Denetimde Etik

Ulusal ve uluslararası platformlarda gerçekleştirilen denetim sistemi düzenlemelerinde, başarı elde edebilmek adına, insan faktörünün göz ardı edilmemesi oldukça önemlidir. Yeterli kalitede insan kaynağı olmazsa sistemde aksaklıklar olması kaçınılmazdır. Bu sebeple denetim sisteminin başarıyı yakalayabilmesi için, denetçiler adına hukuki kuralların yanı sıra bazı etik ilkeler de geliştirilmiştir (Koçberber, 2008: 65).

Muhasebe ve denetim kurumlarının topluma faydalı olabilmesi ve mesleki itibarlarının korunabilmesi adına meslek mensuplarının tarafsızlık, gizlilik, sorumluluk, dürüstlük,

32

güvenilirlik gibi daha önce de değinilen (bkz: s.19) bir takım mesleki etik kurallara uymaları gerekmektedir (Demir, 2015: 342).

Muhasebe sisteminden elde edilen finansal tablo bilgilerinin, muhasebe standartlarına uygun olup olmadığı denetim standartlarına dayanarak incelenmektedir. Bu anlamda, muhasebe denetiminin muhasebe sisteminden alınan bilgilerin güvenilirliğini arttırdığı şüphesizdir. Bu sebeple denetim, ekonomik sistem zincirinin önemli bir halkasıdır. Çünkü denetçinin incelemeleri neticesinde oluşturduğu denetim raporu, sermaye piyasası yatırımcılarının yanı sıra doğru ve güvenilir bilgi talep eden herkesi ilgilendirmektedir (Demir, 2015: 342). Bu önemli fonksiyonu dolayısıyla hiç kuşkusuz ki, denetim de etik kurallara uygun bir biçimde yürütülmelidir.

Bu amaçla “14.09.2010 Tarih ve 27699 Sayılı Resmi Gazete”’de yayınlanan, “Denetim Görevlilerinin Uyacakları Mesleki Etik Davranış İlkeleri Hakkında Yönetmelik” kapsamında denetçilerin uymaları gereken etik kurallar tanımlanmıştır. Söz konusu kanundan aynen alınan şekliyle bu etik ilkeler ve açıklamaları aşağıdaki gibi sıralanmaktadır (Resmi Gazete, 2010):

• Tarafsızlık ve Nesnellik (İkinci Bölüm, madde 4): Denetim görevlileri;

- “Görevlerini herhangi bir baskı, etkileme ve yönlendirme olmaksızın yerine getirir; tarafsızlığına zarar verecek ve çevresinde böyle bir izlenim uyandıracak herhangi bir faaliyet veya ilişkinin içerisinde yer almaz; her türlü baskıya karşı tarafsızlığını muhafaza eder; siyasi, idari, ekonomik, sosyal ve kültürel etkilerden kaçınır; tarafsızlığının etkilenmesi söz konusu olduğunda durumu yetkili makamlara bildirir”.

- “Görevleriyle ilgili bilgi ve belgeleri toplarken, değerlendirirken, aktarırken ve sonuçlandırırken, önyargısız ve tarafsız şekilde hareket eder; kariyerinin gerektirdiği nesnellik ilkesine uyar”.

- “Denetlenen birim ve taraflarca ileri sürülen bilgi, belge ve görüşleri alır; elde ettiği diğer bilgi ve belgelerle birlikte adil, tarafsız ve nesnel bir şekilde değerlendirir”.

- “Raporlarını; denetimin amacına uygun nitelikte, süresi içinde, somut, güvenilir ve geçerli kanıtlara dayalı olarak özlü, açık, tam ve kesin olarak düzenler.”

33

- “Raporlarında yer verdikleri önlem ve tavsiyeleri gerekçeli olarak belirtir”. - “Denetimlerine tabi kişi, kurum ve kuruluşlar nezdinde aracılıkta

bulunmaz”.

• Eşitlik (İkinci Bölüm, madde 5): Denetim görevlileri;

- “Denetim faaliyetlerini yerine getirirken; yasa önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket eder”.

- “Dil, din, ırk, cinsiyet, tabiyet, sosyal sınıf, yaş, evlilik, engellilik, sosyal ve ekonomik durum, siyasi düşünce ve benzeri diğer sebeplere dayanan farklılıkları gözetmeksizin görevlerini yerine getirir”.

- “Denetim faaliyetini yerine getirirken, herhangi bir kişiye, zümreye ya da kuruma karşı önyargılı hareket etmez yahut bunları kayırıcı veya dışlayıcı faaliyetlerde bulunmaz”.

• Dürüstlük (İkinci Bölüm, madde 6): Denetim görevlileri;

- “Çalışmalarını dürüstlük, doğruluk, dikkat ve sorumluluk duygusu içinde yürütür”.

- “Yapılacak denetleme ve soruşturmalar konusunda başkalarına görevleri ile ilgili olarak herhangi bir vaat veya taahhütte bulunamaz”.

- “Görevlerinin saygınlığını ve güvenilirliğini zedeleyen görüntü, tavır ve davranıştan kaçınır”.

- “Kendilerine verilen görevi kapsamı ve süresi içinde yerine getirir; suç teşkil eden diğer eylem ve işlemlere vakıf olduğunda konuyu yetkili makamlara bildirir”.

• Gizlilik (İkinci Bölüm, madde 7): Denetim Görevlileri;

- “Denetim faaliyetlerinin yürütülmesi ve raporlanması aşamalarında, denetledikleri konu ve kurumla ilgili gizliliğe dikkat eder; kanaatlerini yetkili makamlar dışında kimseye açıklayamaz”.

- “Görevleri dolayısıyla öğrendikleri devlet sırrı, ticari sır ve özel hayatın gizliliği ile ilgili bilgileri, kanunların öngördüğü durumlar dışında hiçbir kurum, kuruluş veya kişiye veremez ve açıklayamaz”.

- “Denetim faaliyetleri sırasında edindiği herkese açık olmayan bilgileri kendi yararına veya başkalarının yarar ve zararına kullanamaz”.

34

• Çıkar Çatışmasından Kaçınma (İkinci Bölüm, madde 8): Denetim görevlileri; - “Görevleri sırasında ve görevleri ile ilişkili olarak kendi ve yakınlarının

çıkarlarının söz konusu olabileceği her türlü durumdan kaçınır; bunlarla ilgili olarak denetim faaliyetlerine ve alınacak kararlara katılamaz, görüş bildiremez”.

- “Son iki yıl içinde görev yaptıkları kurum, kuruluş ve bunların iştiraklerine yönelik denetim faaliyetlerine katılmaz”.

- “Denetim faaliyetini yürütürken, yetki ve nüfuzunu kullanarak hizmetin gerekli kıldığı koşullar dışında, kurumlardan ek hizmet veya imkân talep etmez; kamu mal ve hizmetleriyle insan kaynaklarını hizmet gerekleri dışında kullanamaz ve kullandıramaz”.

- “Denetim faaliyetleri ile ilgili olarak görevini tarafsız ve nesnel bir şekilde yürütmesini engelleyecek potansiyel veya gerçek çıkar çatışması durumu derhal kurum ve kuruluşuna bildirir ve konuyla ilgili görevden çekilme talebinde bulunur.”

- “Görev, unvan ve yetkilerini kullanarak kendilerinin veya başkalarının kitap, dergi, kaset ve benzeri ürünlerinin satışını ve dağıtımını yaptıramaz; herhangi bir kurum, vakıf, dernek veya spor kulübüne yardım, bağış ve benzeri nitelikte menfaat sağlayamaz”.

• Nezaket ve Saygı (İkinci Bölüm, madde 9): Denetim görevlileri;

- “Onur kırıcı, küçük düşürücü ve keyfi davranışlar sergilemez; baskıcı, hakaret ve tehdit edici uygulamalarda bulunmaz; birlikte görev yaptıkları ve denetledikleri kişilere karşı nazik ve saygılı davranır”.

• Yetkinlik ve Mesleki Özen (İkinci Bölüm, madde 10): Denetim görevlileri;

- “Görevin gerektirdiği bilgi, beceri ve deneyime sahip olur ve görevlerine azami özen ve dikkat gösterir”.

- “Denetim faaliyetinin amacına uygun bir şekilde yerine getirilebilmesi için mesleki bilgi, beceri ve bireysel yeteneklerini sürekli geliştirmeye gayret eder”.

- “Denetim hizmetlerini yürütürken meslektaşları arasında ekip çalışmasına ve iş birliğine önem verir ve kendisinden beklenen gerekli desteği sağlar.”

35

- “Denetledikleri kurum ve kuruluşların çalışma şartlarını, yerleşik mesai düzenini ve hizmet gereklerini olumsuz yönde etkileyen tutum ve davranışlardan kaçınır; kurum ve kuruluşların işleyiş düzenine, yönetim ve karar alma süreçlerine müdahale etmez”.

- “Kurum ve kuruluşların yürüttüğü hizmetlerin hukuka ve etik ilkelere uygun olarak yerine getirilmesi, faaliyet ve işlemlerde hataların önlenmesi, kaynakların etkili, tutumlu ve verimli bir şekilde kullanılması amacına yönelik olarak rehberlik ve eğiticilik hizmetlerini de görevinin bir parçası olarak görür”.

Bilindiği üzere, ABD’de yaşanan döneminin en büyük ekonomik skandallarından birisi olan, ülkenin en büyük şirketi Enron (bkz: Ek 2.2) firmasının iflas etmesinin altında yatan en önemli nedenlerden birisi, dünyanın en büyük denetim firmaları arasında ilk sıralarda yer alan sırada yer alan Arthur Andersen denetim firmasının, üç yıl süreyle Enron’un kötü durumda olan ekonomisini iyi göstererek yatırımcıları aldatmasıdır. Bu skandal sonrası muhasebe ve denetimde etik kavramı gündeme oturmuştur. Şüphesiz ki bunun gibi ekonomik skandallarda denetçilerin etik dışı davranmaları en büyük etkendir. Türkiye’de de patlak gösteren bazı bankalara yönelik skandalların büyük çoğunluğunda olumlu görüşe sahip denetim raporları mevcuttur. Tüm bunlar meslek etiği, denetim kalitesi gibi konuların önemini bir kez daha vurgulamaktadır (Dinç ve Cengiz, 2014: 225).