DEMİRBAŞ EŞYASI

Samsun Mevlevihânesi’nde Hasib Dede’nin titiz çalışmaları ; dergahla ilgili her türlü konuyu kayda geçirmesi, dergahın vâridât- mesârifat cetvelleri, inşâ ve tâmire dair kayıtları, ve dergahın devir-teslimi sırasındaki kayıtlar, dergahtaki (semâhanede) mevcut eşyanın tespiti hususunda bize önemli bilgiler vermektedir.

Hasib Dede’ nin Temmuz 1327 de dergahı teslim almasının ardından 7 Ağustos 1327 tarihli bir belgede mevcut bulunan eşyanın beyanı şu şekildedir:

Aded

12 Asma taş kandil ve derûnunda ufak kandil semâhane direkleri etrafına ta’lik olunmuştur

32 Dört köşesinde asma fener behrinin üzerinde bulunan kızıl aded 9 ikisinin ikişer kandili sekset bulunmuştur

4 Mezkûr fenerleri ortasında taş kandil

4 Mezkûr dört kandille ta’lik olunmuş olan mavi renkli karpuz

1 Beş budaklı mum çerağ

_______________

112. Tanrıkorur, a.g.e, s.395.

1 Nühas kadem çift 1 Çanak kadem çift

1 1/7 Âyin-i şerîf kitabı me’a rahle 2 Lafza-i Celâl levhası

1 İsm-i Şerîf Hazreti Peygamber levhası

4 İsm-i Şerîf cihanyâr –ı güzîn efendilerimiz levhası 2 Hazret-i selâtîn efendilerimiz levhası

Mezkûr 8 aded levha kafes direklerinde te’lîf olunmuştur 1 Küllemâ dahl âyet-i kerîme levhası

1 Tûrâ şeklinde şefa’at-ı hadîs-i şerîf levhası 1 Havâsım-ı şerîf levhası

1 Hazret-i Mevlâna levhası

Mezkûr 4 aded levha mihrab üzerinde te’lîf olunmuştur 2 Yâ Hazret-i Mevlâna levhası

1/ 72 diğer levha Mezkûr 3 aded levha mıtribda te’lîf olunmuştur

Toplamda 72 Adet eşya dışında bir şey bulunmadığı kaydedilmiştir. Hasib Dede evan nühas dışında bir şey bulunmadığını ve dergahın çıplak ve kuru olarak teslim alındığını söylemektedir. (113) Aynı tarihde fakat farklı bir belgede eşya sayısı 85 olarak gösterilmiştir. (114) Onun döneminde dergaha sonradan getirilen yahut alınan eşya ise şöyledir:

Kıymeti aded

128 2 Cedîd siyah yollu kilim Livâ-yı Osmânî__mecd__ 20/148 1/3 11 numaralı ve üstü giymeli gaz lambası ___mecd__

____________________

113. MMA, Z. 51-15. 114. MMA, Z. 86-27.

15 Bu dahi boynuzları üzerinde olduğu halde gönderilen ceylan derisi

Saadetli Bekir Paşa ve Muhâsebeci Nazif Bey ve Tahrîrât Müdürü Hüsnü Bey Efendiler hazretleri tarafından irsâl olunmuştur

3 Asma cam fânus

3/21 ___için lamba - Bahçelik havlısıyla kadınlar kafesi için taraf-ı dâiyânemden alınmıştır (Hasip Dede tarafından)

Önceki eşya 72, sonraki ile beraber toplamda 93 aded eşya semahânenin zimmetine kaydedilmiştir. (115)

Hasib Dede Samsun Mevlevîhânesini teslim aldığı tarihten itibaren vakıf gelirlerinden vs. alınan eşyanın listesini de vermektedir.

7 Ağustos 1327 sonu ile Haziran 1328’ de alınan adet-i eşya adet-i eşya

02 Cedîd siyah yollu kilim - Posta Müdürü Cevri Efendi tarafından alınmıştır. 01 Niyât-ı âsime gaz lambası mıtribe ta’lik olunmuştur - bu dahi

12 Kaput Derisi 11 post olmak üzere - Muhâsebe ve Tahrirât Müdürü Bey efendiler tarafından gönderilmiştir. Tabh itmiş olduğum kurban derisi 1 ve bâgât masrafı vâridat-ı vakıftan verilerek masraf defterine kayıt olmuştur.

01 Boynuzları üzerinde ceylan derisi - Nüfus Memuru tarafından

03 Asma cam fener /2 - Bahçelik içün kandil kafes-i nerd-i bân içün - Vâridât-ı vakıftan alınmış defterine kayıt olunmuştur.

03 Mezkûr fenerler içün gaz lambası - bu dahi

04 Kandili söndürecek teneke boru /1, mum maşası/1, hoka/1, feraş/1 - bu dahi 04 Birisi ayaklı diğeri ayaksız su matarası tabelası kebîr /2, sağîr/2 - bu dahi 02 Semâ tahtası

09 Dikilen semâ tenvîresi /3, destegül /3, _____ /3, bir top bez - Posta Müdürü Cevrî Bey tarafından alınmış - astar, çuka, keçe, kaytan şerit iplik ve terzi ücreti -vâridât-ı vakıftan verilmiş mutasarrıf kayd olunmuştur

02 Resmi-i hırkası, Hâsunesi - Bu dahi - Terzi ücreti vâridât-ı vakıftan virilmiş masraf kayıt olunmuştur.

________________________

115. MMA, Z. 51-15.

03 Kebîr levha - Mihrâb üzerine ta’lik olunmuş -‘Aks-ı Sadâ Matba’a Müdürü Cevrî Efendi tarafından gönderilmiştir - Kor zînesi Posta Müdürü Cevrî Bey tarafından alınmış cam ve sâir vâridât –ı vakıftan verilerek masraf defterine kayd olunmuştur. 02 Karpuzlu ‘aplike lambası - Mihrabın iki tarafına ta’lik olunmuş - Mutasarrıf Mehdi

Bey tarafından verilen 5 mecidiye niyâz ile alınmıştır. 01 Beyt-i şerif levhası –

Taraf-ı dâ’iyanemden ta’lik olunmuştur yâdigâr. 49 aded eşya kaydedilmiştir.(116)

Ünyeli Şeyh Mahir Efendi Zâde’ nin 5 Ağustos 1328 tarihli “ huzurumda devr ve teslîm edildi ” dediği eşya listesi ise şöyledir.

Direkler etrâfıyla mihrâb üzerine ta’lik olunmuş taş kandil ve derûnunda vâkî yağ kandili 13 Dört köşesinde açık kandil feneri aded 4, üzerinde bulunan kandil aded 30

Mezkûr fenerler ortasında ta’lik taş kandil aded 4, mavi renkli karpuz adet 4 Kaya ortasında ta’lîk olmuş üstü giymeli kebîr gaz lambası aded 1

Mum yanar beş budaklı çerâğ aded 1, nühâs kadem cift 1, çanak kadem çift 1, âyin-i şerîf kitabı aded 1, nühas kadem cihet 1, âyet-i şerîf kitabı aded 1, rahlesi 1 kafes direklerine ta’lîk olunmuş levha aded 8, mihrâb üzerine ta’lîk olunmuş levha aded 4

Mıtribde ta’lîk olunmuş levha aded 3, mıtrib nerd-i bânı adet 1, kandil uyandırmak içün üç ayaklı sopa nerd-i bân aded 1, kırık postu aded 1 yekûn aded 79

Bi’l-âhire der- dest-i mevcûd edilen eşyanın beyânı

Siyah yollu cedîd kilim aded 2, mıtribde ta’lîk olunmuş beyaz açık lamba aded 1, koyun derisinden post aded 12, boynuzlu ceylan derisi postu aded 1 mihrâbda, mihrap hasırı aded 1 cam fener aded 3, fenerlere gaz lambası aded 3

Kandil söndürecek teneke boru aded 1 hokkâsı 1, maşası 1, ferâş 1, süpürge 1, gaz tenekesi ülüklü, 1 boş ibriği ve honisi 1, zeytinin yağı ibriği ve dirhemi 1, kebîr yemek tablası adet 2 birisi ayaklı

________________

116. MMA, Z. 86-31.

Sağîr yemek tablası aded 2, birisi ayaklı semâ’ tahtası aded 2, semâ tenvîresi aded 3, ____ resim hırkası aded, 2 mihrâb üzerine ta’lîk olunmuş, kebîr cuha aded 3, beyt-i şerîf levhası aded 1

Mihrabın iki tarafında ta’lik olunmuş karpuzlu ‘aplike lambası aded 2, teneke bahçalık bıçak kûfesi aded 1

Yekûn aded 52 ( 117)

Hasib Dede’nin dergaha gelmesi ve önceki Şeyh Ali Enver Dede’nin ailesinin burayı tahliye etmelerini istemesinin ardından dergahın tahliyesi sırasında pencere ve camların ve hatta kapı kollarının dahi tahrib edildiği hususuna daha önce değinmiştik ancak daha önceki döneme ait bir demirbaş eşya listesine rastlayamadığımızdan Hasib Dede’nin posta oturduğunda hangi eşya kayıp yahut yok edilmiş veya satılmış bunu bilemiyoruz.

Belgelerden anlaşıldığı kadarıyla Hasib Dede dergahı devr aldığından itibaren gerekli eşyayı kimisini vakıf gelirlerinden kimisini posta ve tahrirât müdürü aracılığıyla temine çalışmıştır. Hatta bir Beyt-i Şerif levhasını da kendisinin ta ‘lik ettiğini yazmaktadır. Hasib Dede’ nin dergahı devir ve teslimi sırasında Ünyeli Mahir Efendi Zade huzurunda bırakmış olduğu demirbaş eşya listesine bakıldığında; dergahı devr aldığı ve sonradan alınan eşya içerisinden öyle büyük bir eksik göze çarpmamaktadır. Hatta Hasib Dede’ nin dergahı devr aldığı sırada çıplak ve kuru olduğunu ifade etmesine rağmen dergahı tesliminden sonraki vekil yahut postnişinlerde böyle bir şikayete rastlanmamıştır.

4.ARŞİV

Mevlevî dergahlarında arşiv geleneği çok eskiye dayanır. Konya Mevlâna Müzesi Arşivindeki kaynakların muhtevası Nejat GÖYÜNÇ tarafından ana hatlarıyla özetlenmiş ve bunlar içerisinde Selçuklu Karamanoğulları ve Osmanlı yapılarına ait vakfiyeler, muhtelif konularda ferman, berat ve i’lamlar ta’yin beratları, Mevlâna türbesi görevlileri, Rumeli

Anadolu ve Arap ülkeleri Mevlevîhâneleri, bunlara ait yıllık masraf defterleri, tarihçeleri tamir ve inşâ’sına dair planlar ve bazı iç ihtilaflara dair mes’eler yer almaktadır.(118)

____________________

117. MMA,Z. 86-17

118. Göyünç, “ Mevlânâ Müzesi Arşivi”, s.101-109.

Samsun Mevlevîhânesinin arşivini de daha çok Hasib Dede döneminin aylık vâridât ve sarfiyâtını gösterir cetvel, Samsun’a ait muharrerât, Mevlevîhânenin ta’mir ve inşa’sına dair plân ve harita ve masraf ve gereksinimler için Çelebilikle yazışmalar, Mevlevîhâne’nin masraf cetvelleri, Mevlevihâneye çekilen telgraflar, Züleyha Hanım ile Hasib Dede arasındaki mücadele ve muhalefete dâir her iki tarafın Çelebiye arzları, halk mazbataları, Hasib Dede’ nin azli ile ilgili konuları içermektedir. Müşîhatlikde devir teslimi sırasında demirbaş eşya dışında arşiv niteliğindeki belgelerin listesi şu şekildedir;

Ali Enver Efendi ile Hacı Hasib Dede arasındaki davada, dava vekili Halit Efendiye, Hasip Dede nin teslim olduğu sırada yanında bulunan evrak;

Adet-i Sûret

1 Mevlevîhâne arsası hakkında fermân-ı âlişân

1 Mevlevîhâneler meşâyihinde berat aranılmadığına dâir takdîm

1 1322 ve 1323 seneleri hâne ve dekâkin inşâsında evkâf dâiresinde ru’yet-i mehâs

1 Meşrût dergâhhânesini yirmi gün zarfında tahliye ve teslim ideceğine dair komserliğe mezbûrenin vermiş olduğu senet

1 Hâne ve sâire hakkında evkâf ve dâhiliye ve müşihâtpenâhiye keşîde buyrulan telgraf 1 Evkaf müdürlüğünden hânenin tahliyesine dâir verilen mezkûre

1 Hânenin tahliye ve teslimine dâir meclis-i idâre kararı

3 Evkâf-ı dâhiliye bab-ı müşîhatten mutasarrıflığa şerefvârid tahrîrât

1 Hâne vesâirenin teslimine dâir mutasarrıflığa şerefsâdır tahrîrât-ı reşâdepenâhî

2 Ta’yin-i tarihimde mutasarrıf Bey ve hâkim efendiye buyrulan mezbûrenin getirmiş olduğu tahrirat-ı reşâdetpenâhî

1 Mezbûrenin getirmiş olduğu tahrîrât-ı reşâdetpenâhî

1 Mezkûr tahrirât-ı âliyi teslim itmek üzere mezbûrenin mutasarrıflığa vermiş olduğu istid’â 1 Dergâhın imârına dâir mutasarrıflığa keşîde buyrulan telgraf-ı reşâdetpenâhî

2 Dergâhın keşfi ve musallitlerin def’i hususunda mutasarrıf ve evkâf müdirine tahrirât-ı reşâdetpenâhî

1 Mûterâkim meblağın i’tasına dâir olan karara karşı eşyâların ref’ine dâir vermiş olduğum istid’a

1 Mezbûrelerin fuzûlî almış oldukları bedel-i îcârın istirdâdı için vermiş olduğum istid-â Toplam 21 Adet evrak 22 Mart 1327 (119)

Yukarıda zikredilen evrak dışında 5 Ağustos 1328 tarihli Ünyeli Mahir Efendizâde’ ye devr ve teslîm olan ve Mevlevîhâne’nin semâhanesinde bulunan mevcud 52 adet eşya ile birlikte olan belgeler ise şunlardır:

26 Müt’âm-ı âliyâdan şerefsâdır olan tahrîrât-ı reşâdetpenâhî

02 1327 senesi hâne ve dükkânın vergisi koçanıyla kabz-ı hâl-i ‘ilm ve haberi 01 1328 senesi dükkanın vergi koçanı

10 Dükkan-ı vakfiyenin müste’cirleriyle olan kontratları 01 Ru’s-ı idâresine îcâra verilen bağça arsasının kontratı

01 Dergâhın bir senelik vâridât ve mesârifâtının makâm-ı âliyâya takdîm kılınan icmâl cetvelinin sûreti

01 Seleften halka devr olunmak üzere ve her günâ inzibât vakfı husûsunda bi’l-emr-i reşâdetpenâhî tertîb edilen defter

01 Polis ve evkâf me’muru ma’rifetiyle merhûm şeyh Ali Enver ve irsâlinin dergâhhânesinin bir odasıyla nerdebân altına vez’ ile memur bulunan eşyâlarının zimmet-i sûreti /98

01 Dergâhın binasına dâir fermân-ı âlişân süreti

01 1322 ve 1323 senelerde merhûm Şeyh Ali Efendi’nin evkâf dâiresinde ru’yet-i muhâsebe sûreti(120)

Haziran 1912’de Samsun’da oturan yahut görevde bulunan pek çok kimse Mevlevîhâneye çeşitli bağışlarda bulunmuş ve verilen hediyeler tekkenin kayıt defterine geçirilmiş, ayrıca Mevlevîhânenin kitap listesi de yazılmıştı. Mihrabın sağına ve soluna yerleştirilen mutasarrıf Mehdi Bey’in verdiği karpuzlu iki aplike, mihrâbın üzerine asılan Aks-sâdâ Gazetesi Müdürü’nün verdiği tezhibli üç hat levhası gibi bağışlar Mevlevîhânenin

müdavimlerinin artıp itibarının yükseldiğinin bir kanıtıdır. Ancak dergaha yapılan bağışlar, hediyeler ve kitap listesinin yazılmasına rağmen burada bir kütüphane mevcûdiyetine rastlanıldığı söylenemez.

_____________

119. MMA, Z. 87-17. 120. MMA, Z. 86-17.

III. BÖLÜM

1. SOSYAL FAALİYETLER