılar beş haftalık uygulama süresi boyunca takım antrenmanlarına katılmaya devam ettiler. Beş haftalık uygulama süresi boyunca deney gurubundan bir sporcu dört uygulama seansına katılmadığı için, bir sporcuda bel fıtığı geliştiği için çalışma dışı bırakıldılar. Devam eden süreçte hem deney hem de kontrol gruplarından birer sporcunun takımdan ayrılmalarından sonra; çalışma 16 deney ve 16 kontrol olmak üzere toplamda 32 sporcuyla tamamlandı (N=32, n=16 deney ve n=16 kontrol).
3.2.1. Cihaz ve Teçhizat
Boy ölçümü için uzunluk ölçer, kilo ve vücut yağ oranı ölçümleri için Tanita biyoempedans aleti, kuvvet ölçümleri için dijital dinamometre, TENS uygulaması için Endomed 482, statik ve dinamik denge ölçümleri için Tecnobody PK-252 İzokinetik Denge Sistemi (stabilometre) kullanıldı.
3.2.1.1. Stabilometre (Tecnobody PK-252)
Bu cihaz, statik ve dinamik dengeyi ölçmeye olanak veren, hareketli bir denge platformuna sahip ve bu platformu havalı servo motorlarla çalışan tek izokinetik denge sistemidir (Şekil 2). Bu hareketli denge platformu, her yöne horizontal olarak ±150
eğime ulaşabilmektedir. Testerman ve Vander Grind’e göre bu dinamik durum, instabilite halinde ortaya çıkan fonksiyonel aktivitenin bir benzerini yansıtmaktadır (Testerman & Vander Griend, 1999). Platformun altında yer alan dört piston sayesinde platformun serbestliği ayarlanabilmektedir. Pistonların kilitlenmesi maksimum direnci sağlamakta ve platformu stabil hale getirmekte; pistonların direncinin sıfıra getirilmesi durumunda ise platform tamamıyla serbestleşmektedir. Bu sistem sayesinde
Şekil 2: Çalışmada kullanılan
27 platform, rehabilite olanlara, sedanterlere, rekreasyonel sporculara ve elit sporcuların bireysel gereksinimlerine göre ayarlanabilmektedir (Software Manual Pro-Kin systems Type B, 2013).
3.2.1.2. TENS (Endomed 482)
Fizik tedavi amacıyla üretilmiş bir elektroterapi cihazıdır. Birbirinden tamamen ayrılmış iki kanalı bulunmaktadır. Bu kanallar bağlantılı ya da bağımsız kullanılabilir. Ağrı kontrolü ve kas stimülasyonunu hedef alan kapsamlı programları vardır. Üretici firma tarafından gömülü egzersiz programlarına sahiptir. Ek olarak uygulayıcı tarafından program oluşturabilme özelliği de vardır. Bağımsız kanallar sayesinde aynı anda iki protokol uygulanabilir (Eijkelkamp, 2004).
3.2.1.3 Dijital İzometrik Dinamometre
Bu cihaz izometrik kuvvet ölçümüne olanak sağlamaktadır. Çalışması sırasında kuvvet değeri ölçülen kasta herhangi bir hareket oluşmaz. Ölçülen kuvvet değeri anlık ekrana yansır. Birimi newtondur (N). Maksimum 2000 N ölçüm yapabilir.
Şekil 4: Çalışmada kullanılan dijital
izometrik dinamometre
Şekil 3: Çalışmada kullanılan TENS
28
3.3. Prosedürler
3.3.1. Denge Ölçümleri
Katılımcılar spor kıyafetler ile 10 dakika ısınma ve esneme hareketleri yaptıktan sonra testlere başlandı. Testler öncesinde uyum seansı yapılarak katılımcıların cihaza adapte olmaları sağlanmıştır. Bir saat ara verildikten sonra statik ve dinamik denge ölçümleri yapıldı. Statik denge: çift ayak gözler açık, çift ayak gözler kapalı, her iki tek ayak gözler açık; dinamik denge ise çift ayak gözler açık, çift ayak gözler kapalı, her iki tek ayak gözler açık ve çoklu eksende gözler açık olarak test edildi. Toplam dokuz ölçüm yapıldı.
Her ölçüm 30 saniye sürdü ve ölçümler arasında birer dakikalık intervaller bırakıldı. Ölçümün yapıldığı cihazın karşısındaki duvara göz hizasında olacak şekilde bir nokta yerleştirildi; göz açık şekilde yapılan testlerde katılımcının bu noktaya odaklanması istendi. Testler sırasında katılımcıların dizlerini kırmadan dik durup ellerini göğüs hizasında çapraz olarak tutmaları istendi. Ölçüm sırasında dengenin devam ettirilemediği veya katılımcının el ya da ayağını cihaza dokundurduğu durumlarda ölçüm iptal edilip tekrarlandı. Tüm ölçümler tek bir laboratuvar asistanı tarafından yapıldı. Denge testleri çalışmanın başında ve beş haftanın sonunda toplam iki kez uygulandı. Tüm veriler kaydedildi.
Ölçümler öncesinde katılımcılar, çalışmaların yorgunluğun denge performansını olumsuz etkilediğini göstermiş olmasından dolayı son 24 saat içerisinde aşırı yorgunluğa neden olacak aktivitelerden kaçınması ve denge kabiliyetini olumsuz etkileyebileceğinden dolayı alkol alınmaması konusunda uyarıldı (Ushiyama, Yamada, Liu & Ushiba, 2016), (Hiemstra, Lo & Fowler, 2001), (Ross et al., 2009), (Ochsendorf, Mattacola & Arnold, 2000), (Wilkins, McLeod, Perrin, & Gansneder, 2004).
Şekil 5: Çalışmada kullanılan denge ölçüm
29
3.3.2. Kuvvet Ölçümleri
Katılımcılar spor kıyafetler ile 10 dakika ısınma ve esneme hareketleri yaptıktan sonra testlere başlandı. Ayak bileğinde dorsal fleksiyon ve plantar fleksiyon ayakta ise eversiyon ve inversiyon hareketlerinde maksimal izometrik kuvvet ölçüldü. Dijital izometrik dinamometre kullanıldı. Tüm testler katılımcıların dik şekilde oturup sırtını yasladığı, kalça 900 fleksiyonda,
diz tam ekstansiyonda iken yapıldı. Bacak, hareketliliği engellemek için kayışlar ile sabitlendi. Her hareket için üç ölçüm yapıldı. En yüksek veri kaydedildi. Üçüncü ölçümün en yüksek çıktığı durumda ise dördüncü ölçüm yapıldı. Tüm ölçümler tek kişi tarafından yapıldı. Ölçüm sırasında katılımcılar cesaretlendirildi. Kuvvet testleri çalışmanın başında ve beş haftanın sonunda toplam iki kez uygulandı.
3.3.3. ES Uygulamaları
Çalışma grubundaki katılımcıların dominant bacak peroneus longus kası üzerine beş hafta boyunca, haftada üç gün, günde 25 dakika elektrik stimülasyonu uygulandı. Uygulama günlerinin ardışık olmamasına özen gösterildi. Elektrik stimülasyonu 80 Hz 200 μs dalga boyu ile bifazik asimetrik rektangüler akım kullanılarak uygulandı. 5x5 cm elektrotlar kullanıldı. Elektrotlar yüzeysel peroneal sinir motor ünitelerinin en yoğun olduğu fibula başı dört cm distal
Şekil 6: Çalışmada kullanılan kuvvet ölçüm cihazı
ve testleme anından bir kesit
Şekil 7: Çalışmadaki elektrik stimülasyonu uygulama
30 kısmına ve lateral malleol dört-beş cm proksimal kısmına yerleştirildi. Amplitüd her seansta hastanın ağrı hissetmeyeceği maksimal şekilde arttırıldı. Uygulama sırasında gerçekleşebilecek konsantrik kasılmaları önlemek amacıyla, dizin tam ekstansiyonda, ayak bileğinin ise 100
plantar fleksiyonda sabit kaldığı; ayak bileğinin plantar fleksiyon, dorsal fleksiyon, iç rotasyon ve dış rotasyon; ayağın ise eversiyon ve inversiyon hareketlerini engelleyen platform kullanıldı. Böylece oluşan kas kasılmasının izometrik tipte olması sağlandı. Uygulama sırasında hastalardan istemli izometrik kasılma yapmamaları istendi. Tüm katılımcıların uygulamaları tek kişi tarafından yapıldı ve katılımcılar uygulama boyunca gözlemlendi.