Denetçi, denetim faaliyetini ifa ederken denetim konusu ile ilgili bir fikre sahip olabilmek amacıyla kanıt diyebileceğimiz birçok belge ve kayıttan yararlanmaktadır. Bu noktada denetçinin nitelik ve nicelik açısından yeterli denetim kanıtı elde edebilmek maksadıyla kullandığı araç, işlem ve yöntemlere denetim teknikleri denilmektedir. Dolayısıyla denetim teknikleri kanıt toplamaya yardımcı teknikler olmakla birlikte, kendileri birer kanıt değildir. İlgili teknikler ise, fiziki inceleme, gözlem, doğrulama, soruşturma, kayıt sistemini yeniden izleme, yeniden hesaplama, belge incelemesi, göz atma ve analitik incelemedir.383
Fiziki inceleme, denetçilerin sık başvurdukları bir denetim tekniğidir. Fiziki incelemede fiilen inceleme imkânı bulunan aktif varlıkların gerçekten var olup olmadıkları sorgulanmaktadır. Yani denetçi varlıkları yerinde görüp inceleyerek var olup olmadıkları noktasında bir kanaate sahip olacaktır. Söz konusu aktif varlıklar ise kasa, stoklar, bina, demirbaşlar ve tesisler olabilmekle birlikte, fiziki inceleme daha çok kasa, alacak senetleri, hisse senetleri, tahviller ve mal stoklarının denetiminde kullanılan bir denetim tekniğidir.384
381 Güredin, Denetim İlkeleri ve Teknikleri, s. 108.
382 Güredin, Denetim İlkeleri ve Teknikleri, ss. 108-109.
383 Türedi, Denetim, s. 205; Güredin, Denetim İlkeleri ve Teknikleri, s. 135.
384 Türedi, Denetim, ss. 206-207; Güredin, Denetim İlkeleri ve Teknikleri, s. 135.
87
Gözlem, belirli faaliyetlerin nihayete erdirildiği zamanlarda denetçinin hazır bulunarak işlerin ne şekilde tamamlandığına tanık olması suretiyle yapılan denetim tekniğidir. Örneğin stok sayımının uygun bir şekilde yürütülüp, tamamlanmış olup olmadığını denetçi gözlemleri ile saptamaktadır. Dolayısıyla gözlem denetçinin tanıklık yaptığı faaliyetle alakalı olarak görsel kanıt niteliğinde bilgi topladığı bir denetim tekniğidir.385
Doğrulama, denetçinin teşekkül dışı bağımsız bir kaynaktan doğrudan doğruya yazılı bilgi alma suretiyle gerçekleştirdiği denetim tekniğidir. Yani doğrulama tekniğinin özünü üçüncü kişilerden bilgi alınması oluşturmaktadır. Denetlenecek teşekkülün her türlü alacağı, borçları, bankadaki paraları ve depolardaki emanet bırakılan malların denetiminde doğrulama tekniği kullanılmaktadır. Doğrulama tekniğinde yanıtlar doğrudan denetçiye gönderilmekte ve dolayısıyla da müşteri teşekkülün ilgili belge üzerinde değişiklik yapma ihtimali ortadan kalkmaktadır. Dolayısıyla doğrulama tekniği güvenilirlik açısından yüksek bir denetim tekniğidir.386
Soruşturma tekniği, denetçinin çalışmalarını yönlendirmek maksadıyla ilgili teşekkülün memur ve işçilerinin sözlü veya yazılı olarak ifadelerine başvurarak bilgi topladığı denetim tekniğidir. Yani denetçi ilgili kişilere yönelttiği sorularla çalışmasını yönlendirmek için bilgi toplar. Mesela iş sözleşmelerini inceleyen bir denetçi bütün sözleşmelerin kendisine verilip verilmediğini soruşturma yöntemiyle öğrenebilmektedir.387
Kayıt sistemini yeniden izleme tekniği ile denetçiler örneklemeler yoluyla kaynak belge seçerek, bu belgeler ışığında muhasebe kayıt ortamında ileriye doğru giderek ilgili olay ile alakalı kayıtların doğruluğunu araştırmaktadırlar. Dolayısıyla da söz konusu teknik ile önceden meydana gelip kayıtlara geçirilen bir olaya ait kıymet hareketleri muhasebe sisteminde zihnen yinelenmektedir. Örneğin ücret ödemeleri ile ilgili seçilen örnekler maliyet ve gider hesaplarında izlenerek ücret ödemeleri ile ilgili kıymet hareketleri doğrulanmaya çalışılmaktadır.388
Yeniden hesaplama, denetçinin denetlediği kayıt veya belgelerin aritmetik doğruluğunun tespiti maksadıyla yeniden hesaplamalar yapmak suretiyle bulduğu
385 Güredin, Denetim İlkeleri ve Teknikleri, s. 136.
386 Türedi, Denetim, s. 208; Güredin, Denetim İlkeleri ve Teknikleri, ss. 142-143.
387 Türedi, Denetim, s. 212.
388 Güredin, Denetim İlkeleri ve Teknikleri, s. 141.
88
sonuçları kayıtlarla karşılaştırması389, yani bir nevi teşekkülün aritmetik hesaplarının denetçi tarafından doğrulanması işlemidir.390Denetçinin denetlediği konularla alakalı olarak yeniden hesaplama yapabileceği hesaplamalara örnek olarak ise; yevmiye ve defter-i kebir toplamlarının alınması, envanter listelerindeki matematik işlemlerin yeniden yapılması, amortismanların, şüpheli alacaklar karşılıklarının, kâr payı ve ikramiyelerin yeniden hesaplanması verilebilmektedir.391
Belge incelemesi denetim teknikleri arasında önemli bir yer kaplamaktadır. Şöyle ki teşekkülün finansal tabloları oluşturulurken başta yapılacak olan bir hata veya gözden kaçabilen bir eksiklik sonrasında yapılacak tüm kayıtları etkileyecektir. Dolayısıyla hatanın başta fark edilmesi ve ileriye doğru yansımasının önlenmesi gerekmektedir. Bu noktada yapılması gereken ise belge inceleme yoluna başvurmaktır. Belge incelemesinde iki önemli nokta vardır. İlki teşekküldeki her bir kaydın bir belgeye dayanması gerektiğinden hareketle belge ile kayıtlar arasında uygunluk sağlanması, diğeri ise doğrudan belgelerin kendisini hedef alan - belgelerin aritmetik doğruluğunun ve belge üzerindeki imza ve onayların geçerliliğinin araştırılması vb.- şekli ve maddi uygunlukların araştırılmasıdır.392
Göz atma, denetçinin kabaca mali ortama göz atarak olağandışı durumları ortaya çıkarmasıdır. Denetçinin göz atma yolu ile saptadığı durumlar ise sonrasında ayrıntılı olarak diğer denetim teknikleri vasıtasıyla incelenmektedir.393
Nihayetinde analitik inceleme, mali tablolarda yer alan verilerin kendi içindeki ve aralarındaki rasyonel ilişkiye dayanılarak, mali tabloların değerlendirilmesidir. Analitik inceleme oran analizleri, karşılaştırmalar ve karşılıklı hesaplar arasında ilişki kurma gibi işlemlerden oluşmaktadır.394 Analitik incelemede amaç ise, veriler arası anlamlı ilişkilerin varlığını doğrulamak ve verilerdeki olağan olarak kabul edilemeyecek sapmaları ortaya çıkarmaktır.395
389 Türedi, Denetim, s. 210.
390 Güredin, Denetim İlkeleri ve Teknikleri, s. 138.
391 Türedi, Denetim, s. 211.
392 Güredin, Denetim İlkeleri ve Teknikleri, ss. 113-114.
393 Güredin, Denetim İlkeleri ve Teknikleri, s. 140.
394 http://www.denetimnet.net/PrintPage.aspx?pgID=9955, (22.03.2016) 395 Güredin, Denetim İlkeleri ve Teknikleri, s. 140.
89